بۆچی ئەم هەڵبژاردنە جیاوازترە لە هەڵبژاردنەکانی پێشوو؟

هەڵبژاردنەکانی هەرێمی کوردستان لەوانەیە لە چاوی زۆرینەی خەڵک رۆتینێکی سیاسی بێت و نەتوانێت شتێک بخاتە سەر خەرمانی سیاسی پڕۆسەی حوکمڕانی و ژیانی سیاسی و ئابووری خەڵک، بەڵام ئەم دیمەنە لە چاوی زانستە سیاسیییەکان لەوانەیە بە جۆرێکی دیکەبێت. هەرچەندە ئەوەی تایبەت بێت بە پێگەی دوو پارتی دەسەڵاتدار ئەوە بە دڵنیاییەوە بۆ ئەم خولەش هەر وەک خۆی دەمێنێتەوە، چونکە هەر یەکە لە پارتی و یەکێتی بەهۆی واقیعی هێزو جوگرافیای سیاسی حیزبی، توانیویانە جۆرێک لە ڤیتۆی دوولایەنەیان هەبێت لەسەر پڕۆسەی سیاسی لە هەرێمی کوردستان دا، واتە پێگەی ئەو دوو لایەنە لەسەرووی قەبارەی کورسی و دەنگی پەرلەمانییە، هەر لایەنێکی دیکەی دەرەوەی ئەم دوو حیزبە ئەگەر کورسیشی زیاتربێت ناتوانێت بەربەستی ئەو دوو لایەنە تێپەڕێنێت، هەڵبەتە ئەمە بە یاساو رێسا پاڵپشت نەکراو، بەڵکو وەک گوتم لەسەر بنەمای هێزو جوگرافیایە!

 

ئەوەی من مەبەستمە لەم نووسینەدا تیشکی بخەمە سەر، چەند پرسێکە کە لەم هەڵبژاردنەدا جیاوازتر دەردەکەون بە بەراورد بە هەڵبژاردنی خولەکانی پێشوو، وەک بڵێی ئاماژەیەک بن بۆ سەرەتایی قۆناخیکی دیکە لە پڕۆسەی سیاسی لە هەرێمی کوردستان دا کە دەتوانین لە چەند ئاستێک دا تێبینییان بکەین. 

 

 

هەرچەندە ژمارەی پارتە ئۆپۆزیسیۆنەکان زیاتر نەبووبێت کەمتر نەبووە، بەڵام لەگەڵ ئەوەش دا نەیانتوانیوە سەرنجی گشتی خەڵک لە کەمپینەکانی هەڵبژاردن بۆ لای خۆیان رابکێشن، ئەمەش لەوانەیە پەیوەندی بە داهاتەوە هەبێت وەک حیزب و سەرکردایەتی، هەروەها وەک بەشداریشیان لە حکومەت و پەرلەمان دا کە لە ئاستی چاوەڕوانی خەڵک دا نەبوون. خاڵی دووەمیش ئەوەیە کە یەکێتی، بەتایبەتیش کاراکتەری سیاسی سەرۆکە تازەکەی بەهۆی جۆر و شێوازی گوتار و نمایشەکانی وایکردووە زۆرینەی جەماوەری غەیرە پارتی و یەکێتی سەرنجی لەسەر گوتارەکانی ئەوبێت نەک ئۆپۆزیسیۆن، ئەمە وایکردووە گوتاری پارتە ئۆپۆزیسیۆنە سەرەکییەکان بەتایبەتیش نەوەی نوێ و رەوتی هەڵویست و بەرەی گەل...تاد سەرنجی گشتی خەڵکیان نەکەوێتە سەر، هەڵبەت ئەم ستراتیژە بە مەبەست و بێ مەبست بێت ( کەمن وای نابینم بێ مەبست بێت)،  یەکێتی بەهۆیەوە هەوڵدەدات وەک نوێنەری گوتاری ئۆپۆزیسیۆن دەرکەوێت دژی پارتی و حکومەت نەک لایەنە ئۆپۆزیسیۆنەکان. کە گوێ لە گوتارەکانی بافڵ تاڵەبانی دەگری وەک ئەوەیە کەس لەو ئۆپۆزیسیۆنتر نەبێت لە هەرێمی کوردستان دا. چونکە ئەو لایەنانەی باسم کردن (نەوەی نوێ، رەوتی هەڵوێست و بەرەی گەل) زۆرینەی دەنگەکانیان لە سنووری جوگرافیای دەنگی یەکێتییە، دیارە یەکێتی دەزانێت کە رەفتاری دەنگدەری ئەو ناوچەیە چ جۆرە گوتارێکیان دەوێت، بافل تاڵەبانی دەیەوێت ئەو کارتە لە دەست ئەو لایەنانە دەربهێنێت و خۆی وەک قەڵغانی دژ بە حکومەت و دەسەڵات پیشان بدات. هەرچەندە یەکێتی لە دوای راپەڕینەوە هەر لە دەسەڵات و حکومەت دا بووە . 

 

 

خاڵێکی دیکەی ئەو هەڵبژاردنە ئەوەیە کە فۆڕمی سەرکردایەتیکردنی حیزبەکان بەتایبەتیش پارتی و یەکێتی گۆڕانێکی بەسەرداهاتوو، پێشتر ئەو دوو لایەنە زیاتر کادیرەکانی ئاستی دووەمیان دەکردە واجیهە و قەلغانی حیزب لە گوتار و کەمپینەکانی هەڵبژاردن و هەندێک جار سەرکردەی ئاستی یەکەم ( مەبەستم سەرۆکی حیزب و جێگرەکان) زیاتر چاودێریان دەکرد نەک لە هێڵی پێشەوەبن، بەڵام ئەم جارە ئینجا بەهۆکاری گرژی ململانێیەکانی لایەنەکان بێت، یان ترس لەو قۆناخە سیاسییە بێت کە بەڕێوەیە، وایکردووە کە سەرکردەکانی ئاستی یەکەم راستەوخۆ بێنە ناو جەماوەر و کەمپینەکانی هەڵبژاردن بەڕێوەببەن، تاوەکو ئەو ئاستەی شار بەشار و هەندێکیان شارۆچکەکانیش بگەڕێن و راستەوخۆ بچنە ناو جەماوەر، ئەم فۆڕمە راستە پێشتریش هەندێک جار بەدیدەکرا، بەڵام زیاتر لەلایەن حیزبی بچووکەوە بوو، بەڵام ئەم جارە ململانێیەکە راستەوخۆ لەلایەن ئاستی یەکەمی سەرکردایەتی حیزب بەڕێوەدەچێت لە کەمپینەکانیشیان گوتارەکانیان رووی لەیەکترییە، پێشتر ئەم موخاتەبەیە تەنیا بۆ حیزب و دەنگدەران بوو نەک بۆ سەرکردە پلە یەکەکان. هەرچەندە بۆ چوارساڵی دیکە لەوانەیە کەمپینەکان بگەنە ئاستی دیبەیتی راستەوخۆش لەنێوان سەرکردە پلە یەکەکان. 

 

 

لەم هەڵبژاردنەدا بازنەکان گۆڕانیان بەسەرداهاتووە و دەستەی بەرێوەبردنی هەڵبژاردنەکانیش ئێستا لە دەست هەرێمی کوردستان دا نییە و لە دەست عێراقە، بۆ یەكەم جار هەڵبژاردنی ئەم جارەی پەرلەمانی كوردستان، لەجیاتی یەك بازنە كراوە بە چوار بازنە و 111 كورسییەكەش بۆ 100 كورسی كەمكراوەتەوە، تەنیا پێنج كورسی كۆتا بۆ كریستیان و تورکمانەکان دانراوە. ئەگەر تاوەکو دوێنی پاساوێک هەبووبێت کە دەنگی ئەو لایەنانە دەنگی راستەقینەی خۆیان نییە، بەڵام ئەم جارە هیچ بوارێک بۆ ئەو پاساوە نامێنێتەوە، بەتایبەت کە کۆمسیۆنی باڵای هەلبژاردنەکانی عێراق رێنمایی تووندی داناوە لەسەر ماف و تایبەتمەندی دەنگدەران کە کەسێک ناتوانێت بزانێت دەنگدەر دەنگی بە چ لایەنێک داوە. ئەمە تاوەکو رادەیەک لەوانەیە جێگەی نیگەرانی بێت بەتایبەت لەلایەن دوو حیزبی پێکهێنەری حکومەت، بەڵام لەهەمان کاتیشدا ئەو کارتەی دەستی لایەنە ئۆپۆزیسیۆنەکان بەتاڵ دەکاتەوە ئەگەر دەنگی ئەم دوو لایەنە (پارتی و یەکێتی) گۆڕانێکی بنەڕەتی بەسەردا نەهات. بە مانەیەکی دیکە پیشاندانی قەبارەی لایەنەکان بەتایبەتیش بۆ هەردوو حیزبی حوکمڕان زۆر گرنگە لەو قۆناخەدا، بەتایبەت کە بەڕێوەبردنی هەڵبژاردن لە دەرەوەی دەسەڵاتی ئەو دوو لایەنەیە، ئەمە بۆ خەڵک و لایەنەکانی دیکەش سەرەتای قۆناخیکی دیکەیە، کە دوور نییە لەمەودوا ببێتە مەرجێک بۆ ئەنجامدانی هەڵبژاردنەکانی هەرێمی کوردستان. 

 

 

لە هەڵبژاردنەکانی دیکەدا بەرەی ئۆپۆزیسیۆن سنوردار بوو، زیاتر یەک لایەن سەرنجی جەماوەری لەسەر بوو (بۆ نموونە گۆڕان، دواتریش نەوەی نوێ)، بەڵام ئەم جارە چەندین لایەنی ئۆپۆزیسیۆن لە مەیدانن، دەنگدەر بژاردەی زۆری لەبەر دەستە و کەسیشیان سەرکردایەتی بەرەی ئۆپۆزیسیۆن ناکەن، لەهەمان کاتدا هیچ کامیان ئەوندە بەهێز نین بتوانن ببنە بەربەست بۆ دەسەڵات و حوکمڕانی پارتی و یەکێتی. بەڵکو ئێستا هەردوو لایەنی دەسەڵاتدار وەک ئۆپۆزیسیۆن لەبەرامبەر یەکتردا راوەستاون. لە هەڵبژاردنی ئەم جارەدا، هیچ یەكێك لە حیزبەکان (تەنیا هاوپەیمانی هەرێمی کوردستان نەبێت)، لە چوارچێوەی هاوپەیمانیدا بەشدار نەبوون. ئەم پەرتبوونە لەوانەیە سەرئەنجام لە بەرژەوەندی پارتی و یەکێتی بێت، بەتایبەت ئەو لایەنەی کە خۆی زیاتر وەک ئۆپۆزیسیۆن نمایش دەکات تاوەکو دەسەڵات. بەڵام لەلایەکی دیکەش بەشێکی زۆری ئەو پارت و لایەنانەی ئۆپۆزیسیۆن لە جوگرافیای سلێمانین واتە زیاتر لە دەنگی سنووری یەکێتی دەبەن تاوەکو سنووری پارتی. هۆکارێکی دیکە ئەوەیە لە هەڵبژاردنە پەرلەمانییەكەی تشرینی یەكەمی 2021ـی عێراق، رێژەی بایكۆت بەبێ دەنگی پووچەڵ لە پارێزگاكانی هەرێمی كوردستان گەیشتە نزیکە سەدا 59، بە پووچەڵەوە گەیشتە سەدا 64، لە كۆی زیاتر لە سێ ملیۆن و 400 هەزار دەنگدەر، كەمتر لە ملیۆنێك و 300 هەزار دەنگی دروست هەبوون. ئەوانەی چاویان لەسەر ئەم دەنگانەیە زیاتر لایەنە ئۆپۆزیسیۆنەکانی وەک نەوەی نوێ، بەرەی گەل و رەوتی هەڵوێستن، لەگەڵ یەکێتی. لە راستی دا ئەمە لەوانەیە کاریگەرترین هۆکاربێت کە وای لە یەکێتی کردووە بچێتە بەرەی ئۆپۆزیسیۆن و وەک ئۆپۆزیسیۆن رەفتار بکات بۆ ئەوەی دەرفەتێک بۆ ئەم لایەنانەی ئۆپۆزیسیۆن نەهێڵێتەوە کە بتوانن زیان بە قەبارەی یەکێتی بگەیێنن، ئەمە لە کورتمەودادا لەوانەیە تاکتیکێکی سەرکەوتوو بێت، بەڵام تاوەکو سەر ناتوانرێت بەو تاکتیکە بەردەوام بیت لە دەسەڵاتکردن. ئەمە بێجگە لەوەی ئەو میکانزمە کارکردنی یەکێتی و پارتی و وەک هاوپەیمانی بۆ پێکهێنانی حکومەت لەم خولەدا سەختتر دەکات، بە جۆرێک دوور نییە ئەو لایەنەی دەنگی یەکەم بە دەست دەهێنێت بە دوای لایەنەکانی دیکە دا بگەڕێت بۆ تەواوکردنی ژمارەی کورسی پێویست بۆ پێکهێنانی حکومەت، ئەمەش قۆناخێکی دیکەی ململانێ دێنێتە پێشەوەو کاریگەری دەبێت لەسەر پێکهێنانی حکومەتی ئاییندەو پێکەوە کارکردنی ئەو دوو لایەنە. 

 

 

ئەگەر تێبینی بکەین دەبینین بنەمای خێلەکی و عەشیرەتگەری و خێزان، واتە کوڕی بەرپرسەکان رۆڵیکی زۆری بینیوە لە دەستنیشانکردنی بەشێکی زۆر لە بەربژێرەکان، من نازانم بۆ ئەوەندە کار لەسەر تۆخکردنەوەی بنەمای خێڵەکەی و خێزانی دەکرێت لەکاتێکدا کۆمەڵگەی کوردی کۆمەڵگەیەکی خێڵەکی نییە، راستە خێڵەکان کاریگەرییان هەیە، بەڵام لە چەند هەڵبژاردنی پێشوودا ئەو بەربژێرانەی دەنگی یەکەمیان هێناوە لە گشت پارێزگاکانی هەرێمی کوردستان دا لەسەر بنەمای خێڵەکی نەبووە، ئەمە ئەو پرسیارە دەورووژێنێت کە تاوەکو چەند حیزبە کوردییەکان رۆڵیان هەیە لە ئاراستەکردنی کۆمەڵگەدا، بەداخەوە حیزبە کوردییەکان ئێستا رۆڵێکی ئەوتۆ ناگێڕن لە هۆشیارکردنەوە سیاسی و رۆشنبیری و بە مەدەنیکردنی کۆمەڵگەدا، حیزبەکان بە دوای کۆمەڵگە کەوتوون نەک بەشداربن لە بە دیموکراسیکردن و هۆشیارکردنەوەی کۆمەڵگە و کاڵکردنەوەی بنەما خێڵەکییەکان، بە جۆرێک کە دوای راپەڕێن زۆر باشتربوون لە ئێستا. 

 

لە راستی دا، کۆمەڵگەی کوردی ئەوەندە وابەستەی خێڵ و عەشیرەت نییە ئەوەندەی لەکاتی هەڵبژاردندا دەیبینین، بەپێی چەندین راپرسی زۆربەی گەنجان لەسەر بنەمای گوێڕایەڵی خێڵ و خێزان دەنگ نادەن. تۆخکردنەوەی بنەما خێڵەکییەکان وادەکات بەربەست دروست بێت بۆ دامەزاروە سیاسی و یاساییەکان، لێرەدا نامەوێت زیاتر لەسەر ئەم پرسە بوەستم چونکە نموونەی مێژووی زۆر هەن کە چۆن داگیرکەران ئەو چەکەیان دژی حکومەت و دەسەڵاتە خۆجێیەکان بەکارهێناوە، ئەمە مەترسییە لە ئاییندەدا لێکەوتەی دەبێت لەسەر گەشەپێدانی سیاسی (political development) لە هەرێمی کوردستان. 

 

ئەم خاڵانەی باسم کردن سەرئەنجام دوور نییە روانگەو فۆرمێکی تازە ببەخشن بە پڕۆسەی سیاسی و حوکمڕانی لە هەرێمی کوردستان دا کە سەرەتای قۆناخێکی تازەبێت بۆ گۆڕانکاری لە فۆڕمی سیاسەت و حیزبایەتی و حوکمڕانی لە هەرێمی کوردستان دا.