رووداو - لەندەن
یەكەمین پارشێوی رۆژی مانگی رەمەزان كە هاوكات بوو لەگەڵ یەكەم رۆژی مانگی ئابی 2011 ، فڕۆكەیەكی بێفڕۆكەوانی ئەمریكی لە ناوچەی وەزیرستان لە نێوان سنووری پاكستان و ئەفغانستان، سەركردەیەكی جیهادیی كوردی كردە ئامانج، ئەوە تەحسین مەلا عەلی كوڕە دڵخواز و قۆزەكەی رابەری كۆچكردووی بزووتنەوەی یەكبوونی ئیسلامی بوو.
كوژرانی تەحسین وەكو رووداوێكی ئاسایی لە هەرێمی كوردستان تێپەڕی، بنەماڵەكەی تەنیا دوو رۆژ پرسەیان لە هەڵەبجە و سلێمانی دانا، میدیاكانیش وەكو هەواڵ و راپۆرتی سادە مامەڵەیان لەگەڵ رووداوەكە كرد، بەڵام وەڵامی ئەو پرسیارە روون نییە كە ئاخۆ بۆچی فڕۆكەی سیخوڕی ئەمریكی بە سەرپەشتیی پێنتاگۆن، بەپشتبەستن بە زانیاریی دەزگای هەواڵگریی ئەمریكی و بە هاوكاریی دەزگای هەواڵگریی پاكستان، لە ناوچەیەكی زۆر سەختدا سەركردەیەكی جیهادی كوردی دەكوژن؟ بە تایبەت لە ناوچەیەكی وەكو وەزیرستان كە واشنتن و ئیسلام ئاباد بە مۆڵگەی قاعیدە و تاڵیبان و بە مەترسیدارترین شوێنی جیهان وەسفی دەكەن.
وەزیرستان ناوچەیەكی شاخاوی سەختە، لە سەردەمی داگیركاریی بەریتانیاش هەمیشە یاخی بووە، لە ساڵی 1947ـەوە لەلایەن هەردوو هۆزی ناسراوی پەشتوویی (وەزیر و مەحسودی) بەڕێوەدەبردرێت. تەحسین مەلا عەلی زاوای یەكێك لەو هۆزانە بوو. دوای جێهێشتنی ناوچەی بیارە وەكو موهاجیر و سەركردەیەكی جیهادیی كوردی و كوڕی شێخێكی گەورە، لەو ناوچەیە پێشوازی لێكرا.
بە منداڵی سەلەفی بوو
(رووداو) لەم راپۆرتەدا هەوڵی ئاشكراكردنی بەشێك لە ژیانی تەحسین مەلا عەلی دەدات. بەپێی گێڕانەوەی خاتوو مونیرە عەلی، ئەندامی مەكتەبی سیاسی بزووتنەوەی ئیسلامی كە خوشكی تەحسینە، تەحسین كوڕی چوارەمی خێزانەكەیانە، بەگوێرەی ناسنامەی باری شارستانییەكەی، ساڵی 1974 لە هەڵەبجە لەدایكبووە، بەڵام رێكەوتە دروستەكەی لەدایكبوونی مانگی 12ی 1977 ـە. لەبەر زیرەكی و وریایی لە تەمەنی چوار ساڵی خراوەتە بەر خوێندنی ئیسلامی لە هەڵەبجە كە لە شەستەكانەوە لەلایەن بنەماڵەكەیەوە دامەزراوە.
ساڵی 1987 تەحسین لەگەڵ خێزانەكەی و ژمارەیەكی زۆر خەڵكی هەڵەبجەی لایەنگری ئیسلامی، ئاوارەی ئێران دەبێ. ئەویش بەهۆی ئەوەی مەلا عوسمان عەبدولعەزیزی مامی كە یەكەمین رابەری بزووتنەوەی ئیسلامی بوو، جیهادی لە دژی رژێمی بەعس راگەیاند. مەلا عەلی عەبدولعەزیز كە كەسی دووەمی بزووتنەوە جیهادییەكە بوو، بەرپرسی مەكتەبی عەسكەری بوو، كوڕەكانیشی پێشمەرگە بوون. بۆیە ئەركی چاودێری خێزان و ماڵ و كچەكان لە شاری سنە لە رۆژهەڵاتی كوردستان لە ئەستۆی تەحسین بووە.
مونیرە مەلا عەلی، باسی سەردەمی منداڵیی براكەی بۆ (رووداو) دەكات و دەڵێت: "هەر لە منداڵییەوە بیری سەلەفی هەبوو، رقی لە چوونە دەرەوەی ژن بوو، هەمیشە ئیختیلافمان هەبوو، بۆ كوێ بڕۆیشتبامایە خۆی دەیبردم و بەدیارمەوە رادەوەستا".
هەر لە هەرزەكارییەوە تەحسین جێگای سەرنجی باوكی بووە، بۆیە دەخرێتە ژێر دەستی دوو زانای گەورەی ئیسلامی: مەلا محەممەد شەیخولئیسلام و مەلا عەبدوڵڵا گوڵپی.
ئۆفەرێكی تاڵەبانی رەتدەكاتەوە
كاتێك تەحسین گەورە دەبێ، دەبێتە پێشمەرگەی باوكی. لە زۆربەی شەڕەكاندا سەركەوتن تۆمار دەكات. بەهۆی زوو دەركەوتنی لە نێو بزووتنەوەی ئیسلامیدا، لە دوای راپەڕین لە ساڵی 1994 هێزێكی تایبەت بەخۆی بەناوی هێزی شەهیدان دادەمەزێنێ و بنكەكەشی لە ناوچەی تەوێڵە دەبێ لە هەورامان.
زۆر نابات تەحسین مەلا عەلی تەوێڵە و بەشێكی زۆری هەورامان كۆنترۆڵ دەكات و دەست دەكات بە جێبەجێكردنی دەق و حوكمە شەرعییەكانی ئیسلام بە تێگەیشتنی خۆی و مەیخۆران داركاری دەكات. مونیرە بۆ یەكەمجار ئاشكرای دەكات كە جەلال تاڵەبانی سكرتێری كۆچكردووی یەكێتی بەو هەڵسوكەوتەی تەحسین نیگەران بووە، بۆیە داوای لێكردووە بێتە سلێمانی دابنیشێ و گەڕەكێك خانوو و زەوی لەگەڵ پارە و ئۆتۆمبێلی بۆ دابین دەكات، بەڵام هەر ئەوەی كردووە كە خۆی بڕوای پێی هەبووە.
تەحسین مەلا عەلی، پێش ئەبوو موسعەب زەرقاوی و ئەبوبەكر بەغدادی، خەونی دروستكردنی خەلافەتێكی ئیسلامی هەبووە. دلێر عەبدوڵڵا كە وەك رۆژنامەڤانێك لە بەهاری 2001 لە تەوێڵە چاوی بە تەحسین مەلا عەلی كەوتووە، دەڵێ: نووسینگەكەی ژوورێكی سادە بوو، لە نزیك بازگە سنوورییەكەی تەوێڵە بوو. كە چووینە ژوورەوە خۆی و ژمارەیەك چەكدار دانیشتبوون، هیچیان لەیەك جیا نەدەكرانەوە، هەم لە روخسار و هەمیش هەڵسوكەوت. بۆیە خۆی بەرەوڕوومان هات و خۆی ناساند. پاش گفتوگۆ و پرسیار و وەڵامێكی زۆر، باسی هەوڵەكانی خۆی كرد لە فراوانكردنی دەسەڵاتیدا لە ناوچەكە و گوتی دەمەوێت میرنشینێك لەم ناوچەیە دروستبكەم، شەریعەتی ئیسلامی تێدا بچەسپێنم."
بەپێی قسەی ئەو رۆژنامەڤانە، تەحسین بڕوای بە دەسەڵاتی باوكیشی نەبووە، بۆیە بەرنامەی كۆنترۆڵكردنی هەڵەبجەشی هەبووە، چونكە باوكی و بزووتنەوە بەشداری حكومەتی یەكێتی بوون لە ئیدارەی سلێمانی.
هەوڵەكان بۆ كوشتنی
تەحسین مەلا عەلی، گەنجێكی سپی و موو رەش بوو، بە درێژایی ژیانی گوێزانی لە ریشی نەدابوو. موو زۆربەی دەموچاوی داپۆشیبوو، دلێر دەڵێت كاتێك سەردانیان كردووە، تەحسین خۆی ئاوی بۆ میوانەكان گێڕاوە، كەسێكی كەمدوو بووە، زۆر بڕوای بە فیكر و پرۆژەكانی خۆی هەبووە.
دوای ملنەدان بۆ چۆڵكردنی تەوێڵە، چەند جارێك هەوڵی كوشتنی تەحسین دەدرێت، بەڵام بەپێی قسەی خوشكەكەی، تەحسین لە بواری ئەمنی و هەواڵگری بەهێز بووە، چەند جارێك لە كوشتنی بەژەهر رزگاری بووە، جارێكیش تانكی ماڵەكەی پڕ دەكرێت لە مادەی تی ئێن تی و دەتەقێندرێتەوە، بەڵام تەحسین رزگاری دەبێت.
مانگی هەنگوینی لە چیچان
تەحسین ساڵی 1999 لەگەڵ كچێكی ئەحمەدی كاكە مەحموود، سەركردەی دیاری بزووتنەوەی ئیسلامی و هاوسەنگەری باوكی، هاوسەرگیری دەكات. ساڵی 2002 كوڕێكیان دەبێ، ساڵی 2005یش دووانە (كوڕێك و كچێك)یان دەبێ.
تەحسین كە تازە زاوا بووە، لە ساڵی 1999 خۆی دەگەیەنێتە بەفر و سەرما و سۆڵەی سەختی چیچان، لەگەڵ جیهادییەكانی ئەوێ رووبەڕووی سوپای رووسیا دەبنەوە. پاشان سەردانی ئەفغانستان دەكات، لەوێ ئوسامە بن لادن، ئەیمەن زەواهیری و ئەبوو قەتادەی كینی دەبینێ و پەیوەندی لەگەڵ قاعید دروستدەكات.
ئیدریس سیوەیلی، توێژەر لە بواری بزووتنەوە ئیسلامییەكان لە بارەی پەیوەندیی قاعیدە و تەحسین مەلا عەلی دەڵێ: "تەحسین پێوەندیی خۆی لەگەڵ رێكخراوی قاعیدەدا زەق نەكردەوە".
بەپێچەوانەی ئەنسارولئیسلام كە لە سەرەتای دامەزراندنییەوە "جیهاد"ی دژی حیزبە كوردییەكان و دەسەڵاتی كوردی لە باشووری كوردستان راگەیاند، تەحسین نەیدەویست جارێكی دیكە شەڕی نێوان یەكێتی و بزووتنەوەی ئیسلامی هەڵبگیرسێنێتەوە، هۆكارەكەش ئەوە بوو كە ئەوان هێشتا خۆیان بە موبایەعەپێدراو و شوێنكەوتووی رابەری بزووتنەوەی ئیسلامی دەزانی. ئەو حیزبەش ساڵی 1997 پەیمانی ئاشتەوایی لەگەڵ یەكێتی مۆر كردبوو.
سیوەیلی دەڵێ: "لەو ساڵانەدا پێوەندییەكانی تەحسین عەبدولعەزیز لەگەڵ سەركردەكانی قاعیدە گەیشتبووە ئاستێكی بەرز".
لە سەروبەندی تەقینەوەی ناكۆكی و ململانێی نێوان باڵەكانی بزووتنەوەی ئیسلامیدا، هەمیشە گروپەكەی تەحسین لە رووی چەك و پارەوە گوزەرانیان باشتر بوو، دوای ئینشیقاقەكانی نێو بزووتنەوەی ئیسلامی و جیابوونەوەی كۆمەڵی ئیسلامی لە ئایاری 2001، هەروەها جیابوونەوەی ئەنسار، پاشان لێدانی بنكە و بارەگاكانی ئەو گروپە لە دەڤەری هەورامان لەلایەن هێزەكانی ئەمریكاوە، ساڵی 2003 تەحسین مەلا عەلی لەگەڵ شوێنكەوتووانی و پاشماوەكانی ئەنسار دەچنە ئێران. ساڵی 2009 زۆربەی كات لە پاكستان و ئەفغانستان، ئیمارات و توركیا ماوەتەوە و لەگەڵ بەرپرسانی قاعیدە و سەركردە جیهادییەكاندا پێوەندییەكی گەرم و دۆستانەی هەبووە.
جیابوونەوە لە بزووتنەوە
كاتێك لە كۆتایی نەوەدەكانی سەدەی رابردوو، نوێنەرانی گروپ و رێكخراوە ئیسلامییەكانی باشووری كوردستان سەردانی ئەفغانستانیان كرد و چاویان بە رێبەرانی جیهادی و سەركردەكانی رێكخراوی قاعیدە كەوت، تەنیا گرووپێك ئامادە بوون ببنە بەشێك لە رێكخراوی قاعیدە. ئەو گروپە لەلایەن تەحسینەوە سەرپەرشتی دەكرا و لەڕووی رێكخراوەییەوە بەشێك بوون لە بزووتنەوەی ئیسلامی.
سیوەیلی دەڵێ "تەنانەت پاش رۆیشتنیان بۆ ئێران و رۆژهەڵاتی كوردستان و چڕبوونەوەی پێوەندییەكانیان لەگەڵ رێكخراوی قاعیدە، دیسان خۆیان بە شوێنكەوتووی رابەری بزووتنەوە دەزانی و ئەم حاڵەتەش بەردەوام بوو تا ساڵی 2007 كە مەلا عەلی عەبدولعەزیز كۆچی دوایی كرد. پاش ئەوە تەحسین و پێڕەوەكانی چیدی خۆیان بە شوێنكەوتووی رابەری نوێی بزووتنەوە نەزانی".
مونیرە عەلی كە ئێستا ئەندامی مەكتەبی سیاسی بزووتنەوەی ئیسلامییە، جەخت لەوە دەكاتەوە كە تەحسینی برای پەیوەندی بە بزووتنەوەی ئیسلامی نەمابوو، ئەو دەڵێ: "حاجی تەحسین هیچ پەیوەندی بە بزووتنەوەی ئیسلامییەوە نەمابوو، جەماعەتێكی دروستكردبوو بەناوی نەوەكانی سەڵاحەددین ئەیوبی، بەیداخ و پرۆگرام و لۆگۆی تایبەت بە خۆیان هەبوو، لەسەر راسپاردەی باوكیشم بەڕەحمەت بێت، خۆی لە چالاكی سەربازی لە كوردستان بەدوور گرت".
لەبارەی قۆناغی مانەوەی تەحسین مەلا عەلی لە رۆژهەڵاتی كوردستان، ئیدریس سیوەیلی دەڵێ: "لەو چەند ساڵەی كە لە رۆژهەڵاتی كوردستان بوو، ژمارەیەك لە ئیسلامخوازەكانی ئەوێ پێوەندییان پێوە كردبوو".
هەرچەندە نەوەكانی سەلاحەدین لە سەرەتای ئاشكرابوونییەوە هەوڵێكی نوێی چالاكی و بانگەشەی لە رۆژهەڵاتی كوردستان دەستپێكرد، بەڵام ئەوان لە كاتی رۆشتنیان بۆ ئەوێ هەم بانگەشەی بیروباوەڕی سەلەفییەتی جیهادییان دەكرد، هەمیش بە مەبەستی جیهاد روویان لە پاكستان و ئەفغانستان كردبوو، جێگە و پێگەی خۆیان لای رێكخراوی قاعیدەدا پتەوتر كردبوو.
زاوای وەزیرستان
تەحسین لە ماوەی مانەوەی لە ئێران گروپێكی بەهێزی دروستكردووە، بە جۆرێك جلوبەرگ و بازاڕی تایبەت بە خۆیان هەبووە، كاریان لەسەر عەقیدە و تەوحید و بابەتی شیرك كردووە. وەكو خوشكەكەی باسی دەكات "نفوزێكی زۆری هەبووە".
دوای رۆیشتنی بۆ ئەفغانستان، تەحسینی مەلا عەلی دەیەوێ پێگەی خۆی لەنێو هۆزەكانی ئەوێ بەهێز بكات و پشتیوانی پرۆژەكەی بكەن، بەتایبەتی ئەو هۆزانەی لەنێو سنووری پاكستان و ئەفغانستانن. بۆیە هاوسەرگیری لەگەڵ كچی یەكێك لە هۆزەكانی ناوچەكە دەكات. تەحسین كوڕێكی لە ژنە پاكستانییەكە دەبێ. بە گوتەی مونیرە، لەسەر داوای خەزوورە پاكستانییەكەی، كوڕەكەی ناو دەنێت "عەبدولعەزیز" واتە بەناوی باپیرییەوە دەكات.
بەیداخنامەكەی تەحسین
تاوەكو ئێستا شوێن و سەربازگەی نەوەكانی سەڵاحەددینی ئەیوبی نازانرێت، بەڵام لە تۆڕە كۆمەڵایەتییەكان چالاكن و بە زمانی كوردی و فارسی كەناڵێكی تایبەتیان لە تەلەگرام هەیە. جگە لەوە تەحسینی مەلا عەلی پێش كوژرانی كتێبێكی 42 لاپەڕەیی بە ناوی (بەیداخنامە) نووسیوە كە وەكو دەستوورێكی نێوخۆی گروپەكەیە و دید و هەڵوێستی خۆیانی لەسەر زۆربەی بابەتە سیاسی، شەرعی و كۆمەڵایەتییەكان روون كردووەتەوە.
لەو كتێبەدا تەحسین مەلا عەلی جەخت لەسەر وەلائـ و بەرائـ دەكاتەوە. بابەتی دارئەلئیسلام و دارئەلكوفر روون دەكاتەوە. حیزبە عەلمانییەكانی كوردستان بە تایبەتی پارتی و یەكێتی بە "كافر" وەسف دەكات، هەرچی حیزبە ئیسلامییەكانیشە بە "لادەر و گومڕا"یان دادەنێت.
لەبارەی كافركردنی خەڵك، گروپی نەوەكانی سەڵاحەددین دەڵێن: "وەكو خەواریج مەكەن بە ئاسانی خەڵك كافر بكەن، وەكو مورجیئەش مەكەن خەڵكی كافر بەكافر دانەنێن، زانایانی ئەهلی سوننەت و جەماعەت لەسەر ئەم قاعیدەیە یەكدەنگن بۆ مامەڵەكردن لەگەڵ كەسێك كە كوفر و شیرك بكات، دەبێ مەرجەكان بێنەدی و كۆسپەكانیش نەمێنن".
جیاوازیی نێوان ئەوان و كەتیبەكانی كوردستان لە پێوەندیگرتن لەگەڵ قاعیدەدا ئەوە بوو كە تەحسین و جەماعەتەكەی پێوەندییەكی راستەوخۆیان لەگەڵ ئەو رێكخراوەدا هەبوو، بەڵام كەتیبەكانی كوردستان لە رێگای رێكخستنەكانی قاعیدەوە لە عێراق، لەگەڵ رێكخراوی دایكدا پێوەندی هەبوو. ئینجا گروپەكەی تەحسین زۆر پێشتر لە كەتیبەكانی كوردستان، بە مەبەستی بەشداری لە جیهاد یان تێپەڕاندنی خولی پەروەردە، ئەندامانی خۆی رەوانەی ناوچەكانی ژێر دەستی قاعیدە لە پاكستان و ئەفغانستان كردبوو، ئەمە بەپێی گوتەی ئیدریس سیوەیلی توێژەر لە بزووتنەوە ئیسلامییەكان.
لە هەرێمی كوردستان داواكراو نەبوو
سەرەڕای بە كافر وەسفكردنی هەردوو حیزبە سەرەكییەكەی باشووری كوردستان، بەڵام بەپێی قسەی مونیرە عەلی، براكەی لەلایەن حكومەتی هەرێمی كوردستانەوە داوا نەكرابوو، پاش كوژرانیشی كاوە مەحموود گوتەبێژی فەرمی حكومەتی هەرێمی كوردستان ئامادەیی دەربڕی كە بە ناوی حكومەتەوە پێشوازی لە تەرمەكەی بكەن، بەڵام هەر لە ناوچەی وەزیرستان بە خاك سپێردرا.
شوێنگرەوەی تەحسین
وەك مونیرە عەلی دەڵێت، تەحسینی برای لە لیستی كوژراوانی ئەمریكادا نییە :"ئەمریكا هێشتا دڵنیا نییە لە شەهیدبوونی، بە دوای DNA دا دەگەڕێت. ناوی لە لیستی ئەو كەسانەدا نییە كە ئەمریكا شەهیدی كردوون".
لە دوای كوژرانی تەحسین مەلا عەلی، كوڕێكی دیكەی خانەوادەی مەلا عەلی لە شوێنی ئەو دادەنرێ. مونیرە عەلی ئەمەی پشتڕاستكردەوە و گوتی: "لەدوای شەهیدبوونی تەحسینی برام، هەموو جەماعەتەكەی كۆبوونەوە و داوایان كرد شێخ سامانی برا بچووكی لە شوێنی دابنێن. هەرچەند پێشتر لەگەڵیان نەبوو، بەڵام لەبەرئەوەی ناوی بنەماڵە لەلایەن خەڵك و جەماعەتە ئیسلامییەكانەوە ئیعتیباری هەبوو، گوتیان دەبێت ئەو بێت".
تەحسین بۆ رابەر ئامادە دەكرا
بە گوتەی خوشكەكەی، تەحسین مەلا عەلی جگە لەوەی هەموو قورئانی لەبەر بووە، هەروەها هەردوو سەحیحی موسلیم و بوخاری لەبەر بووە كە نزیكەی 10 هەزار فەرموودەیە. بڕوانامەی لە بواری جوان قورئان خوێندنەوە (قیرائەی عەشرە) هەبووە. هەروەها ماوەیەكی زۆر لە توركیا و ئیمارات زانستی شەرعی خوێندووە، باوكی زۆر گرنگی بە تەحسین داوە بۆ ئەوەی لە ئایندەدا ببێتە رابەری بزووتنەوە، بەڵام خەونی جیهاد و جێبەجێكردنی حوكمی قورئان خەونەكەی مەلا عەلی نەهێنایە دی، دواجار برا گەورەكەی عیرفان عەبدولعەزیز لە شوێنی باوكی دوای دوو رابەڕ، بووە رابەری بزووتنەوەی ئیسلامی.
بەشێك لەو سەرچاوانەی (رووداو) بۆ ئامادەكردنی ئەو پرۆفایلە قسەی لەگەڵ كردوون، گومانی خۆیان لە پیلانێكی ئیقلیمی و ناكۆكیی نێوان قاعیدە و هۆزەكانی پاكستان و ئەفغانستان لە كوشتنی تەحسینی مەلا عەلی ناشارنەوە. بەتایبەتی ململانێی هێز و چوونە ژێر ركێفی یەكدی هۆكارێك بێت بۆ كوشتنەكە. هەر وەكو چۆن لە ساڵی 2003 ژمارەیەك گەنجی ئەنسار كە كورد بوون، لە بەغدا لەلایەن سەركردە عەرەبە عێراقییەكانی خودی قاعیدەوە كوژران، ئەویش لە ترسی ئەزموون و كۆنترۆڵكردنی گروپی قاعیدە لە عێراق لەلایەن ئەو گەنجە كوردانەوە.
کۆمێنتەکان
وەک میوان کۆمێنتێك بنووسە یان وەرە ژوورەوە و هه‌موو خزمەتگوزارییەکان به‌كاربێنه
کۆمێنتێک دابنێ