پرسی کورد و هەڵەی ستراتیژیی تورکیا

 

هەرچەندە پرسی کورد یەک پرسە، ئەویش داگیرکردنی خاک و چەوساندنەوەی گەلەکەیەتی، بەڵام بەهۆی ئەوەی نیشتمانەکەی وەک خاکێکی داگیرکراو بەسەر چوار دەوڵەتدا دابەشکراوە، خەسڵەتی دۆزی کوردیش وێنایەکی رووکەشانەی وەرگرتووە کە لە هەر پارچەیەکی کوردستاندا، پرسێکی تایبەت بەو بەشەی هەیە. ئەم دابەشکارییە رووکەشانەیە لە دۆزەکەی، رەنگدانەوەی بۆ پێناسەکردنی دەوڵەتانی نەتەوە سەردەستەکانی داگیرکەری کوردستانیش هەبووە، بەجۆرێک لە هەر بەشێکی کوردستاندا وا لێکبدرێتەوە کە کورد تەنیا کێشەی لەگەڵ ئەو دەوڵەتە هەیە کە داگیری کردووە.

 

لەکاتێکدا هەر چوار دەوڵەتی تورکیا، ئێران، سووریا و عێراق هەریەکە و داگیرکەری بەشێک لە خاکی کوردستان و چەوسێنەری نەتەوەی کوردن، بەڵام لە هەندێ هەلومەرجی تایبەت و قۆناخی دیاریکراودا بەهۆی ناکۆکی و ململانێی نێوان خۆیان، کوردیان وەک ئامراز و کارتی گوشار بەکار بردووە. ئەمەش رەنگدانەوەیەکی مەترسیداری بۆ سەر دابەشبوونی هەستی نەتەوەیی کورد هەبووە کە لە هەر بەشێکدا تەنیا دەوڵەتی نەتەوەی سەردەستە وەک داگیرکەر ببینێ و هەندێکجار بە چاوی دۆست و پشتیوان لە دەوڵەتێکی دیکەی داگیرکەری بەشێکی دیکەی جەستەی نەتەوە و نیشتمانەکەی بڕوانێت.

 

ئەم دابەشبوونە لە هزر و بیری نەتەوایەتیی کورد لە ناسین و پێناسەکردنی دووژمنەکانی، زیانی زۆری بە دۆزی کورد گەیاندووە، بەڵام لەمەش مەترسیدارتر ئەوەیە بێ ئەوەی پرسی کورد لە پارچەیەکی کوردستان چارەسەر بووبێت، تێڕوانینی کورد لەو بەشەی کوردستان بگۆڕێت بەوەی کورد کێشەی لەگەڵ دەوڵەت و نەتەوەی سەردەستەی داگیرکەری ئەو بەشە نییە و رووی وەرگێڕێت بۆ دووژمنی پارچەیەکی دیکەی کوردستان دەبێت کورد باوەڕ بەوە بهێنێت داگیرکەر هەر داگیرکەرە، ئەگەرچی شێوازی زووڵم و ستەمیان جیاوازە، بە میکانیزم و ئامراز و شێوەی جیاواز کار لەسەر پاکتاوکردنی کورد دەکەن، بەڵام یەک ستراتیژی هاوبەشیان هەیە کە سڕینەوەی کوردە.

 

ئەوەی وادەکات یان پێویستە کورد لەبەرچاوی بگرێت لە هەڵسەنگاندن و جیاکاری لە پێناسەی داگیرکەرەکانیدا، لێکەوتەی شێوازی داگیرکارییانەی دەوڵەتە داگیرکەرەکانە.

هەندێ شێواز و رەفتاری داگیرکارییانە هەن، گیانی بەرگری دەڕوێنن، جۆرێک لە داگیرکاریش هەیە کار لەسەر داگیرکردنی دڵ و مێشکی مرۆڤەکان دەکات. چەند ساڵێکە درک بەو مەترسییە دەکەم کە ئەجێندایەکی دیاریکراو کار لەسەر گۆڕینی سەرنج و هزری کورد دەکات کە تەنیا کێشەی لەگەڵ یەک دەوڵەت و یەک نەتەوەی سەردەستەی داگیرکەردا هەیە کە ئەویش تورکیایە.

 

هەشت ساڵ لەمەوبەر و ئەوکاتەی داودئۆغڵو، سەرۆکوەزیرانی تورکیا بوو، وەفدێکی رۆشنبیرانی باشووری کوردستان کە بەندەش یەکێکیان بوو، داوەت کرابوون بۆ دیدار لەگەڵ سەرۆکوەزیران، لە کۆشکی جانکایە لەگەڵی کۆبووینەوە. لەوێ پێم گوت، لەبەرئەوەی تۆ کەسێکی ستراتیج ناسی بۆیە ئەم قسانە بۆ تۆ دەکەم، ئەگەر هەرکەسێکی دیکە سەرۆکوەزیران بووایا ئەمەم پێ نەدەگوت. دەمەوێ بەئاگاتان بهێنمەوە لەسەر ئەوەی ئەجێندایەکی هەرێمی بەچڕی کار لەسەر گۆڕینی سەرنج و هزری کورد دەکات بۆ گۆڕینی کێشەکەی کە کورد تەنیا کێشەی لەگەڵ دەوڵەتی تورکیا هەیە، ئەمەش بۆ کورد چەند مایەی زیانە، بۆ ئێوە لەوە زیاتر. ئەم سیاسەتەی ئێوە گرتووتانەتەبەر، پەلکێشتان دەکات بۆ نێو قوڵایی باشوور و رۆژئاوای کوردستان. تورکیا هیچ لەوە ناچنێتەوە، جگە لەوەی کێشەی کورد لە عێراق و سووریا دەبێتە کێشەی کورد لەگەڵ تورکیا. ئێستا تاکە کەسێک بتوانێت رێگە لەم هاوکێشەیە بگرێت، عەبدوڵڵا ئۆجەلانە. بۆیە پێویستە ئازاد بکرێت، ئەگەر ئەوە نەکەن زۆر نابات ئەو رۆژە دەبینین کە کێشەی کورد دەبێتە کارت بەدەستی نەیارە ستراتیجییەکانتانەوە و پرسی کورد لە هەموو ناوچەکە دەبێتە کێشەی کورد و تورکیا. ئەگەر سیاسەت و خۆتان نەگۆڕن و لەسەر ئەو ستراتیژە هەڵەیە بەردەوامبن، زۆر نابات هەردوولامان باجی ئەم هەڵەیەی ئێوە دەدەینەوە، وەڵامی دامەوە بریا هەموو دەسەڵات و بڕیار لەدەستی من دەبوو، بۆ ئەوەی ئەوەم بکردایا کە تۆ دەیڵێیت، بەڵام من تەنها بڕیاردەرنیم و مەترسییەکەت دەسەلمێنم. 

 

ئەم قسانە لە پرۆتۆکۆڵی کۆشکی جانکایا پارێزراوە و رۆژگارێک دێت هەر بڵاودەبنەوە، بە تۆماری دەنگیش لە لای خۆم هەن، بەڵام تورکیا نەک بە سیاسەتی خۆیدا نەچووەوە، بەڵکو زیاتر ئاوی کردە ئەو ئاشەدا، چی لە شەڕی داعش، هەروەها بوون بە بەشێک لەو پیلانگێڕییەی 16ـی ئۆکتۆبەر، پرۆسە سەربازییەکانی بۆ نێو قوڵایی هەرێم و رۆژئاوای کوردستان، بەمانە خزمەتی گەورەی بەو ئاراستەیە کرد کە بەشێکی زۆری کورد لە سووریا و لە عێراق، تورکیا وەک دووژمنی سەرەکیی کورد ببینن.

 

ئێستاش ئەوەی زیاتر دەیسەلمێنێ تورکیا لەسەر چی ستراتیژێکی هەڵەیە، لە پەیوەست بە رێگری لە بە بازاڕکردنی نەوتی کوردستان و خۆشکردنی زەمینەی وابەستەبوونی باشوور بە ناوەندەوە پێچەوانەی ئەوەی لە دیوە ئاشکراکانی میدیا باس دەکرێت، دەرکەوت تورکیاش خۆی بەشێکە لەو پیلانگێڕییەی لەسەر کوردستان هەیە.

 

بەمەش کورد لە عێراق ناچار دەکات زیاتر گرێدراوی بەغدا بێت. ئەگەر ئامانجی تورکیا لەمەدا بەشێکبێت لە قۆناخبەندیی ئەو پیلانە هەرێمایەتییەی بۆ لەقاڵبدانی کورد لەئارادایە، بەڵام دواتر تورکیا باجی گەورەتر دەدات، چونکە هاوشێوەی رۆژئاوای کوردستان بێ ئەوەی کێشەیان لەگەڵ ناوەندی دەوڵەتەکان لە دیمەشق و بەغدا چارەسەر بووبێت، ئەم دوو جوگرافیایەش دەبنە بەشێک لەو ئەجێندایەی تورکیا وەک دووژمنی پلە یەک ببینن.

 

بە بەراورد بە تورکیا، ئێران بۆ بەرژەوەندیی خۆی، پەیوەست بە پرسی کورد لە ئێران و لە ناوچەکە سیاسەتێکی ژیرانەتر بەڕێوەدەبات. بەدەر لەوەی لەشکرێکی لەناو ناوەندە زانستی و میدیاییەکانی رۆژهەڵات و باشووری کوردستان دروستکردووە، کورد وەک بەشێکی لە گەلانی ئێران لەقەڵەم دەدەن و بە حوکمی نزیکی شێوەزاری سۆرانی لە فارسییەوە، زمانی کوردی دەبەنەوە سەر رەچەڵەکی زمانە ئێرانییەکان. لەکاتێکدا زمانی زۆرینەی کورد کورمانجییە و جیاوازی شێوەزاری کورمانجی و زمانی فارسی، بەئەندازەی زمانی چینی و عەرەبی لێک دوورن. 

 

لەپاڵ ئەوەشدا شێوازی مامەڵەکردنی وەک داگیرکەر و دووژمنێکی نەتەوەی کورد بەجۆرێکە، کار لەسەر داگیرکردنی دڵ و مێشکی مرۆڤی کورد دەکات. ئێستا ژمارەی ئەو کوردانە زۆر و بەرچاون لە رۆژهەڵات و باشوور و رۆژئاوای کوردستان، بەچاوی داگیرکەر لە ئێران ناڕوانن.

 

لێکەوتەی ئەم شێوازە لە داگیرکاری، نەک رقوکینە و گیانی بەرگریی دروستناکات، بەڵکو داگیرکراو دەکات بە ئامراز و دەسکەلای دەستی داگیرکەر، بۆیە چاوەڕوان کراوە لە ساڵانی داهاتوو خەسڵەتی پرسی کورد لە ناوچەکە بەجۆرێک بگۆڕێت نەک کارت بەدەستی کوردەوە نامێنێ، بەڵکو کورد دەکات بە کارتی ئێران دژ بە تورکیا. هیچ گومان لەوەدا نییە تورکیا دووژمنی سەرسەختی کوردە، داگیرکەری زۆرترین بەشە جوگرافیای کوردستانە لە باکوور و چاوی بڕیوەتە باشوور و رۆژئاوای کوردستانیش، گرنگە دووژمن و داگیرکەرانی کوردستان وەک ئەوەی هەن، بیانناسین، بەڵام مەترسیدارە ئەم پێناسەکردنەی تورکیا لەسەر حسابی ئەوەبێت تاران و بەغداو دیمەشقمان لێببن بە دۆست.