ئایا جەنگی غەززە کاریگەری دەبێت لەسەر پەیوەندییەکانی کورد و ئەمریکا؟

 

یەکەمیان، گرنگیدانی زیاتر و پێداچوونەوەی ئەمریکا بە سیاسەتی خۆی لە رۆژهەڵاتی نێوەڕاست بە تایبەت بەرامبەر دۆستەکانی بە جۆرێک کەوا هەست نەکەن ئەمریکا بەجێیان دەهێڵێت یان فەرامۆشیان دەکات، لەو دۆخەدا بێگومان ئەمریکا گرنگی زیاتر دەدات بە کورد چ لە سووریا و چ لە عێراق، چونکە سیاسەتی ئەمریکا لە ئێستادا لە رۆژهەڵاتی نێوەڕاست کار لەسەر دوو پرس دەکات، یەکەم، رێگەگرتن لە فراوانبوونی هەژموونی ئێران. دووەم، شەڕی تیرۆر، لە هەردوو پرسەدا کورد بەشێک دەبێت لە گرنگیپێدانی ئەمریکا لە ناوچەکەدا. 

 

لێکەوتەی دووەم ئەوەیە، کە ئەمریکا فۆکەسی سەرەکی لەسەر ململانێی فەلەستین و ئیسرائیل بێت و هیچ گرنگییەک بە پرسی کورد نەدات. هەرچەندە دەبێت ئەوە بڵێین کە ئەمریکا ئەگەر فۆکەسی سەرەکیشی لەسەر پرسی فەلەستین بێت ئەوا گوشار و ململانێی ئەمریکا لەگەڵ نەیارەکانی هەر بەردەوام دەبێت؛ بە واتایەکی دیکە ئێران هەر بەردەوام دەبێت لە گوشار خستنەسەر بەرژەوەندییەکانی ئەمریکا بە تایبەت لە سووریا و عێراق و لوبنان و یەمەن و کەنداوی فارسیش (یان عەرەبی). بە واتایەکی دیکە لەم دۆخەشدا فاکتەری کورد ئەگەر وەک کارتێکی گوشاریش بێت بەدەست ئەمریکا کاریگەری خۆی هەر دەبێت، واتا کورد لەم حاڵەتەشدا هەر گرنگی خۆی دەبێت بۆ پاڵپشتیکردنی سیاسەتی ئەمریکا لە ناوچەکەدا. ئینجا چ مامەڵەکردن بێت لەگەڵ ئێران و عێڕاق، یان بۆ مامەڵەکردن لەگەڵ تورکیا. 

 

لێکەوتەی سیێەم ئەوەیە، کە ئەمریکا یاری یان سەودا بە کارتی کورد بکات، لەبەرامبەر دەسکەوتێکی دیکە، ئینجا چ بۆ تورکیا بێت یان بۆ ئێران. ئەم لێکەوتەیە یان فاکتەرە زیاتر کاریگەرە بە گوشارەکانی تورکیا لەسەر ئیدارەی بایدن و سیاسەتی ئەمریکا. لە راستیدا تورکیا هەمیشە گوشارێکی کاریگەر و بەهێزە لەسەر سیاسەتی ئەمریکا لە ناوچەکەدا، بە تایبەت لە دژی کێشەی کورد، بۆ نموونە یەکێک لەو فاکتەرانەی کە وایکرد ئەردۆغان بەرسڤێکی توندی هەبێت بەرامبەر ئیسرائیل بۆ سیاسەتی ئەمریکا دەگەڕێتەوە لە پشتگیریکردن لە هێزەکانی سووریای دیموکرات. بە ئەگەری زۆر ئەگەر بایدن واز لە هێزەکوردییەکانی رۆژئاوای کوردستان بهێنێت سیاسەتی ئەردۆغان زۆر نەرمتر دەبێت بەرامبەر پرسی غەززە. ئینجا نابێت ئەوە لەبیر بکەین کە تورکیا بە حوکمی پێگەی سەربازیی جیۆپۆلەتیکی و ئەندامێتیی ناتۆ پێگەیەکی بەهێزی هەیە لە ناوچەکەدا، کە لە راستیدا ئەستەمە بۆ هەر ئیدارەیەکی ئەمریکا کە تورکیا لەخۆی زویر بکات بۆ هێزێکی دیکەی نا دەوڵەتی وەک کورد لە ناوچەکدا. بەڵام لە بەختی کورد سەرەڕۆی و عینادی سیاسەتی ئەردۆغان بەرامبەر ئەمریکا و وڵاتانی رۆژئاوا وایکردووە ئەمریکا بەردەوام بێت لەسەر پشتگیریکردنی کورد لە رۆژئاوای کوردستان. بێجگە لەوە خەریکە جۆرێک لە وابەستەی ئەخلاقی بەرامبەر کورد دروست دەبێت لە کۆنگرێس و لەناو بەشێک لە نوخبەی سیاسی و رۆژنامەنوس و توێژەران بەرامبەر بە کورد، بە تایبەت کە کورد لە رۆژئاوای کوردستان لە کاتێکدا دۆستی ئەمریکا بوو کە ئەمریکا هیچ دۆستێکی نەبوو لە سووریادا. 

 

ئەوەی تایبەت بێت بە پێگەی ئەمریکا (بە تایبەت لە دەوروبەری سووریا و عێراق و کەنداو) تائێستا هێزێکی کاریگەر و یەکلاکەرەوەیە لە ناوچەکدا. ئێستا ئەمریکا پێگەی خۆی وەکو هێزی باڵادەستیی ناوچەکە پاراستووە. ئەم دووبارە خۆڕێکخستنەوەی ئەمریکا بە شێوەیەکی سەرەکی دەتوانین لە دوو هەنگاوی ستراتیژی ئیدارەی بایدنەوە تێبینی بکەین.

 

یەکەم: ئیدارەی بایدن لە سەرەتای شەڕی حەماس - ئیسرائیل بە تووندی رایگەیاند کە دەبێت دەسەڵاتی حەماس لە غەززە کۆتایی بێت.  هەڵبەتە ئەم هەڵوێستەی ئەمریکا دەکرێت پشتگیریی دۆستانی ئەمریکاشی لەگەڵدا بێت، بە تایبەتی هاوپەیمانەکانی ئەمریکا وەک: میسر، سعودیە، ئوردن، ئیماراتی یەکگرتووی عەرەبی و دەسەڵاتی فەلەستین. 

 

دووەم: ئیدارەی بایدن هۆشدارییەکی توندی بە ئێران و پڕۆکسییەکانیدا لە مەترسی کردنەوەی بەرەی شەڕی دیکە لە دژی ئیسرائیل. ئەم هۆشدارییەی ئەمریکا بەهۆی جێگیرکردنی هێزە سەربازییەکانی ئەمریکا لە رۆژهەڵاتی دەریای نێوەڕاست و دەریای سوور بەهێزتر بوو، بە جۆرێک کە وایکرد حزبوڵڵای تائێستا لە بەشداریکردنی راستەوخۆ لە دژی ئیسرائیل خۆی بەدووربگرێت. بۆیە دەتوانین بڵێین کە ئەمریکا سیاسەتی تۆڵەکردنەوە لە ئێران و میلیشیاکانی گرتووەتەبەر، ئێرانیش سیاسەتی بارگرژی سنورداری لە دژی ئەمریکا و ئیسرائیل هەڵبژاردووە. 

 

ئەمریکا بۆ ململانێ لەگەڵ ئێران و پرۆکسییەکانی تائێستا زیاتر سووریای هەڵبژاردووە بۆ ئەوەی ببێتە مەیدانی ململانێ نەوەکو عێراق، ئەمەش وەک رەچاوکردنی دۆخی تایبەتی عێراق، بە تایبەت حکومەتەکەی سوودانی کە تاوەکو ئاستێکی باش خوازیاری هاوئاهەنگییە لەگەڵ ئەمریکا، بەڵام بە حوکمی پێگەی لاوازی سوودانی لەو حکومەتەدا، دەکرێت بە ئاسانی حکومەت ئاراستەی دژە ئەمریکایی وەربگرێت. بۆیە هێزەکانی سووریای دیموکرات ئەگەر بەرەی فراوانتر بکرێتەوە دژی ئەمریکا ئەوە رۆڵی زیاتریان پێدەدرێت. چونکە ئەمریکا دەزانێت تاوەکو ئەمریکا هەبێت کورد لە سووریا و عێراق ناچێتە بەرەیەکی دیکەوە. ئەمە سەبارەت بە تورکیاش دروستە، واتا تاوەکو ئەردۆغان زیاتر سەر ئێشە بۆ ئەمریکا و ئیسرائیل دروست بکات دەکرێت رۆڵی فاکتەری کورد لە رۆژئاوای کوردستان بەهێزتر بێت. کورد لە سووریا دەکرێت کارتێکی گوشار بێت بۆ سەر ئێرانیش، واتا ئەمریکا لە سووریا پێگەی خۆیان زیاتر بەهێز بکەن و وەکو مەیدانی جەنگ گورز بوەشێنێت لە ئێران و پرۆکسییەکانی لە سووریا. چونکە ئێران نایەوێت لەنێو ماڵی خۆی شەڕی ئەمریکا بکات، ئەمریکاش نایەوێت لە عێراق شەڕی ئێران بکات، بۆیە پێدەچێت هەردووکیان لەسەر ئەوە کۆک بن کە مەیدانی شەڕ بگوازنەوە بۆ سووریا. 

 

هەرچی تایبەت بە رۆڵی هەرێمی کوردستان ئەوا ئەمریکا بەردەوام دەبێت لەسەر گرنگی پێدانی هەرێمی کوردستان بە تایبەت لە رێگەی رێکخستنەوەی هێزەکانی پێشمەرگە. هەروەها پشتگیری کردن لە هاوهەڵوێستی یەکێتی و پارتی بۆ ئەوەی لە بەغدا بتوانن وەک کوتلەیەکی بەهێز جۆرێک لە هاوسەنگی دروست بکەن بەرامبەر هەژموونی شیعەکان بەسەر بریاری و سیاسی لە عێراقدا.

 

نەوەکو هەر ئەوە بەڵکو پێدەچێت لەمەودا ئەمریکا پێگە سەربازی و سیاسیەکانی قایمتر بکات لە هەرێمی کوردستان. هەرچەندە تائێستا ئەمریکا نەیتوانیوە هێزەکانی بپارێزێت لە هەرێمی کوردستان، بەڵام بوونی هێزەکانی ئەمریکا ئەگەر تەنیا دوو بنکەی سەربازیش بن گرنگە بۆ چاوترساندنی میلیشیا شیعەکان لەلایەک و، وەکو ناوەندێکی سەربازیش بۆ پاڵپشتیکردنی بوونی ئەمریکا لە رۆژئاوای کوردستان لە لایەکی دیکەوە. 

 

 

کورد و ئەمریکا هەرچەندە لە چەند ویستگەیەکی گرنگدا وەکو هاوپەیمان کاریان کردووە، بەڵام لەگەڵ ئەوەشدا ناتوانین بڵێین کە ئەمریکا و کورد، چ لە رۆژئاوای کوردستان یان هەرێمی کوردستان هاوپەیمانی یەکترن. هەرچەندە کورد خۆی بە هاوپەیمانی ئەمریکا دەزانێت، ئەمریکاش دەزانێت کە لە رۆژهەڵاتی نێوەڕاست جگە لە ئیسرائیل دۆستی لە کورد دڵسۆزترییان نییە، بەڵام بە حوکمی پێگەی هەستیاری کورد، کە بەسەر چەند وڵاتێک دابەش بوون، بەشێک لە وڵاتانەش لە چوارچێوەی هاوپەیمانی ئەمریکادان (بۆ نموونە تورکیا) هەروەها پێگەی سیاسی کورد کە دەوڵەت نین ناتوانین وەک هاوپەیمان سەیرییان بکەین. بۆ تێگەیشتن لە دۆخی هاوپەیمانی ئەمریکا لە ناوچەکەدا دەکرێت سەرنجمان بخەینە سەر سێ هاوپەیمانی ئەمریکا کە بەشێکی زۆری یارمەتییە دەرەکییەکان بۆ ئەو سێ وڵاتە دابین دەکات، مەبەستمان لە ئیسرائیل و میسر و ئوردنە. زۆربەی هاوکارییە سەربازییەکانی ئەمریکا بۆ ئیسرائیل، میسر و ئوردن، پارەی دابینکردنی سیستەمی چەک و خزمەتگوزارییەکانن کە لەلایەن بەڵێندەرانی بەرگریی ئەمریکاوە دابین دەکرێت. جگە لەوەش لە ساڵی 1946ـەوە تەنیا ئیسرائیل (140ملیار) و میسر (ملیار) و ئوردن (ملیار) بە کۆی گشتی 248 ملیار دۆلاریان وەرگرتووە. بۆ ساڵی 2024، ئیدارەی ئەمریکا هەوڵدەدات لەسەدا 44 بۆ ئیسرائیل، لەسەدا 19ـی میسر و لەسەدا 19ـی ئوردن لە کۆی گشتیی بودجەی تەرخانکراو بۆ رۆژهەڵاتی نێوەڕاست و باکووری ئەفریقا دابین بکات.

 

وەک دەزانین ئێستا ئەمریکا کۆمەکی دارایی هەرێمی کوردستانیش دەکات بە تایبەت کۆمەکی مانگانەی دوو لیوای هێزی پێشمەرگە، بەڵام ئەم کۆمەکە هێشتا نەچووەتە خانەی هاوپەیمانییەک کە دڵنیابین لەوەی بەردەوامی دەبێت، وەک ئەوەی ئەمریکا بۆ ئوردن و ئیسرائیل و میسر دەیکات، بەڵام دوای 7ـی ئۆکتۆبەر، بە تایبەت ئەگەر ئەمریکا پێداچوونەوەیەک بکات بە سیاسەت و ریزبەندی ناوچە گرنگەکان لە روانگەی ئەمریکاوە ئەوە دەکرێت هەرێمی کوردستان و رۆژئاوای کوردستان بەشێک لەو کۆمەکانەی ئەمریکایان بەربکەوێت، بە تایبەت کە ململانێی ئەمریکا دژی هێزە شیعییەکان و ئێرانیش زیاتر لە سووریا دەبێت، یان لەسەر سنووری نێوان سووریا و عێراق، بۆ ئەمەش رۆڵی زیاتر دەدرێت بە کورد، هەم بە رۆژئاوای کوردستان هەم هەرێمی کوردستانیش پێگەی سیاسی گرنگتر دەبێت بۆ ئەمریکا. بەپێی نوێترین راپرسی کە پەیمانگەی ریگان لە مانگی 11 ئەم ساڵدا (2023) بڵاوکرایەوە، سەبارەت بە رای گشتیی ئەمریکییەکان لەسەر کۆمەڵێک بابەتی ئەمنی ، دەریخستووە کە 31%ـی ئەوانەی پرسیاریان لێکراوە پێیان وایە سوپای ئەمریکا دەبێت زۆرترین فۆکەسی لەسەر رۆژهەڵاتی ناوین بێت، ئەمەش لە کاتێکدایە کە ساڵێک پێشتر رۆژهەڵاتی نێوەراست 11% گرنگیپێدانی رای گشتیی ئەمریکای هەبوو. هەرچەندە رای گشتیی ئەمریکا نابێتە پێوەر بۆ دیاریکردنی ریزبەندی گرنگی ستراتیژی ناوچەکانی جیهان بۆ سیاسەتی دەرەوەی ئەمریکا، بەڵام شەڕی حەماس ئیسرائیل دەکرێت جۆرێک گۆڕانکاری دروست بکات سەبارەت بە سیاسەتی دەرەوەی ئەمریکا لە ناوچەکە، بە تایبەت بەرامبەر دۆست و هاوپەیمانەکانی ئەمریکا.