کورد بەرامبەر دادگەی فیدراڵى چى پێدەکرێت؟

 

 

ئەوەى تائێستا بەسەر هەرێمى کوردستان هاتووە و ئەو مەترسییانەش وەک پێشهاتى چاوەڕوانکراو لە داهاتووى نزیک و دووردا رووبەڕووى هەرێمی کوردستان دەبنەوە، سەربارى ئەوەى بەشێکن لە ستراتیژێکى دووژمنکارانەى هەرێمایەتیی دژە کورد، بەڵام ئەوەى زەمینەى بۆ خۆشکردووە، دۆخى ناوخۆى هەرێمى کوردستان خۆیەتى. دەرئەنجامى ناکۆکى و ناتەبایى نێوان دوو هێزە سەرەکییەکەیەتى (پارتى و یەکێتی).

 

ئەگەر ئەم دوو حیزبە سیاسییە رێککەوتنیان هەبووایە، سەربارى بوونى ئەو پلان و ئامانجانەى دەوڵەتانى ناوچەکە بۆ لاوازکردنى پێگەى کورد، هەلومەرج و زەمینەى نێودەوڵەتى و نێوخۆیى ئەوە لەبار بوو کە بتوانن بەر بە هەموو ئەو هەڕەشە و مەترسییە هەرێمایەتییانە بگرن، بەڵام ناکۆکیی ئەمان و لە هەمانکاتدا دابەشبوونیان و بەتەرەف بوونیان بەسەر جەمسەرە هەرێمایەتییەکاندا، نەک هەر لاوازى کردوون، بەڵکو کردوونى بە سەرچاوەى مەترسییەکە. 

 

یەکێک لەو رێگەیانەى وەک ئامرازێکى سیاسى ئەم قۆناخە کراوەتە بەشێک لەو ستراتیژە هەرێمایەتییە دژ بە کورد، دادگەى فیدراڵییە، بەڵام ئەوەى وایکرد ئەم دادگایە بەو جۆرە بەکارببرێت، ناکۆکیی نێو ماڵى کورد بوو، چونکە بەپێى دەستوور و ئەو رێکارانەى ئەم دادگەیە کارى پێ دەکرد، کورد جۆرێک لە حەسانەى ئەوەى هەبوو کە بتوانێت رێگە لە دەرچوونى هەر بڕیارێک بگرێت ئەگەر لە دژى خەڵکى کوردستان بێت، بەڵام ناکۆکیی نێوان پارتى و یەکێتى دەرگەی بۆ ئەوە کردەوە ئێران کۆنترۆڵى ئەم دەزگە گرنگەى بکەوێتە دەست و بتوانێت پێچەوانەى دەستوور و پرەنسیپى بنەڕەتى کارکردنى ئەم دادگەیە، بەشێوەیەکى نادەستوورى یاساکەى بەجۆرێک هەموار بکاتەوە کە ئەو پارێزبەندییەى کورد نەهێڵێت، ژمارەى دادوەرەکانى زیادکرد، میکانیزمى بڕیاردانى دادگەکەى گۆڕی، دادوەرى یەدەگیشى بۆ دانا بۆ هەر ئەگەرێک کە دادوەرە کوردەکان بکشێنەوە یاخود دەنگ بە بڕیارێک نەدەن، هیچ کاریگەرییەکیان نەبێت.

 

کورد دەبوو ئەو رۆژە تێگەیشتبا کە هەمووارى نادەستورییانەى یاساى دادگەى فیدراڵی و دروستکردنى هەیکەلەى بەڕێوەبردنى و میکانیزمى بڕیاردانى بەو شێوە نادەستوورییە، بۆ ئامانجگەلێکى مەترسیدارە، بەڵام ناکۆکیی ناوماڵى کورد بووە هۆى ئەوەى یاساکە بەو جۆرە لە پەرلەمان تێپەڕێت، سەربارى ئەوەى چەند لایەنێکى سیاسیی کوردستان کە نوێنەریان لە بەغدا هەیە بایکۆتى کۆبوونەوەى پەرلەمانیان کرد و لە چەند کۆنگرەیەکى رۆژنامەڤانیدا ناڕەزایەتى و نیگەرانییان دەربڕی، بەڵام بەهۆى ئەوەى تەرەفێک لە نوێنەرانى کورد دەنگیان بە یاساکە دا، ناڕەزایەتیی کوردیش لەبەرچاو نەگیراو هەردوو دواجاریش هەردوو حیزبەکە هەر یەکە و بە دەستنیشانکردنى دادوەرێک بەشدارییان لە دروستکردنى دەستەکەیدا کرد.

 

لەو کاتەوە هەرچیان ویستبێت دژ بە گەلى کورد لە عێراق ئەنجامى بدەن، پێویستیان بە رێگەو رێکارى دیکە نەبووە، ئەم دادگەیەیان وەک دەستکەلایەک بەکاربردووە. بە حوکمى ئەوەش کە بەپێى دەستوور بڕیارەکانى قابیل بە تانەلێدان و رەتکردنەوە نین، سەربارى نادەستووریبوونى خودى دادگەکە و تەنانەت نادەستووریبوونى هەندێک لەو بڕیارانەش کە داوێتى، بەڵام هەر بەسەر کوردستاندا سەپێندراون.

 

گرفتەکە هەر ئەوە نییە ئەو بڕیارە یەک لەدواى یەکانە وەک ئەڵقە و پێوەند دەست و پێى کوردیان پێبەستووەتەوە، بەڵکو هەڕەشە و مەترسیی راستەقینە لەو بڕیارە چاوەڕوانکراوانەدایە کە ئێستا بەدواوە دژ بە کوردستان دەریان دەکات. ئەمە نوقڵانەیەکى خراپە، بەڵام گرتنەوەى فاڵ نییە بۆ داهاتوویەکى خراپ. بەڵکو بینینى ئەو واقیعە تاڵەیە کە وەک یاریی شەترەنج لە جوڵەپێکردنى داشەکان دەخوێندرێتەوە کە جوڵەى تاکتیکى و هەنگاوەکانیان بۆچى ئامانجێکە.

 

دڵنیابن ئەگەر رێگەى پێنەگیرێت، ئەم دادگەیە دەگاتە سەر بڕیاردان لە چارەنووسى هێزى پێشمەرگەش کە تاکە زامنى مانەوەى کوردە لە ئێستادا. ئەوکات هیچ کام لەوانەى شاگەشکە دەبن بە بڕیارەکانى دادگە و ئەوانەشى وەک داشى دامە و شەترەنج بەکاردەبرێن بۆ خۆشکردنى زەمینەى بڕیارەکانى دادگە، هیچ نا تەنیا لەبەر کوردبوونیان هیچیان دەستناکەوێت ئەگەر چەند ئەوەندەى دیکە وابەستەى ئەو ستراتیژە هەرێمایەتییە دژە کوردییەش بن. 

 

پرسیارى هەرە گرنگ ئەوەیە کورد چى پێدەکرێت بەرانبەر بە دادگەى فیدراڵى؟ بە بۆچوونى من پێویستە پێش هەر شتێک پارتى و یەکێتی بخرێنە بەردەم بەرپرسیارێتیى ئەوەى خەریکە هەموو بەرهەمى رەنج و خەبات و قوربانیى سەت ساڵى میللـەتەکەمان بەهەدەر دەچێت، دەبێت ئەم دوو حیزبە بە هەستکردن بەو بەرپرسیارێتییەوە هەڵوەستەیەک بکەن لەوەى بەم دۆخەوە کوردستان بەرەو کوێ دەبەن؟ کە بەداخەوە ئێستا لێکەوتەى خراپى ناکۆکیی نێوان ئەم دوو حیزبە لە بەشەکانى دیکەى کوردستانیش رەنگیداوەتەوە و کاریگەرى لەسەر چارەنووسى ئەوانیش هەیە. بەهۆى ئەو میکانیزمانەى بۆ دەستەى بەڕێوەبردنى دادگەى باڵاى فیدراڵى دانراون، کێشانەوەى دوو نوێنەرەکەى کوردیش نابێتە هۆکار بۆ رێگریکردن لە دەرچوواندنى بڕیارەکانیان، بەڵام وەک هەڵوێستێک پێویستە کورد نوێنەرەکانى لەم دادگەیە بکشێنێتەوە، چونکە بەهۆى نەهێشتنى پارێزبەندى و مافى ڤیتۆ لە بڕیاردان، بوون و نەبوونیان وەک یەک وایە.

 

بەدواى ئەوەشدا دەبێت کورد پەنا بباتە بەر ناوبژیوانییەکى نێودەوڵەتى بەتایبەت بەهۆى ئەوەى دەستوورى عێراق رەهەندێکى نێودەوڵەتى هەیە و لەکاتى پەسندکردنى لەلایەن گەلى عێراقەوە، ئەنجوومەنى ئاسایشى نێودەوڵەتیش پەسندیکرد، چونکە ئەوکات عێراق بە بڕیارى ئەنجوومەنى ئاسایش لەژێر داگیرکاریی ئەمریکا و بەندى حەوتى نەتەوە یەکگرتووەکاندا بوو. پێویستە ئەو راستییانەى نادەستووریبوونى میکانیزمەکانى بڕیاردانى ئەم دادگەیە دەسەلمێنن، بباتە دادگەیەکى نێودەوڵەتى و هەوڵى ئەوە بدات لە ئاستى نێودەوڵەتى ئەوە بەدەست بهێنێت کە دادگەى فیدراڵى بڕیارەکانى لەژێر پرسیاردایە. ئەمە کارێکى ئاسان نییە، بەڵام مەحاڵیش نییە. هەرێم لەو رێگەیەوە دەتوانێت کارێک بکات جۆرێک لە دڵنیایى دەستەبەر بکات کە قەوارەکەى بە پارێزراوی دەمێنێتەوە. ئەگەر هەر بیەوێ بەم جۆرەى ئێستا بەرگەى پێشهاتەکان بگرێت، زۆرى دیکە ناخایێنێت شایەتى بڕیارى سەیر و سەمەرى دیکە دەبین کە کۆت و بەندەکان لە گەردنى کورد تووندتر دەکەن.