وەزیری سەرچاوەکانی ئاو: لە ساڵی 2035دا عێراق 10 ملیار مەتر سێجا ئاو کورتهێنانی دەبێت

 

 

عەون زیاب، وەزیری سەرچاوەکانی ئاوی عێراق، لە پانێڵێکی دیداری سلێمانی لەبارەی بەرەنگاربوونەوەی ئاڵنگارییەکانی گۆڕانی کەشوهەوا، دەڵێت، "لە سەردانەکەی سەرۆککۆماری تورکیا بۆ بەغدا رێککەوتنی تایبەت بە ئاو و پشکی عێراق لە رووبارەکانی دیجلە و فورات واژۆ دەکرێت".

 

 

 

عەون زیاب: لە بابەتی گۆڕانی کەشوهەوا گوشاری سەرەکیی لەسەر ئاوە، بەدڵنیاییەوە بەپێی سرووشتە جوگرافییەکەی، سەرچاوەکانی ئاوی عێراق لە هەردوو رووباری دیجلە و فوراتەوە دێت کە لە دەرەوەی سنوورەوەیە، بەتایبەت رێژەی 90٪ـی ئاوی رووباری فورات لە تورکیاوە دێت، ئێران پەیوەندیی بە فوراتەوە نییە، دیجلەش بەشی زۆری لە تورکیاوە دێت، لە ئێرانەوە نزیکەی 18٪ دێت، بەڵام کاریگەریی لەسەر ناوچەی گرنگ هەیە وەکو دیالە و هۆری حوێزە و شەتی عەرەب. 

 

ئاو لەگەڵ وڵاتانی دراوسێ دۆسیەیەکی دوور و درێژە، لە ساڵانی کۆتایی شەستەکان و سەرەتای حەفتاکانەوە دەستپێدەکات دوای دروستکردنی بەنداوی تیبان لەسەر رووباری فورات، کە گفتوگۆ لەنێوان عێراق و تورکیا دەستیپێکرد، بەڵام بەگشتی تورکیا دەیەوێت تەواوی ئاوی هەردوو رووبارەکە بەکاربهێنێت، ئەوپەڕی توانای بەکاردەهێنێت، بۆیە پلانی بۆ دامەزراندنی گاپ و گەشەپیدانی ناوچەی باشووری رۆژهەڵاتی ئەنادۆڵی دانا، ئەمە پڕۆژەیەکە چاوەڕوانیی زۆری لێی هەیە، بەڵام بەپێی پێوەرە و یاساکانی نێودەوڵەتی دەبێت دادپەروەریی هەبێت لەگەڵ ئەو وڵاتانەی ئاوەکانیان پێدا تێدەپەڕێت، جگە لەوەی لە ساڵانی وشکەساڵیش دەبێت لە زیانەکاندا هاوبەش بن.

 

بەداخەوە نەگەیشتووین بە رێککەوتنی روون و راشکاو لەبارەی بڕی ئاوەی لە هەردوو رووباری دیجلە و فوراتەوە دێن، تەنیا لە ساڵی 1987 پرۆتۆکۆلێک هەیە لەبارەی رووبارەی فوراتەوە، دەستوەردان لە بانکی نێودەوڵەتییەوە ئەوەی دیاریکرد، کە دەبێت 500 مەتر سێجا لە چرکەیەکدا کەمترین بڕە ئاو بێت کە لەسەر سنووری تورکیا و سووریاوە بگاتە عێراق، دواتر رێککەوتن لەگەڵ سووریا کرا،  58٪ بۆ عێراق و 42٪ بۆ سووریا بێت، مەرجێکی ئەو رێککەوتنە ئەوەیە کاتییە تاوەکو گەیشتن بە رێککەوتنی تەواوەتی لەبارەی دابەشکردنی ئاو لەنێوان ئەو سێ وڵاتە، بەڵام بەداخەوە تاوەکو ئێستا نەگەیشتووین بە رێککەوتن لەوبارەیەوە، ئێمە بەو ئاراستەیە هەوڵمانداوە، چەندین دیدار هەبوو و لە نیسانی ساڵی رابردوو سەردانی دەوڵەتی سەرۆکوەزیران بۆ تورکیا هەبوو، بابەتەکە وروژێندرا، بەڵام ئێستا ئەگەری سەردانێکی چاوەڕوانکراوی سەرۆکی تورکیا بۆ عێراق هەیە، ئێمە یاداشتێکی گونجاومان ئامادەکردووە بۆ ئەوەی بچێتە نێو پرۆتۆکۆلەوە و چاوەڕواندەکرێت واژۆ بکرێت، دۆسیەی ئاو گرنگ و یەکلاکەرەوە و سەرەکییە، چونکە بەرژەوەندیی هاوبەش هەیە، تورکیا زۆر دۆسیەی هەیە ئابووری و ئاسایش و شتی دیکەش، ئێمەش ئاومان هەیە، بۆیە دەبێت هاوسەنگی هەبێت، چاوەڕوان دەکەین هەنگاوێک لەوبارەیەوە بچێنە پیشەوە.

 

لەگەڵ ئێران گوتم کە 18٪ رێژەی بەشداریکردنە، بەڵام کاریگەرە بۆ رووباری دیالە، سیروانمان هەیە کە رووباری سەرەکییە و ئاو دەگەیەنێتە دەربەندیخان، ئێران ژمارەیەک بەنداوی لەسەر دروستکردووە ، لە وتوێژەکانمان لەگەڵ ئێران ئاماژەمان بۆ ئەوەکردووە بڕێکی دیاریکراو هەیە بەپێی رێککەوتننامەی جەزائیر دەگات و پرۆتۆکۆلێک هەیە بابەتی ئاو رێکدەخات و ئێران کاری پێدەکات، لە دوای رێککەوتنی جەزائیر سنووری ئاوی بووە ناوەڕاستی شەتی عەرەب، بۆیە رووباری کاروون بەتەواوەتی بووە ئێرانی، بە سوودوەرگرتن لە رێککەوتننامەکە باسی ژینگەی شەتی عەرەبمان وروژاند. ساڵی رابردوو سەرکەوتووبوین بۆ کردنەوەی رووبارەکە لە هاوین و کاریگەریی لەسەر شەتی عەرەب هەبوو.  

 

 

عەون زیاب: زیادبوونی خواست هەیە و ئەوەی بەردەستە سنووردارە و رەنگە کەمببێتەوە بەهۆی زیادبوونی دانیشتووان و گۆڕانی کەشوهەوا، ئەمە ئاڵنگارییەکی جیددیە، ئێستا کاریگەریی گۆڕانی کەشوهەوا زیاتربووە و لەگەڵ کۆمپانیایەکی ئیتاڵی بۆ سەرچاوەکانی ئاو لە داهاتوو و لێکۆڵینەوە لە کاریگەرییەکانی گۆڕانی کەشوهەوا، بەپێی توێژینەوەیەکمان کە پێشتر کرابوو، لەساڵی 2035 زیاتر لە 10 ملیار مەتر سێجا کورتهێنانمان لە سەرچاوەی ئاو دەبێت. کەواتە کەلێنێکی زۆر هەیە لە خستنەڕوو و خواست لەسەر ئاو.

 

کەمکردنەوەی ئەو کەلێنە لە رێگەی هۆشیارکردنەوەی بەکارهێنانی ئاو و دۆزینەوەی سەرچاوەی دیکەیە بۆ ئاو، لە یەکەمیان ئێستا ئاراستەی حکومەت بۆ بەکارهێنانی باشتری سەرچاوەکانی ئاو و گۆڕینی سیستەمی ئاودان هەیە و ساڵی رابردوو بەشێوەیەکی روون ئەوە پەیڕەوکرا. ئاراستەیەک بۆ هێنانی ژمارەیەکی زۆر لە ئاوپرژێن هەیە بۆ ئەوەی لە کشتوکاڵ بەکاربهێندرێت و ئەمساڵ نزیکەی 11 هەزار ئاوپرژێن دەگاتە عێراق و پارەی بۆ تەرخانکراوە. 

 

هەروەها ئاسانکارییش بۆ هاووڵاتیان کراوە بۆ هێنانی ئەو ئامێرانە، لەوانە هەڵگرتنی باج لەسەر ئامێرەکانی ئاودان و ئاوپرژێن. ئێمە بایەخی زۆر بە گەیاندنی ئاو بە هاووڵاتیان دەدەین چ بۆ کشتوکاڵ یان خواردنەوە و بەکارهێنانی دیکە بێت.