نێچیرڤان بارزانی، سەرۆکی هەرێمی کوردستان
رووداو دیجیتاڵ
سەرۆکی هەرێمی کوردستان رایگەیاند بانگەشەی هەڵبژاردن و بەشداریکردنی خەڵک لە هەڵبژاردنی خولی شەشەمی پەرلەمانی کوردستان، ئەوە دەردەخات "پرۆسەی دیموکراسی لە هەرێمی کوردستاندا بەشێوەیەکی باش و لەسەر رێچکەیەکی دروست خەریکە گەشە دەکات."
سەرۆکی هەرێمی کوردستان ئێوارەی ئەمڕۆ (چوارشەممە، 30-10-2024) لە دیداری مێری لەبارەی چەندین بابەت لەوانە، هەڵبژاردن، هەناردەکردنەوەی نەوتی هەرێمی کوردستان، پێکهێنانی حکومەتی نوێ، پەیوەندییەکان لەگەڵ بەغدا، پرۆسەی چارەسەری لە باکووری کوردستان و تورکیا، داعش و دۆخی ناوچەکە قسەی کرد.
سەرەتای قسەکانی سەرۆکی هەرێمی کوردستان لەبارەی هەڵبژاردنی پەرلەمانی کوردستان بوو. نێچیرڤان بارزانی گوتی "مەسەلەی هەڵبژاردن مەسەلەیەکی گرنگ بوو بۆ هەرێمی کوردستان. هەڵبژاردن سەرچاوەی رەوایەتیدانە بە دەسەڵاتی هەرێمی کوردستان و دواکەوتنی بۆ هەرێمی کوردستان زۆر خراپ بوو."
لە بەشێکی دیکەی گوتەکانیدا هەر لەبارەی هەڵبژاردن سەرۆکی هەرێمی کوردستان رایگەیاند "خۆشبەختانە دەڵێین بەراورد بە هەڵبژاردنەکانی دیکە، پرۆسەی دیموکراسی لە کوردستاندا بەشێوەیەکی باش و لەسەر رێچکەیەکی دروست خەریکە گەشە دەکات. لە چوارچێوەی پرۆسەیەکی دیموکراسیدا گەلی کوردستان سەلماندی پێویستە زیاتریشی بۆ بکرێت و سوپاس بکرێت. ئێوە تەسەوری ئەوە بکەن؛ دوو حیزبی رکابەر لە یەک کاتدا لە هەولێر بانگەشەیەکی گەورەی هەڵبژاردنیان دەکرد و هیچ کێشەیەکیش رووینەدا."
دەقی پرسیار و وەڵامەکان:
پرسیار: جەنابت زۆر بە پەرۆش بوویت بۆ ئەم هەڵبژاردنە کە بکرێت، سەرەتا بڕیاربوو مانگی دوو بکرێ، دواتر دوای گفتوگۆیەکی چڕ لەگەڵ حیزبەکان و یونامی و دەرەوە و سەردانی بەغدا بۆ چارەسەرکردنی کێشەکان، هەوڵێکی زۆرت دا بۆ ئەوەی هەڵبژاردن بکرێت، ئەم هەموو هەوڵە بۆ؟
نێچیرڤان بارزانی: مەسەلەی هەڵبژاردن گرنگ بوو بۆ هەرێمی کوردستان، هەڵبژاردن سەرچاوەی رەوایەتیدانە بە دەسەڵاتی هەرێمی کوردستان، دواکەوتنی هەڵبژاردن بۆ هەرێمی کوردستان زۆر خراپ بوو، بە هەوڵ و کۆششێکی زۆر لەگەڵ بەغدا کە بەڕاستی یارمەتیدەر یەکجار زۆر بوون، خودی جەنابی سەرۆکوەزیران سوودانی، سەرۆکی دەسەڵاتی داوەری، فایەق زێدان، سەرۆکی دادگەی فیدراڵی، هەروەها پەرلەمانی عێراق و بەشێوەیەکی گشتی هەموویان یارمەتیدەر بوون، جێی خۆیەتی من سوپاسێکی تایبەتی کۆمیسیۆنی هەڵبژاردنی عێراق بکەم، کە بەڕاستی زۆر بە شێوەیەکی پیشەیی و بێلایەنانە ئیشەکەیان جێبەجێکرد.
هەڵبژاردن لەبەرئەوە گرنگە کە رەوایەتی دەسەڵات بە هەرکەس دەدات کە لە هەڵبژاردن بیباتەوە، هەرێمی کوردستان لە چوارچێوەی عێراقدا ئەم مۆدێلەی هەڵبژاردووە و عێراقیش ئەمەی هەڵبژاردووە، مەسەلەی دیموکراسییەت و مەسەلەی یەکلاکردنەوەی بابەتی دەسەڵات لە رێگەی سندووقی دەنگدانەوە.
لەبەرئەوە ئەم هەڵبژاردنە بۆ هەرێمی کوردستان گرنگ بوو، ئەوەی کە جێی خۆیەتی من بیڵێم؛ براوەی گەورە لەم هەڵبژاردنە گەلی کوردستان و عێراق بوو، کەم نییە سنووری 72٪ـی خەڵک بەشدارییان لەم هەڵبژاردنەدا کرد. هەندێک شتی بچووک روویاندا وەکو هەر بانگەشەیەک؛ لە دونیا کە بانگەشە دەکرێت مومکینە هەندێ کێشەش رووبدەن، بەڵام سەیری بکەن و بەشێوەیەکی گشتی بەراوردی بکەن لەگەڵ هەڵبژاردنەکانی تر، خۆشبەختانە ئێمە دەبینین پرۆسەی دیموکراسییەت لە کوردستاندا بەشێوەیەکی باش و لەسەر رێچکەیەکی دروست خەریکە گەشە دەکات. من، ناڵێم هەموو شتەکان تەواون و هیچ موشکیلە نییە، بەڵام لە چوارچێوەی پرۆسەیەکی دیموکراسیدا، گەلی کوردستان سەلماندی شایستەی ئەوەیە لەمە زیاتریشی بۆ بکرێت و ئەم گەلە شایستەی ئەوەیە سوپاس بکرێت. تەسەوری ئەوە بکەن؛ دوو حیزبی رکابەر لە یەک کاتدا لە هەولێر و لە دوو شوێنی جیاواز بانگەشەیەکی گەورەی هەڵبژاردنیان دەکرد، هەریەک بۆ حیزبی خۆی و هیچ کێشەیەکیش رووینەدا.
ئەمە نیشانەی ئەوەیە گەلی ئێمە ئەو هۆشیارییەی ئێستا پێی گەیشتووە کە دەبێ کێشەکان بە شێوەیەکی دیموکراسی چارەسەر بکرێت؛ گەشەیەکی زۆری کردووە. جێی خۆیەتی پیرۆزبایی لە هەموو گەلی کوردستان بکەم بۆ ئەم هەڵبژاردنانە کە بە هەموو پێوەرێک زۆر سەرکەوتوو بوو.
پرسیار: پێدەچێ هەندێ لە حیزبەکانی ئۆپۆزیسیۆن لەگەڵ جەنابت هاوڕا نەبن و گلەییان لە پرۆسەکە هەبوو، بەڵام بەشێوەیەکی گشتی ئەم تۆنە ئیجابییەی جەنابت و لە بەیاننامەکانی یونامی و کونسوڵخانەکانیشەوە، هەڵبژاردنی کوردستان پرۆسەیەکی جوانی بێ کێشەیە و ئەو ئیجابییەتە باسکرا. پرسیاری من بۆ جەنابت: وا هەست دەکەم هێشتا دەڵێی هەڵمەتی هەڵبژاردن تەواو نەبووە و نەچووینەتە قۆناخی دوای هەڵبژاردن، ترسم هەیە پرۆسەکە ئەوەندە تێکبچێت ئەم حاڵەتە ئیجابییە تێکبچێت، ئایا جەنابت بۆ پێکهێنانی حکومەتیش بەم جۆرە ئیجابیت؟ پرسیاری دووەمیش ئەوەیە هەر جارەی جەنابت دەبینم دەبێ بڵێم: بەخێربێیتەوە، چونکە لە چارەسەرکردنی کێشەیەک دەگەڕێیتەوە، توانای سوڵحت ماوە بۆ پێکهێنانی حکومەت و چاککردنی دۆخەکە؛ هەروەکو چۆن هەڵبژاردنت هێنایە ئارا؟
نێچیرڤان بارزانی: لەم پرۆسەیەدا گەلی کوردستان سەرکەوت، ئەوانەشی کە ئۆپۆزیسیۆنن بەشێکن لەم میللەتە و لەم هێزە سیاسییانەی ئەمڕۆ لە هەرێمی کوردستاندا هەن، تازە تەواو؛ ئێمە هەڵبژاردنمان کردووە، ناتوانین جارێکی دیکە هەر لە کەشی هەڵبژاردن بین و دژی یەکدی قسە بکەین.
دەبێ ئێمە پێکەوە کار بکەین، ئەوەی لەبەردەم ئێمەیە زۆر زۆر گەورەترە لەوەی رۆیشتووە، ئۆپۆزیسیۆن دەتوانێت رۆڵی خۆی لە پەرلەمان ببینێت، بوونی ئۆپۆزیسیۆن لە هەر سیستمێکی سیاسی دەتوانێت یارمەتیدەر بێت بۆ چاودێریی حکومەت و چاودێڕیی ئەدای حکومەت، ئێمەش ئەوها سەیری دەکەین: هەندێک لەم حیزبانە دێنە دەسەڵات؛ هەندێکیش دەمێننەوە و دەبنە ئۆپۆزیسیۆن، بەڵام ئەمانە دووژمنی یەک نین، نە دەسەڵات دووژمنی ئۆپۆزیسیۆنە و نە ئۆپۆزیسیۆنیش دوژمنی دەسەڵاتە؛ دووژمنداری نییە، رکابەری سیاسیی هەیە، بەڵام ئێمە دووژمن نین.
من پێموایە هێزە سیاسییەکانی کوردستان لەبەردەم تاقیکردنەوەیەکی زۆر گەورەدان، 72٪ـی خەڵکی کوردستان بەشدارییان کردووە لە هەڵبژاردن، ئەمە پەیامە.. خەڵکی کوردستان پەیامی ئەوەی دا "ئێمە ئەو متمانەیەمان بە ئێوە دا، دەبێ ئێوەش لە چاوەڕوانیی ئەو متمانەیەدا بن کە ئێمە بە ئێوەمان داوە".
دەبێ هێزە سیاسییەکان درک بەوە بکەن کاکە هەڵبژاردن تەواو بوو، قسەکانمان کرد و هەریەک بەشبەحاڵی خۆی هەوڵی دا بە بانگەشەی هەڵبژاردن خەڵک رازی بکات، خەڵکیش دەنگی دا بۆ ئەو لایەنەی کە مەبەستی بووە و دەیەوێ. تازە تەواو! مانەوەمان لەم دۆخە زەرەرە، چونکە خەریکە گۆڕانکاریی گەورە لە ناوچەکەدا روودەدا، ناکرێ جارێکی دیکە ئێمە میللەتی خۆمان بێهیوا بکەین. دەبێ بە زووترین کات (من نازانم چەندە) هەوڵبدەین حکومەتێک دروست بکەین و لایەنەکان دەست بە قسە بکەن و ئەمە هەموو خۆی پرۆسەیەکە.
ئەمڕۆ بەیانی کۆمیسیۆن ئەنجامی هەڵبژاردنی بەشێوەیەکی فەرمی راگەیاندووە، دوای ئەوە پرۆسەی تر هەیە؛ شکایەت و شکایەتکاری و ئەوانە.. رێزم بۆ هەموو ئەو هێزانەی باسی هەندێ کێشە دەکەن، من پێموایە یەکێک بووە لە پرۆسە هەرە پاکەکانی هەڵبژاردن، کە تاوەکو ئێستا لە هەرێمی کوردستاندا کراوە.
ئێستا کاتی ئەوە هاتووە بە دڵێکی فراوان لایەنە سیاسییەکان لەگەڵ یەکدی دابنیشن. بەپێی یاسا دەبێ سەرۆکی هەرێم داوای دانیشتنی پەرلەمان بکات، ئێمە هەموو ئەو پرۆسەیە دەکەین. من پێموایە حیزبە سیاسییەکان لە ئێستاوە دەستیانپێکردووە بەوەی لەگەڵ یەکدی گفتوگۆ بکەن. من بۆ ئەنجامەکان نازانم؛ بەڵام خۆ ژمارەکان ئاشکران: کێ دەتوانێت لەگەڵ کێ قسە بکات و ئەمە مەعلومە، کورسییە و ژمارەیە، تۆ لەوە زیاتر هیچت بەدەستەوە نییە، بەپێی ئەو ژمارانە دەبێ حکومەتێکی هاوپەیمانی بێت.
ئەم هاوپەیمانێتییە چۆن دروست دەکرێ؟ پێموایە دەبێ هێزەکان زیاتر سەرنجیان لەسەر ئەم خاڵە بێت؛ چونکە هیچ هێزێک بەتەنیا خۆی ئەوەندە کورسییەی نییە کە بتوانێت ئەم ئیشە بکات و بە دڵنیایی دەبێ لەگەڵ حیزبەکانی دیکە هاوپەیمانیێتی دروست بکات و ئەوەی کە گرنگە، دەبێ حکومەتێک بە زووترین کات دروستبکرێت، ئەو حکومەتەی کە گەلی کوردستان بە هەموو پێکهاتەکانییەوە چاوەڕێی دەکات، ئەمە بۆ ئێمە گرنگە لە کوردستان و بۆ پێگەکەشی گرنگە لە بەغدا.
پرسیار: ئەوەی من دەیبیستم، دەڵێن یەکێتی و پارتی رێکناکەون؛ 'ئامادەن سازش بکەن لەگەڵ بەغدا و هەموو لایەنەکان، بەڵام بۆ یەکدی نایکەین؛ ئامادەن تاوەکو دوو ئیدارەییش بڕۆن.' بە بۆچوونی ئێوە، لە کوێ هەرێمی کوردستان دەتوانێت خۆی بگرێتەوە و ئەو ترسانەی کە وا لە دوو ئیدارەیی و هەڵوەشاندنەوەی حکومەتی هەرێمی کوردستانن، نەمێنن؟
نێچیرڤان بارزانی: ئەگەر سەیری پرۆسەکە بکەین و سەیری هەڵبژاردن بکەین، دەزانین ئێمە چوار جار هەڵبژاردنمان دواخست. بەو شێوەیە باس دەکرا و دەیانگوت کە هەڵبژاردن ناکرێت، چونکە پارتی و یەکێتی رێگە نادەن هەڵبژاردن بکرێت، بەڵام هەڵبژاردن کرا. دەیانگوت ئەگەر هەڵبژاردن کرا کێشە دروست دەبێت؛ کێشەیەکی گەورە دروست دەبێت. بانگەشەی هەڵبژاردنیش کرا و کێشەش دروست نەبوو. ئێمە ئەو قۆناخەمان جێهێشتووە؛ قۆناخی دوو ئیدارەیی. من لە قسەکانی پێشووتریشم گوتوومە ئێمە نابینە دوو ئیدارە، ئێمە دەبینە سفر ئیدارە. هەرێمی کوردستان چوارچێوەیەکی دەستووری هەیە. هەرێمی کوردستان بەپێی دەستووری عێراق کە نزیکەی 80٪ـی گەلی عێراق دەنگی بۆ داوە، دروست بووە، واتە هەرێمی کوردستان قەوارەیەکی سیاسییە لە چوارچێوەی عێراقدا و بەپێی دەستووری عێراق.
رێکاری دروستبوونی هەرێمی کوردستان روونە کە بەپێی دەستوور دەبێ بە چ شێوەیەک بێت. ئەوەی کە ئێوە ئاماژەی پێدەدەن، لە مەسەلەی سەقفەکە، من پێم وایە ئێستا بە تەواوی کاتی هاتووە. بۆچی؟ [چونکە] ئێمە هەڵبژاردنێکی سەکەوتوومان کرد؛ زۆر سەرکەوتوو بوو. پێم وایە لە ساڵی 1991ـەوە ئەمە یەکێک لە گرنگترین هەڵبژاردنی هەرێمی کوردستان بوو. ئێستا رێک کاتییەتی، دوای ئەو هەموو کێشانەی روویاندا. ئینجا لە دادگەی فیدراڵییەوە بیگرە یان هەڵوەشاندنەوەی پەرلەمان یان هەر شتێک. ئێستا کاتی ئەوەیە دووبارە ئێمە دەست بەوە بکەین، شێوەیەکی رێکوپێک بدۆزینەوە کە چۆن لەگەڵ بەغدا بتوانین پێکەوە کێشەکان چارەسەر بکەین. بەڵام ئەم کێشانە بە چ شێوەیەک چارەسەر دەبن؟ ئەم کێشانە بەو شێوەیە چارەسەر دەبن کە یەکەم شت دەبێ تۆ نێو ماڵی خۆت رێکبخەیت و بزانیت چیت دەوێت؛ دەبێت حکومەتێکی کارا و بەهێزت هەبێت. بەهێز بە واتای ئەوەی کە بتوانێت وەڵامدەری داواکاریی خەڵک بێت؛ دەبێ هەوڵ بدات رێگەی لێکتێگەیشتن و چارەسەری کێشەکان لەگەڵ بەغدا بدۆزێتەوە. راشکاو بین لەم بابەتەدا، مامەڵەی بەغدا لەگەڵ هەرێمی کوردستان مامەڵەیەکی فیدراڵی نییە؛ هیچ فیدراڵی نییە، زۆر زۆریش ناوەندییە. ئێمە بە سیستم لە عێراقدا شتێکمان هەیە، بەڵام لە نێوەڕۆکدا هەموو شتێکە جگە لە فیدراڵی.
بێگومان من ئەم قسانەم لەگەڵ بەغداش کردووە بە بەردەوامی، ئەوە نییە کە تەنیا لێرە بیڵێم. من لەگەڵ برایانی خۆمان لە بەغدا، لەگەڵ سەرجەم لایەنە سیاسییەکانی بەغدا زۆر راشکاوانە قسەم کردووە؛ گوتوومە ئەگەر ئێمە بمانەوێت عێراق لە ئاشتەوایی بێت لەگەڵ گەلی خۆی و لە رووی سیاسییەوە لە دۆخێکی ئارامدا بێت، کلیلی چارەسەر ئەوەیە؛ دەبێ لەگەڵ هەرێمی کوردستان کێشەکان چارەسەر بکات.
لە ساڵی 2003ـوە قسەکانی ئێمە لە هەردوو لا ئەوەیە، دەستوور نێوبژیوانە، بەڵام لە راستیدا ئێمە نابینین بەو شێوەیە بێت. بێگومان من ئەم گلەییە ئەوە نییە کە تەنیا لە بەغدای بکەم و باسی هەرێمی کوردستانیش دەکەم. بەڵام من پێم وایە ئەم هەڵبژاردنە دەرفەتێکی گەورەی رەخساندووە؛ دەفەتێکی نوێی رەخساندووە بۆ ئەوەی لەگەڵ بەغدا بگەینە چارەسەرێک کە جێگەی رەزامەندیی هەرێمی کوردستان و بەغدا بێت و خێری هەموو عێراقی تێدا بێت.
ئەم هەڵبژاردنە گرنگە و دەبێ ئێمە حکومەتێکی کارا و بەهێز بە زووترین کات دروست بکەین و بکەوینە گفتوگۆ لەگەڵ بەغدا بۆ هەموو ئەو کێشانەی کە ئێمە ئەمڕۆ هەمانن؛ مەسەلەی بودجەیە مەسەلەی مادەی 140ـە، واتا کێشەکان هەر ئەوە نین کە ئەم دووانە بن؛ زۆر کێشەی دیکە هەن.
ساڵی 2003 کورد بەشداری پڕۆسەی سیاسی بوو لە عێراق، بەو هیوایەی ئەو عێراقە ببێتە عێراقێکی دیموکراسی و فیدراڵ. ئێمە بەر لە ساڵی 2003 هەمان ئەو دۆخەی ئێستامان هەبوو، زۆر جیاواز نەبوو، بەڵام ئێمە بەو هیوایە چووین و بەشداریمان لە پرۆسەی سیاسی کرد بۆ ئەوەی ئەو سیستمە جێگیر بێت. ئەمڕۆ پرسیارەکە ئەوەیە بەرەو کوێ؟ تاوەکو کەی ئێمە هەر بڵێین دەستوور، دەستوور، دەستوور کە تاوەکو ئێستاش نابینین هیچ هەنگاوێک بۆ جێبەجێکردنی دەستوور بنرێت.
من زۆرجار دەڵێم ئەم وڵاتانەی دەرەوە، ئەورووپا، ئەمریکا گەورەترین یارمەتییان بۆ کوردستان و عێراق یەک شتە؛ یارمەتیمان بدەن چۆن دەستووری عێراق جێبەجێ بکەین.
بۆ ئێمە ستراتیژیی هەرێمی کوردستان روونە و دەمانەوێت کێشەکانی هەرێمی کوردستان لە چوارچێوەی عێراقدا چارەسەر بکەین بەپێی دەستوور؛ ئەمە روونە.
ئینجا ئەوەی کە لە رابردوو روویداوە و چی روویداوە و کێ لە کوێ هەڵەی کردووە، من پێم وایە هەردوولا کەمتەرخەمیمان کردووە؛ هەم لایەنی هەرێمی کوردستان کوردستان و هەم لایەنی بەغدا؛ تاکلایانە نییە؛ ئەوە نییە من هەموو لۆمەیەک لە بەغدا بکەم یان هەموو لۆمەیەک لە هەرێمی کوردستان، بەڵام پێموایە لە ئەنجامدا داهاتووی ئەم وڵاتە وەک عێراق وا دەکات ئێمە بتوانین شێوەیەک بدۆزینەوە کە جێگەی رەزامەندیی هەردوولامان بێت و بتوانین پێکەوە کار بکەین. بەبێ ئەوەی لەنێو هەرێمی کوردستاندا حکومەتێکی بەهێز هەبێت، بەبێ ئەوەی لایەنە سیاسییەکان دابنیشین و هێشتا لە کەشوهەوای بانگەشەدا بن، [کێشەکان چارەسەر نابن]؛ ئەمە تەواو، بانگەشەی چی، تەواو بوو. ئەم خەڵکە دەنگی خۆی دا و روون بووەوە کێ چەند دەنگی هەیە و ئاشکراشە کێ دەنگی بە کێ داوە. دەبێ ئەم بابەتە کۆتایی پێبێت. ئێمە دوژمنی یەکدی نین، رکابەری سیاسین، بەڵام ئێمە نە ئۆپۆزیسیۆن، نە دەسەڵات، کەسمان لێ کەم نییە. ئێمە هەموومان لە یەک کەشتیداین و دەبێ یارمەتیی یەکدی بدەین بۆ ئەوەی ئەم پڕۆسەیە ئینشائەڵڵا بە زووترین کات [جێبەجێ بکرێت]، کە من دەڵێم بە زووترین کات، ئەگەر جەنابت پرسیارت کرد من چی دەکەم؟ من هەندێک بەرپرسیارێتیم لەسەر شانە وەکو ئەرکی یاسایی و ئەخلاقی وەکو سەرۆکی هەرێمی کوردستان، من ئەو دەسەڵاتەی خۆم بەکاردەهێنم و هەوڵێکی جیدیش دەدەم کە بە زووترین کات حکومەت پێکبهێنرێت و هەموو لایەکیشمان دەبێ بە واقیعی سەیری ژمارەکان بکەین. سەیری کورسییەکان بکەین، ئەو حاڵەتەی پێشتری حوکمڕانی لە کوردستاندا، من پێموایە ناکرێت بەردەوام بین بەوشێوەیە؛ کاتێکی نوێیە و دەبێ بە شێوەیەکی جیاواز هەڵسوکەوت لەگەڵ ئەو پێشهاتانە بکەین.
پرسیار: ئەگەر پارتی حکومەت پێکبهێنێت و بچێتەوە بەغدا بۆ دانوستاندنی پرسی نەوت، بەرنامەی چی دەبێت؟
نێچیرڤان بارزانی: جەنابت باست لەوە کرد کە لە بەغدا ئەولەوییەت چییە، بەڵێ مەسەلەی مووچە و بژێویی خەڵکی کوردستان ئەولەوییەتێکی گرنگە، زۆریش گرنگە، بە سوپاسیشەوە تاوەکو ئێستا لە سەرۆکوەزیران و دادگەی فیدراڵی و سەرۆکی دادگەش، من کۆبوونەوەیەکی سێقۆڵیم لەگەڵ کردن، لەسەر ئەم بابەتانە، لەسەر مەسەلەی مووچە. بە جەنابی سەرۆکوەزیرانم گوت باشترین چارەسەر ئەوەیە ئێمە کۆبوونەوەیەکی سێقۆڵی بکەین، بۆ ئەوەی شتەکان ئێمە دەچینە لای سەرۆکی دادگەی فیدراڵی قسەیەک و لایەنەکانی دیکە قسەیەک، با دابنیشین، هەموومان پێکەوە دابنیشین بەبێ راگەیاندن و دواتر وامان کرد.
لە کۆبوونەوەیەکدا جەنابی دکتۆر عەلیش ئاگادارە کە ئەو لێرە تەشریفی هەیە، ئێمە کۆبوونەوەیەکمان کرد، لە بەغدا لەوێ زۆر روون بوو، هەم بڕیاری دادگەی فیدراڵی لەسەر مووچەی مووچەخۆرانی هەرێمی کوردستان دیار بوو، هەم سەرۆکوەزیران پابەندیی خۆی زۆر بە روونی دەربڕی، بە سوپاسیشەوە من پێموایە دەبێ ئێمە ئەوە بڵێین تاوەکو ئێستاش لەو چوارچێوەیەدا هەوڵێکی جدی داوە بۆ ئەوەی ئەو کێشانە چارەسەر بکرێن، واتا خۆی بە راستی هەوڵی جدی داوە.
مەسەلەی نەوت هەندێک لایەن پێیانوایە مەسەلەی نەوت مەسەلەیەکی سیاسییە، ئێمە هیچ کات سەیری نەوتمان نەکردووە وەکو بابەتێکی سیاسی، سیاسی نییە، سیاسیی چییە، نەوت بابەتێکی ئابوورییە، ئێمە وای نابینین مەسەلەی نەوت مەسەلەیەکی سیاسی بێت، چونکە ئەگەر واقیعی سەیری تەنانەت جوگرافیای کوردستان بکرێت، ئێمە ناتوانین نەوت بەو شێوەیە ببینین کە مەسەلەیەکی سیاسییە، بەڵکو کاڵایەکی بازرگانییە و ئێمە بەو شێوەیە دەیبینین.
بە سوپاسەوە تورکیا، رێگەی دا ئێمە ئەو نەوتە بنێرین بۆ دەرەوە، وەڵاهی تورکیا هیچ قازانجیشی نەکرد لەو بابەتە، زیاتر یارمەتیدانی عێراق و هەرێمی کوردستان بوو، نە ئێمە نەوتمان بە تورکیا فرۆشتووە، نە تورکیا هیچ کات گوشاری لە ئێمە کردووە کە دەبێ نەوت بە ئەوان بفرۆشین؛ نەوتەکە فرۆشراوە بە کۆمپانیا جیهانییەکان، جەنابیشت شارەزای، چەند کۆمپانیایەک لە تورکیا هەن کە نەوتەکە دەکڕن.
نەوتەکە فرۆشرا، ئەو حاڵەتەی ئێستا هەیە، کە ئەم نەوتە لە رێگەی بۆرییەوە هەناردە ناکرێت، زەرەرمەندیی گەورە خودی عێراقە، عێراق بە هەموویەوە. تائێستا عێراق ئەگەر ژمارەکەم هەڵە نەبێت، لانیکەم نزیکەی 15 ملیار دۆلار زیانی پێگەیشتووە، لە دوای داخستنی بۆریی نەوتی هەرێمی کوردستان عێراق لەوانەیە زیاتر لە 15 ملیار دۆلار زەرەری بەرکەوتبێت. باشە مەعقوولە بەغدا بۆ بیر لەوە ناکاتەوە، ئەوان کە خۆیان باس دەکەن، دەڵێن گرێبەستی هەرێمی کوردستان جیاوازە لەگەڵ عێراق. گرێبەستی ئێمە گرێبەستی هاوبەشییە، کۆمپانیاکان دەبێ رازی بن بە ئەوەی کە وەریدەگرن، ئەوەی لە عێراق هەیە زیاتر گرێبەستی خزمەتگوزارییە، هەندێک شوێنیش وەکو لای ئێمەیە، بۆ نموونە شوێنێکی وەکو گەیارە، بۆ بەرهەمهێنانی هەر بەرمیلێک نزیکەی 26 بۆ 27 دۆلاریان تەرخان کردووە، باشە بۆچی بۆ هەرێمی کوردستان [نییە] کۆمپانیاکان داوای 20 دۆلاریان کردووە و بابەتەکە لەسەر ئەوە وەستاوە. من ئێستا بە دەرفەتی دەبینم لەم دانیشتنەدا داوا لە بەغدا بکەم بە شێوەیەکی دروست و بیرمەندانە بیر لەو بابەتە بکاتەوە، بە شێوەیەکی ئابووری نەوەک سیاسی. بە شێوەیەکی ئابووری لە کوێ عێراق زەرەری کردووە و لە کوێ عێراق قازانج دەکات، دەبێ بەو شێوەیە سەیری بابەتەکە بکات. بە بۆچوونی من چارەسەری دروست ئەوەیە جارێکی دیکە دەبێ نەوتی هەرێمی کوردستان وەکو نەوتی عێراق بچێتە نێو بۆری و هەناردە بکرێتەوە. تورکیا کێشەی نییە، کێشەکە تورکیا نییە، بەڵکو کێشەکە ئەوەیە کە ئێستا لە بەغدا هەیە و لە پەرلەمانیش هەیە کە من لێرەوە دووبارە دەڵێم لەم پڕۆسەیەدا زەرەرمەندی هەرە گەورە عێراقە و دەبێت ئەمە چارەسەر بکرێت.
پرسیار: با عێراق جێبهێڵین و بچینە ناوچەکە... ئەم دۆخەی ئێستا لە ناوچەکە هەیە، چ جۆرە هەڕەشە و دەرفەتێکی بۆ کوردستان تێدایە؟ پرسیارێکی دیکە، عێراق و ئەمریکا و ئەندامانی هاوپەیمانان لە گفتوگۆدان بۆ کۆتاییهێنان بە هاوپەیمانیی دژی داعش و عێراق بە نیازی چوونە بۆ نێو هاوپەیمانییەکی دوو لایەنە، بڕیارە ئەمریکا لە 2026 هێزەکانی بێنێتە هەرێمی کوردستان، لەم دۆخەدا سەیردەکەی عێراق کۆتایی بە هاوپەیمانێتییەکی نێودەوڵەتی دەهێنێت، ئەم گۆڕانکارییانە چۆن دەبینی؟
نێچیرڤان بارزانی: لە ناوچەکە شەڕێکی گەورە هەیە، بەڵام ئەوەی بۆ کوردستان گرنگە، بە هاوئاهەنگی لەگەڵ بەغدا، دەبێ هەوڵمان بۆ ئەوەبێ عێراق نەکەوێتە ناو ئەو ئاژاوەوە، چونکە عێراق خۆی کێشەی یەکجار زۆرە، دۆخی عێراق دۆخێکی تایبەتە، سەبارەت بە ئێمە وەکو هەرێمی کوردستان و وەکو بەشێک لە عێراق، گرنگترین شت بۆ ئێمە ئەوەیە نەکەوینە نێو ئەو ئاژاوەیەی کە ئەمڕۆ لەم ناوچەیە هەیە، بەرژەوەندیی عێراق و هەرێمی کوردستانیش لەم چوارچێوەدایە.
پرسیار: یەک دوو گرووپ خەریکن بە دارلاستیک و درۆن شەڕەکە دەهێننە نێو عێراقەوە، کەسیش نییە وەکو پێویست دەستیان بگرێ!
نێچیرڤان بارزانی: ئەوە راستە، بەڵام سەیرکە! ئەم گرووپانەی کە جەنابت باسیان دەکەی پێشتر چەند بوون؟
پێشکێشکار: 12
نێچیرڤان بارزانی: 12 بوون، ئێستا دوون. واتە ئێمە لەمەشدا وەکو عێڕاق پێشکەوتنمان بەدەستهێناوە، ئێستا لەم 12 گرووپە دوو یان سێ گرووپ ماون کە ئەم ئیشانە دەکەن، بەڵام پرسیارەکە لێرەدا ئەوەیە کە ئەمە لەبەرژەوەندیی عێراقە؟ بۆچوونی ئێمە لە هەرێمی کوردستان ئەمەیە؛ بەهیچ شێوەیەک لە بەرژەوەندیی عێراق دا نییە.
دەبێت عێراق خۆی دوور بگرێ لەو ئاگرەی ئێستا لە ناوچەکە هەیە، چونکە دۆخی عێراق ئەو دۆخە نییە، نە دامەزراوەکانی عێراق ئەوەندە بەهێزن... عێراق هێشتا لە قۆناخێکی راگوزەرە، هەندێک خەڵک دەڵێن: لە 2003ـوە چۆن دەبێ تائێستا؟ بەڵام پرۆسەی بەدامەزراوەکردنی وڵات پرۆسەیە! بە زۆر ناکرێ، بە شەو و رۆژێکیش ناکرێ! دەبێت خۆشمان بیکەین؛ بۆمان دروست ناکرێ. بەڵام با ئێمە بێین بەراوردێک بکەین لەسەر دۆخی عێراق، ئایا دۆخی ئەمنیی عێراق وەکو شەش ساڵ لەمەوبەرە؟ سوپاس بۆ خوا ئێمە دەبینین لەم چوارچێوەیەدا گۆڕانکاریی گەورە کراوە، هیچ لە بەرژەوەندیی عێراقدا نییە کە بکەوێتە نێو ئەو ئاژاوەیە. بە رای من ئەرکی سەرۆکوەزیرانی عێراقە وەکو فەرماندەی گشتیی هێزە چەکدارەکان (بەڵام ئەو بە تەنیا نا) دەبێ هەموو هێزە سیاسییەکان یارمەتیی سەرۆکوەزیران بدەن کە ناکرێت ئێمە قبووڵی بکەین عێراق بکرێتە شوێنێک ئەم ئاژاوەی بۆ بێت. دەبێ ئێمە یارمەتیی سەرۆکوەزیران بدەین و هەموو هێزە سیاسییەکان لە پشتی بین، چونکە ئەوەی ئێمە دەبینین ئەو هەموو هەوڵێک دەدا کە عێراق دووربخاتەوە لەو بابەتە.
مەسەلەی هاوپەیمانان! با من لەوە دەستپێبکەم، هاوپەیمانی نێودەوڵەتی بە سەرۆکایەتیی ئەمریکا یارمەتیی گەورە عێراقی داوە لە رووبەڕووبوونەوەی تیرۆر دا، دیسانەوە جێی خۆیەتی ئێمە بە سوپاسەوە سەیری هێزەکانی هاوپەیمانان بکەین کە لە رۆژە سەختەکاندا یارمەتی عێراقیان داوە بە هەرێمی کوردستانیشەوە. ئەم هێزانە کە هاتوون لەسەر داوای عێراق هاتوون نەک بە زۆر، عێراق بە رەسمی دەعوەتی کردوون بۆ ئەوەی یارمەتی بدەن لە بەرەنگاربوونەوەی تیرۆردا، ئەمڕۆ دوای 10 ساڵ زۆر ئاساییە ئەمڕۆ عێراق پێداچوونەوە بکات و وەکو وڵاتێکی خاوەن سەروەری بڵێ لەم قۆناخەدا چیمان پێویستە؟ گومان لەوەدا نییە کە دۆخی عێراق هەمان دۆخی ساڵی 2014 نییە، لە رووی ئەمنییەوە باشترە، لە رووی ئابوورییەوە باشترە، سوپاس بۆ خوا نابینین لە بەغدا کێشەی ئەمنی هەبێت... هۆتێل و چێشتخانە و پرۆژە و... زۆر زۆرن، ئەمانە پێشکەوتنێکی گەورەیە بۆ عێراق، عێراقیش وەکو وڵاتێکی خاوەن سەروەری، مافی خۆیەتی ئێستا پرسیار لەوە بکات و هەڵسەنگاندنێکی ئەم چەند ساڵە بکات و بڵێ: ئێستا ئێمە بەرەو کوێ؟ ئەمە ئاساییە.
ئەوەی کە رەنگە ئێمە لە هەرێمی کوردستان بە جیاواز سەیری بکەین، کە خاڵی سەرەکییە، ئەویش ئەوەیە کە ئێمە پێمان وانییە داعش تەواو بووە، لەگەڵ ڕێزم بۆ ئەو فکرەی لە عێراق (ئیشەڵلا ئێمە هەڵە بین)، هەڵسەنگاندنی خۆمان ئەمەیە کە تائێستاش داعش سەرچاوەیەکی هەڕەشەیە بۆ ئەمنیەتی عێراق و بۆ هەرێمیش. کاتێک 2014 داعش هێرشیکردە سەر عێراق، نەیگوت ئەمە شیعەیە، سوننەیە یان کوردە! ئێمە هەموومان یەک تۆمەتمان لەسەر بوو کە عێراقی بووین و هات ئەوەی پێیکرا کردی. لە بەرەکانیشدا خوێنی هەمووان تێکەڵ بوو، پێشمەرگە، سەربازی عێراق و حەشد.. ئەمانە پێکەوە لەپێناو بەرگریکردن لە عێراق شەهیدکران، هیچ جیاوازییەک نەبوو لەو بابەتە.
من پێموایە ئێستاش عێراق پێویستیی بە پشتیوانیی دەرەوە هەیە، بەتایبەتی ئەمریکا کە سەرۆکایەتیی ئەم هاوپەیمانێتییەی کردووە، بەڵام ئەوەی کە عێراق ئێستا حەز دەکات ئەم بابەتە ببێتە دوولایەنە، ئەمیش پێموایە ئاساییە. ئەوەی کە پەیوەندیی بە هەرێمی کوردستانەوە هەیە، ئێمە نەچووین داوا بکەین بڵێین ئەمریکا لە دوای ساڵی 2026 وەرە لێرەبە، بڕیارەکە لە چوارچێوەی ئەم لێکتێگەیشتنە دەکرێ کە لەگەڵ عێراقدا هەیە، ئەو دیالۆگە ستراتیژییەی کە ئەمڕۆ ئەمریکا و عێراق هەیانە؛ هەرێمی کوردستانیش بەشێکە لەو پرۆسەیە.
ئەوەی کە گرنگە دەبێ روون بێ کە ئەم هێزانە چۆن دەمێننەوە؟ بە چ شێوەیەک دەمێننەوە؟ دەبێ ئەرک و کاریان ئاشکرا ببێ، تائێستا دایالۆگەکە دەستیپێنەکردووە، بەڵام جێی بایەخێکی جیدییە بۆ هەرێمی کوردستان، هەرچییەک هەیە ئێمە لە چوارچێوەی عێراق دا بڕیاری لەسەر دەدەین و لەو چوارچێوەیەدا ئێمە هەڵسوکەوت دەکەین. ئێمە لەگەڵ عێراقیش ئەو مەترسییانەی کە هەمانە لەگەڵ عێراق لەگەڵ هێزە سیاسییەکانی عێراق دا زۆر بە روونی قسەیان لەسەر دەکەین، هەر بڕیارێک هەیە دەبێ لە چوارچێوەی عێراق و هێزە سیاسییەکانی عێراق دا بێت.
پرسیار: هاتنی ئەو هێزە لە ساڵی 2026 دا دەرفەتە یان مەترسی؟
نێچیرڤان بارزانی: گرنگترین شت ئەوەیە؛ ئەرکی ئەم هێزە چییە؟ ئەوەی ئێمە دەیبینین ئەرکەکەی یارمەتیدانی عێراق بۆ بەرەنگاربوونەوەی داعش، ئەگەر لە چوارچێوەی عێراقدا سەیری بکەین؛ ئێمە مەترسیی نابینین، بەڵام دەبێ روونی زیاتریش هەبێ لەو بابەتە.
پرسیار: پەیامی تۆ بۆ گەنجانی کوردستان لەم کاتە ناسکەدا چییە؟ ئێمە چۆن گوێیان لێبگرین؟ جەبات وەکو سەرۆکی هەرێمی کوردستان چ پەیامێکت بۆیان هەیە؟
نێچیرڤان بارزانی: من بەو گەنجانە دەڵێم: باب و باپیرانی ئێمە ئەمڕۆ لە کوردستان لە هەر دەرگایەک بدەیت چیرۆکێکی هەیە دەتوانێت باسی بکات لە دەربەدەری، بەدبەختی، ئەنفال و گرتن و.. گەلی کوردستان هەموویان لەم بابەتەدا بە زۆر و کەم تووشی کێشە بوون، ئەوانە ئەوەی لەسەر شانیان بووە بۆ ئەوەی ئێمە ئەم رۆژە ببینین، کردیان، قوربانییان دا و خەباتیان کرد، ماندوو نەبوون و شەهیدیان دا، ئەم گەنجانە زۆر گرنگە یەک شت بزانن؛ ئەوەی ئێستا ئێمە هەمانە لە سایەی خەباتی نەوەی پێشترە، ئەوان خەباتیان کرد و قوربانییان دا بۆ ئەوەی ئێمە ئەم رۆژە ببینین.
ئەمڕۆ دۆخەکە لە دونیاش گۆڕاوە نەک تەنیا هەرێمی کوردستان، مەسەلەی پەروەردە کلیلە، ئەو وڵاتانەی کە پەروەردە بوو بە پێشینە و یەکەمین کاریان، زۆر پێشکەوتن، چونکە کلیلی هەر گۆڕینێک لە هەر کۆمەڵگەیەک لە پەروەردە دەستپێدەکات، کۆریا یەکێکە لە نموونەکان، کە من چەندینجار سەردانم کردووە و پرسیارم کردووە: ئەم پێشکەوتنە چۆن بووە؟ وەڵامیان داوەتەوە: ئێمە لە پەروەردەوە دەستمان پێکردووە. نە نەوتیان هەیە و نە غازیان هەیە و هیچیان نییە. بەڵام سەرنجیان خستە سەر پەروەردە، لە وڵاتێکی زۆر هەژارەوە ئێستا بوونەتە وڵاتێکی زۆر پێشکەوتوو.
دەبێ ئەم گەنجانە بێئومێد نەبن، یەکەم شت دەبێ وڵاتی خۆیان خۆشبووێ، دەبێ پەروەردەیان بەجۆرێک بێت کە ئەمانە وڵاتی خۆیان خۆشبووێ، حەزبکەین یان نا؛ داهاتوو لەدەست ئەوانە، هەر وڵاتێک توانی گەنجەکانی خۆی رابکێشێت بۆ ئەم پرۆسە سیاسییە، ئەو وڵاتە دەتوانێت سەرکەوتووبێت.
ئێمە گەنجی زۆر بە توانامان هەیە، خۆم چاودێریی مەسەلەی خوێندنیان دەکەم، زۆریان دەبینم لە رووی داراییەوە ناتوانن؛ بەڵام لێهاتوون. بەڵام خۆم یارمەتییان دەدەم بۆ ئەوەی زەمالە وەربگرن و لە دەرەوە بخوێنن. دەبینم بوارێکی زۆر گەورە هەیە لە کوردستان و گەنجی ئێمە زۆر بەتوانان. پەیامی من هەر وەکو مەسئولییەتی خۆشم پێیان دەڵێم: سەرنج بخەنە سەر خوێندن و وڵاتی خۆتان خۆشبووێ، ئاوەدانی بکەنەوە، چاکی بکەن، ئەو هەڵانەی هەن دەبێ راستیان بکەنەوە، ئەوان ئومێدی داهاتووی ئەم میللەتەن، دەبێ بەشداربن و خۆشەویستیی وڵات لە سەرووی هەموو شتێکەوە بێت، مەبەستم ئەوەیە وا پەروەردە بکرێن کە هەوڵی جیدی بدەن وڵاتیان پێشبکەوێت.
لە هەمووی گرنگتر ئەوەیە کە بابەتی پێکەوەژیان لەم هەرێمە زۆر گەورەیە، داعش کە ساڵی 2014 هات؛ من لە دهۆک بووم، خەڵکی موسڵمان مزگەوتیان کردەوە بۆ برا مەسیحی و ئێزدییەکانی خۆیان، ئەمە تابلۆیەکی زۆر جوانە و نابێ رێگە بدرێ ئەمە تێکبچێ، نابێ رێگە بدرێ ئەم پێکەوەژیان و یەکدی قبووڵکردنەی هەرێمی کوردستان تێکبچێت کە بەردەوام شانازیی پێوە دەکات، لە رابردوو و ئێستا و داهاتووش شانازیی پێوە دەکات.
کە رژێمی پێشوو گوندەکانی ئێمەی رووخاند، پرسیاری نەکرد کام گوند مەسیحی، ئێزدی، موسڵمان یان شیعەیە یان سوننە؛ هەموویان تێکدا، ئەوەی کە بەسەرمان هاتووە دەبێ دەرسێک بێت بۆ ئەوەی لە داهاتوودا ئەو نەوەیەی کە هەمانە بۆ پێکەوەژیان بۆ یەکتر قبووڵکردن بۆ هاوڵاتیبوون، خۆ مەرج نییە ئینتیمای سیاسیی هەبێ بۆ ئەم حیزب و ئەو حیزب، دەبێ بابەتی هاووڵاتیبوون هەر فکرێکی سیاسییان هەبێ، دەبێ رێزیان لێ بگیرێت، هیوادارم ئەو گەنجانە بەردەوامی بەو رێچکەیە بدەن.
پرسیار: ئەو گۆڕانکارییانەی ناوچەکە هیچ دەرفەتێکی بۆ دۆزی کورد تێدایە؟
نێچیرڤان بارزانی: من حەز دەکەی هەر لەو پرسیارە دەستپێبکەم، مەسەلەی ئەو دوو برایە کە پرسیاریان کرد، واتا مەسەلەی ئاشتی لە تورکیا. یەکەم شت ئەگەر ئێمە بە واقیعی سەیری بابەتەکە بکەین لەوەتەی کە ئەم حکومەتە لە تورکیا هەیە پێشکەوتنی بەرچاو لە مەسەلەی کورد دەرکەوت، واتا نابێ ئەو شتانەی کە روویداوە ئێمە بە کەم وەریبگرین، پێشتر زۆر زەحمەت بوو [لە تورکیا] بڵێیت من کوردم، ئەوە کێشە نییە، تەلەڤیزیۆنی کوردی هەیە ئێستا، واتا هەندێک شت کراوە، لەوانەیە بۆ ئێمە لە هەرێمی کوردستان ئەو شتانە زۆر ئاسایی بن، بەڵام بۆ دۆخی تورکیا گەورەن، ئەوە نییە کە گەورە نەبن.
هەرێمی کوردستان پێشتریش لە ساڵەکانی 2011 ئەوەی لەسەر ئێمە بوو، ئێمە هەوڵمان دا و ئێستاش ئێمە خۆشحاڵین بەوەی ئەگەر پڕۆسەیەکی ئاشتی لە تورکیا دەستپێبکات، زۆر خۆشحاڵ دەبین بە ئەوەی کە ببینین ئەم پڕۆسەیە بگاتە ئەنجام.
خۆشحاڵین بەوەی ئەگەر پڕۆسەکە دەستپێبکرێت بە هەر شێوەیەک. من پێموایە چارەسەری ئەم بابەتانە نەک تەنیا یارمەتیی تورکیا دەدات، یارمەتیی ناوچەکەش دەدات بەگشتی.
بەڵام دەبێ رێگە بگیرێت لەوانەی رێگە نادەن ئەم پڕۆسەیە بگاتە ئەنجام، ئەوەی لە ئەنقەرە روویدا، ئەو کردەوە تیرۆریستییە هەر هیچ نەبێت بۆ تێکدانی ئەم قسانە و ئەم هەواڵانە بوو کە بەڵێ پڕۆسەیەک هەیە، شتێک هەیە، بەڵام ئەو کردەوەیە زیانێکی گەورەی دا، کەم نەبوو.
ئێمە هیوادارین ئەم پرۆسەیە، پرۆسەیەک بێت کە جدی بێت و تاوەکو ئێستاش ئەوەی کە روویداوە کەم نییە، خۆتان بیستتان سەرۆکی مەهەپە لە پەرلەمان چۆن قسەی کرد، دواییش ئەمڕۆ قسەکانی جەنابی سەرۆککۆمار و ئەمانە هەمووی دڵخۆشکەرن بۆ ئەوەی ئێمە ببینین پڕۆسەیەک هەیە و کێشەکان چارەسەر دەبن. مەسەلەی پەکەکە، پەکەکە کێشەیەکی گەورەیە، نەک تەنیا بۆ تورکیا بەڵکو بۆ ئێمەش. پەکەکە هیچ حیسابێک، هیچ رێزێک نە لە دامودەزگاکانی هەرێمی کوردستان دەگرێت، نە لە ئێمەش، پەکەکە دەبێ واز لەمە بهێنێت، ئەگەر دەیەوێت پشتیوان بێت بۆ ئەوەی چارەسەرێکی سیاسی لە تورکیا هەبێت، دەبێ واز لەم کردەوانەی کە ئێستا دەیکات، بهێنێت و سیاسەتێکی نوێ پەیڕەو بکات. ناوچەکە هەمووی گۆڕاوە و بە بۆچوونی من دەرفەتیش هەیە کە بتوانن ئەم کێشانە چارەسەر بکەن. ئەوەی کە جەنابت باست کرد، بێگومان لە هەرێمی کوردستان و لە عێراقدا مەسەلەی کورد مەسەلەیەکی زیاتر (حەیەوییە) و جیاوازە لە ئێران، تورکیا و سووریا، هەروەها بابەتێکی ئاسانیش نییە، بەڵام ئەوەی کە ئێمە پشتیوانین چییە، ئێمە پشتیوانی چارەسەرکردنی ئەو کێشانەین لە چوارچێوەی ئەو وڵاتانەدا؛ بە مافی خۆیان بگەن لە چواچێوەی ئەو وڵاتانەی کورد تێیدا دەژیت چ سووریا، چ تورکیا و چ ئێران. ئێمە پشتگیری لەوە دەکەین و پێمان خۆشە کێشەکان بە شێوەیەکی ئاشتییانە، بەشێوەی گفتوگۆ لەگەڵ ئەو وڵاتانە چارەسەر بکرێت، ئێمە پێمانوانییە بابەتی هەڵگرتنی چەک و ئۆپەراسیۆنی سەربازی لەم وڵاتانە ئەم کێشانە چارەسەر بکەن، بۆیە دەبێ کورد لە هەر شوێنێک بێت، لە چوارچێوەی ئەو وڵاتە هەوڵ بدات کێشەکانی خۆی چارەسەر بکات.
پرسیار: ئایا کێشەی نێوان بەغدا و هەرێمی کوردستان پەیوەستن بە حکومەتێک، سەرۆکێک و لایەنێک یان لەوە گەورەترن؟
نێچیرڤان بارزانی: بە بۆچوونی من کێشەکە لەوانەیە بەشێکی ئەوە بێت کە تاوەکو ئێستا ئێمە بە تەواوی دانەنیشتووین بۆ ئەوەی بزانین شێوەی ئەو کێشانەی کە هەن چۆنن. لە بەغدا من گفتوگۆیەکی زۆر روون و راشکاوانەم لەگەڵ چوارچێوەی هاوئاهەنگی هەبوو، شەوێک زۆر بە دوور و درێژی من خۆم لەگەڵیان دانیشتم و لەگەڵ سەرۆکی دادگەی فیدراڵی هەروا. واتا ئەگەر جەنابت گوێ لە قسەکانی ئەوان بگری، بەڕاستی پێیان دەڵێیت بە زووترین کات فەرموو وەرن بۆ هەولێر قسە لەگەڵ زانکۆکانی ئێمە بکەن، چونکە زۆر تامەزرۆتر دیار بوون لە ئێمە بۆ جێبەجێکردنی دەستوور. ئەوەی کە من گوێم لێبوو لە هەندێک لەو بەڕێزانە لەسەر مەسەلەی فیدراڵی، خۆشمان نازانین بەو شێوەیە قسەی لەسەر بکەین؛ لەسەر مەسەلەی چۆنیێتیی چارەسەر. بەڵام کێشەکە ئەوەیە هیچ لایەنێک یان هیچ میکانیزمێک نییە؛ ئێمە هەردوولامان ئەوەندە سەرقاڵی شتی بچووکی تاکتیکیی رۆژانەین، ئەو شتە گەورانەمان لەبیرچووەتەوە، ئەو شتە گەورانەی لە ئەنجامدا دەبنە هۆی سەقامگیرییەکی سیاسیی گەورە لە عێراقدا کە خێری هەموو عێراقی تێدایە.
پرسی کورد، مەسەلەیەکی جدییە لەم وڵاتە، با نموونەیەک بهێنینەوە، پێشتریش ئاماژەم پێکردووە، ساڵی 1970، لەو کاتەدا رژێم لەگەڵ بە رەحمەت بێت مەلا مستەفای بارزانی، گەڵاڵەیەکیان واژۆ کرد، ناسراو بوو بە رێککەوتنی 11ـی ئادار، چونکە باوەڕی بەو رێککەوتنە نەبوو، ساڵی 1974 شەڕ دەستپێکرد، بۆ تێکدانی شۆڕشی کوردی، نەیتوانی شۆڕشی کورد تێکبدات، ناچار بوو سازشی لەگەڵ شای ئێران کرد، نیوەی شەتولعەرەبی دا بە ئێران. هەشت ساڵ شەڕی کۆماری ئیسلامیی ئێرانی کرد بۆ وەرگرتنەوەی ئەو نیوەیە، خۆ ئەمە مێژووی دوێنێ و پێرێیە و زۆر دوور نییە، ملیۆنێک کەسیش کوژران، هەزاران خەڵکیش ئاوارە بوون؛ بەڵام ئەگەر رۆژی یەکەم دەسەڵاتدارانی عێراق لەوە تێگەیشتبووان کە پرسی کورد، پرسێکی جدیە و دەبێ چارەسەرێکی بنەڕەتیشی بۆ بدۆزرێتەوە، عێراق ئەو شتانەی دیکەی نەدەبینی.
هەشت ساڵ شەڕی کرد، قەرزدار بوو و ناچار بوو بچێتە کوێت، قسەکەی من ئەوە نییە کە باسی مێژوو بکەین، ئێمە باسی مێژوو دەکەین بۆ ئەوەی وانەیەک فێر ببین، نەوەک هەر وەکو چیرۆکێک هەر بیڵێینەوە؛ ئەمە مێژوویەکە، ئەوەی من بۆی بەپەرۆشم ئەوەیە، ئێمە دەبێ هەوڵ بدەین هەردوولامان بەشێوەیەکی ستراتیژی بیر لە چارەسەری ئەم کێشەیە بکەینەوە. ئەوەی کە ئێستا هەیە چارەسەر نییە.
ئێستا عێراق چۆنە؟ تۆ لەگەڵ سوننە قسە دەکەیت هەر ترسیان لە داهاتووە کە چۆن دەبێت، لەگەڵ برایانی شیعە قسە دەکەیت هەر باسی کۆنە، کە چیمان بەسەر هات، لەگەڵ کورد قسە دەکەیت ترسی لە رابردوو هەیە، لە ئێستا هەیە و لە داهاتووش هەیە؛ بەڵام خۆ دەبێت رۆژێک چارەسەر ببێت، ناکرێت بەردەوام بێت. ئەمە چۆن چارەسەر دەبێت؟ ئەمە بە من هێزم هەیە و تۆ هێزت نییە و م من بەهێزم و تۆ لاوازیت چارەسەر نابێت، ئەمە بە گفتوگۆ و دانیشتن چارەسەر دەبێت. بە سازشکردن چارەسەر دەبێت بە نەرمی چارەسەر دەبێت.
ئەگەر ئەمە چارەسەر بوو، دڵنیا بن کاریگەری دەبێت لەسەر وڵاتانی دیکەش بە شێوەی ئەرێنی و دۆخی عێراقیش گۆڕانکارییەکی گەورەی بەسەردا دێت، لە ئەنجامدا ستراتیژیی هەرێمی کوردستان ئەمەیە، ئەگەر بۆ ئێستا بێت و ئەگەر بۆ هەڵبژاردنیش و ئەگەر دوای هەڵبژاردنیش بێت. راستییەکیش هەیە، تەنیا بابەت سەرۆکوەیران نییە، سیستمی عێراق بە جۆرێکە کە سەرۆکوەزیران بەشێکە لە بابەتەکە، بەڵام هێزی سیاسی هەیە، شتی دیکە هەیە کە ئاسان نییە؛ واتا ئەوە نییە کە تۆ لەگەڵ سەرۆکوەزیران گەیشتییە رێککەوتن بەو واتایە بێت کە بە تەواوی رێککەوتن کراوە، ئینجا ئەو کات کێشە دەستپێدەکات، ئەوکاتە دەبینیت کە دەبێ لەگەڵ هێزەکان قسە بکەیت، دەبێ لۆبی بکەیت. بێگومان ئەو شێوەیە لە هیچ شوێنێکی جیهان نییە جگە لە عێراق و.. هەرێمیش وەڵا.
هەرێمی کوردستان راشکاوە لە یەک شتدا، ئێمە دەمانەوێت فاکتەرێکی بنەڕەتیی سەقامگیری بین لە ناوچەکە. ئێمە لەگەڵ تورکیا، لەگەڵ ئێران و بێگومان لە چوارچێوەی یارمەتیدانی عێراق، بۆ نموونە ئێمە پەیوەندیمان لەگەڵ تورکیا پەیوەندییەکی زۆر باشە، هەر قەبارەی بازرگانیی عێراق لەگەڵ تورکیا نزیکەی 12 ملیار دۆلارە، ئەگەر هەڵە نەبم و لەگەڵ ئێرانیش هەر بەوشێوەیە کەمتر یان زۆرتر. ئێمە لە ساڵی رابردووەوە توانیمان ئەو کێشانەی کە هەن لەگەڵ ئێرانیش تاڕادەیەکی زۆر چارەسەریان بکەین. من پێموایە دوای ئەو سەردانانەی کە بەندە کردم بۆ تاران و بینینی ئایەتوڵڵا خامنەیی وەکو رێبەری کۆماری ئیسلامیی ئێران، دواتر سەرۆککۆمار و هاتنی سەرۆککۆماری ئێران بۆ هەولێر و بەغدا و هەروەها بە سوپاسەوە سەرۆکی تورکیاش کە پێشتریش سەردانی ئێرەی کرد، پشتڕاستبووەوە کە ئێمە لە قۆناخێکی نوێی ئەم پەیوەندییەداین و زۆریش لامان مەبەستە ئێمە بمێنینەوە وەکو فاکتەرێکی ئەمن و ئاسایش لەگەڵ دراوسێکانمان و یارمەتیدەریش بین بۆ بەغدا. ئێمە هەموو ئەو شتانەی کە کردوومانە بە هاوئاهەنگی و بە نزیکییەکی زۆر لەگەڵ بەغدا کردوومانە، هیچ سەردانێکی ئێمە بەبێ ئاگاداریی بەغدا نەبووە کە چووین، کە هاتووینەتەوە، هەموومان بە هاوئاهەنگی کردووە.
هەرێمی کوردستان دەتوانێت یارمەتیدەرێکی زۆر گەورە بێت بۆ بەغدا لە ئێستا و لە داهاتووشدا و من هیوادارم بێگومان باسی ئەو خاتوونە پرسیارێکی کرد بۆ ئەوەی بە عەرەبی پرسیارەکەی کرد؛ پێکهێنانی حکومەت ئاسان نابێت، با راشکاو بین، بڵێین با چاوەڕوانیی خەڵک بەرز بکەینەوە بڵێین بەڵێ بە زووترین کات ئێمە حکومەت پێکدەهێنین، ئاسان نابێت، بەڵام باوەڕیش ناکەم مەحاڵ بێت و ئێمە نەتوانین بگەینە رێککەوتن؛ لە ئاکامدا واقیعێکی سیاسی لە کوردستان هەیە، ئێمە دەبێت دان بەو واقیعە سیاسییەدا بنێین.
خاڵی دووەم دەبێت لە کەشوهەوای هەڵبژاردن دەربچین، تەواو؛ تاوەکو کەی؟ هەڵبژاردنێک بووە بانگەشە کراوە، مایک فڕێدراوە، زۆر شت کراوە، کەواتە تەواو. ئەم قۆناخە تەواو بوو. ئێستا قۆناخێکی نوێیە و دەبێ وەکو خۆی بخوێندرێتەوە و هەموو لایەکمان هەوڵ بدەین ئینشائەڵڵا چارەسەری بکەین.
لەبارەی مەسەلەی نەوت من پێشتریش ئاماژەم پێدا، بۆچوونی ئێمە لەسەر مەسەلەی نەوت کاڵایەکی بازرگانییە، سیاسی نییە، بەڵام خودی پڕۆسەی نەوت بە ملیاران دۆلاری هێنا هەرێمی کوردستان، ئەو ژێرخانەی کە لە هەرێمی کوردستان دروست بوو لەو ماوەیەدا، بێگومان حەز دەکەم بۆ مێژوو بیزانن، ئەوە زیاتری لە [رێگەی] پڕۆسەی نەوت بوو. مەسەلەی ئەوەی کە ئایا لەو بابەتەدا سەرکەوتین یان نا، ئێستا نامەوێت بکەوینە ئەو گەنگەشەیە، دەتوانم گەنگەشە بکەم کە ئێمە لە کوێ بووین و ئایا سەرکەوتین یان نا، بەڵام بە هەر حاڵ نەوت بەپێی دەستووریش موڵکی هەموو گەلی عێراق بووە، ئێمە کاتی خۆیشی کە مەسەلەی بەرهەمهێنانی نەوتیشمان دەستپێکرد ئەوە نەبوو؛ بەغدا لەوکاتەدا بودجەی هەرێمی کوردستانی بڕیبوو. ئێمە ئەوە بۆ مێژوو دەبێت کە بیرمان بێتەوە، ئێمە رێککەوتین لەسەر ئەوە، لەگەڵ بەغدا، کە ئەگەر ئێوە پابەندیی خۆتان بەرامبەر بە هەرێمی کوردستان جێبەجێ نەکەن، ئێمە ناچار دەبین ئەم کارە بکەین و هیچ کاتیش نەمانویستووە لە دەرەوەی بەغدا ئەو کارە بکەین، چونکە مەسەلەی کورد مەسەلەیەکی زۆر ئاڵۆزە، تۆ لە ئەنجامدا بۆڕیی نەوتت دروست کرد و لە رێگەی تورکیا ناردتە دەرەوە، خودی ئەوە شتێکی کەم نەبوو، بەڵکو شتێکی زۆر گەورە بوو، بۆ گۆڕینی ئەو بیرۆکەیە، بەڵام ئەوە تەنیا بۆ کوردستان نەبوو، بەڵکو بۆ عێراقیشە. ئەوەی گرنگە ئێستا بەغدا دەبێت ئەم مەسەلەیە بە جدی وەربگیرێت و ئەم زیانەی کە لە عێراق دەدرێت، کە رێگە نادەن بۆرییەکە بکرێتەوە زەرەرێکی زۆر گەورەیە، من هیوادارم ئەو کێشەیەش بە زووترین کات چارەسەر بکرێت.
کۆمێنتەکان
وەک میوان کۆمێنتێك بنووسە یان وەرە ژوورەوە و هه‌موو خزمەتگوزارییەکان به‌كاربێنه
کۆمێنتێک دابنێ