بەرنامەی لەگەڵ رەنج.
رووداو دیجیتاڵ
كەمتر لە مانگێكی ماوە بۆ سەرژمێری لە عێراق، بەڵام بەهۆی ناكۆكییەكانی هەرێمی كوردستان و حكومەتی عێراق هێشتا دیار نییە ئەو سەرژمێریە دەكرێت یان نا، كورد ترسی هەیە لەوەی سەرژمێریەكە بۆ مەبەستی سیاسی، بەتایبەت لە ناوچە كێشەلەسەرەكان بەكاربێت.
حكومەتی عێراقیش دڵنیایی ئەوە دەدات كە سەرژمێریەكە بۆ گەشەپێدانە و هیچ مەبەستێكی دیكەی نییە، هەرچەندە قۆناخی یەكەمی كارەكانی سەرژمێری لە عێراق 97٪ تەواو بووە بەڵام بەهۆی ئەو قەلەقییەی بەرپرسانی لایەنی پەیوەندار لە هەرێمی كوردستان تەنیا 70٪ كارەكانی قۆناخی یەكەم كراوە، هەرچەندە لە پڕۆسەی گەمارۆسازیدا نوێنەری نەتەوە جیاوازەكان بۆ سەرژمێری ئامادە نابن، بەڵام لە رۆژی سەرژمێریی گشتیدا نوێنەری هەرسێ نەتەوەكە (عەرەب، توركمان ، كورد) ئامادە دەبن، بەرپرسانی كورد مەترسییەكەیان لە سەرژمێری لەوە سەرچاوە دەگرێت كە هێشتا بەرپرسانی عێراق ئامادەنین داواكارییەكانی كورد جێبەجێ بكەن كە یەكێكیان دانانی داتاسەنتەرە لە هەرێمی كوردستان بەهاوشێوەی عێراق.
بەرپرسی یەكەمی ئامار لە هەرێمی كوردستان لە بەشێكی ئەم بەرنامەیەدا دەڵێت: "لە 11-12-2023 وەزیری پلاندانی عێراق بەئێمەی گوت لەسەر هەموو شتێكی داواكارییەكانتان رازین، بەڵام هێشتا هیچ نەكراوە، بەڕاستی ئێمە مەترسیمان هەیە بۆیە گەرموگوڕیمان وەكو پێویست نییە". ئەو بەرپرسە كوردەكە ئەوەشی خستەڕوو تەنیا كورد نییە ترسی لە سەرژمێری هەیە، بەڵكو توركمان و بەشێكی سونەش گرفتیان هەیە."
پەرلەمانتارێكی كوردی خانەقینش هەمان ترسی هەیە: "ئەگەر بەم جۆرە بێت سەرژمێریش تەعریبێكی دیكەیە". پارێزەرێكی مەخمووریش كە میوانە لەبەرنامەكەدا دەڵێت: "ئەو عەقڵیەتیەی لە عێراق سەرژمێری دەكات شۆفێنی و مەترسیدارە". مامۆستایەكی زانكۆی خەڵكی ناوچەكوردستانییەكانی دەرەوەی ئیدارەی هەرێمی كوردستانیش بۆچوونی وایە "سەرژمێرییەكە مۆرلێدانە لە عارەبێتی ناوچە كێشەلەسەرەكان".
دیمەنی خاكی نەگەڕاوە
لەگەڵ دەستپێكی بەرنامەكە، ئەو شاشەیەی میوانەكان بەرامبەری دانیشتوون دەچێتەسەر ئاسمانی بەشێكی ناوچە كێشەلەسەرەكان، كەركووك دواتر خورماتوو ئینجا مەخموور و دواتریش بەهارێكی جوانی خانەقین لەبەرزییەوە پیشاندەدرێت، لێوە ئەوە بەدەردەكەوێت، كە كورد چەندێك خاكی لەژێر مەترسیی تەعریبدایە دوای ئەوە لە پارچە ڤیدیۆیەكدا میوانەكان بۆچوونی خەڵكی ناوچە كێشەلەسەرەكان دەبن لەسەر سەرژمێری و هەمووان جەخت لەوە دەكەنەوە كە پێویستە كورد لەو ناوچانە خۆی بۆ سەرژمێری گشتی تۆمار بكات. دواتر میوانەكان سەرنجیان دەچێتەسەر راپۆرتێكی دیكە كە باس لە وڵاتی مۆنتینیگرۆ دەكات كە لە دوای 13ساڵ سەرژمێریان ئەنجامداوە.
ئەو وڵاتە (مۆنتینیگرۆ) لانیكەم شەش نەتەوە و پێكهاتەی لێ دەژی. بەپێی راپۆرتەكە بێت دانیشتووانی مۆنتینیگرۆ 623 هەزار و 633 كەسە و 44 هەزار كەسیش لە دەرەوەی وڵاتەكە دەژین، وەك لە راپۆرتەكەدا بەدەردەكەوێت بەراورد بە سەرژمێریی ساڵی 2011، ژمارەی مۆنتینیگرۆییەكان كەمیكردووە.
دوای ئەو راپۆرتە، لەسەر سەرژمێریی ئەمریكاش، میوانەكان راپۆرتێكی دیكە دەبینن، وەك لە راپۆرتەكەدا هاتبوو ئەمریكا لە 2030 دا سەرژمێری دەكات لەو وڵاتە كە دانیشتووانەكەی نزیكەی 350 ملیۆن كەس بۆ سەرژمێری 40 پرسیار دەكرێت، بەڵام لە عێراق بۆ 40 ملیۆن كەس 70 پرسیاری جۆراوجۆر دەكرێت.
37 ساڵە بێ ئاماری سەرژمێرین
سیروان محەممەد، بریكاری وەزارەتی پلاندانانی هەرێمی كوردستان و كەسی یەكەمی سەرژمێری لە هەرێمی كوردستان دەستپێكی قسەكانی بە گرنگی سەرژمێری دەستپێكرد: "چەند باسی سەرژمێری بكەم رەنگە هەقی خۆی نەدەمێ، دوایین سەرژمێری لە عێراقدا كە كراوە لە 1997دا بوو ئەوە كوردی تێدا نەبووە. پێش ئەوە لە 1987 كە كراوە كورد بەشدار بووە واتە 37 ساڵە ئەو ئامارنەی لە سەرژمێرییەوە دێن دەستمان نەكەوتووە".
سیروان محەممەد جەخت لەوە دەكاتەوە كە لە سەرژمێریدا لەبارەی هەموو بوارەكانی ژیان زانیاری وەردەگیرێ بۆ ئەوەی ورد و دەقیقیش بێت لە رۆژانی 20 و 21ی مانگی 11 قەدەخەی هاتووچۆ دەكرێت، لە پرۆسەی گەمارۆسازی كە قۆناخی پێش سەرژمێری گشتییە لە عێراق 97٪ كارەكانی تەواو كراوە، بەڵام لە كوردستان 70٪ی كراوە. سیروان محەممەد ئەوەش رووندەكاتەوە كە بۆ پڕۆسەی گەمارۆسازی لەگەڵ بەغدا رێكنەكەوتوون كە نوێنەری هەر سێ نەتەوەكە هەبێت، بەڵام لەسەرژمێریدا ئەبێت نوێنەری هەرسێ نەتەوەكە (كورد، عەرەب، توركمان) هەبێت لە گەمارۆسازیدا 45 پرسیار دەكرێت، دووانی لەسەر خێزانە وردەكارییەكەی دیكەی لە سەرژمێریەكەدا وەردەگیرێ سیروان محەممەد گوتیشی: "لە پڕۆسەی سەرژمێری گشتی 77 پرسیار لەبارەی خێزانەوە دەكرێت، دەبێت ئەوەش روون بێت هەر كەم‌وكوڕییەك لە گەمارۆسازیدا روویدا ئەبێت لەسەرژمێری گشتی دا پڕ بكرێتەوە بەنموونە ئەگەر خێزانێك لە گەمارۆسازیدا لەناوچەكەی تۆمار نەكرابێت، لە رۆژی سەرژمێری گشتیدا تۆمار دەكرێت".
"پێشتر عێراق دەیگوت بە هەمووشتێك رازیم"
سیروان محەممەد ئەوە ناشارێتەوە كە لەساڵی 2019دا بەرپرسانی عێراق پێی گوتوون بە هەمووشتێكی ئەوان رازین، بەمەرجێك لەگەڵ سەرژمێریدا بن. دووبارە لە 11-12-2023 وەزیری پلاندانی عێراق دڵنیایی كردوونەتەوە كە لەسەر داواكارییەكانی كورد بۆ سەرژمێری رازین ئەو گوتی: "ئێمە دوو داواكاری سەرەكیمان هەبوو گرنگترینیان دانانی داتا سەنتەرێكە لە هەرێمی كوردستان تاوەكو ئێستا ئەوە نەكراوە".
سیروان محەممەد جەخت لەوە دەكاتەوە كە لەسەرۆكی حكومەتی هەرێمی كوردستانەوە بۆ خوارەوە زۆر بە هەستیار مامەڵە لەگەڵ ئەو پرسە دەكەن و گوتیشی: "ئەگەر ئەم سەرژمێریە بە سیاسی كرا، داوا دەكەین سەرژمێریی 1957 بكرێتە بنەما، ئەوەش بەمەرج دادەنێین ئەوەی لە 1957 لە ناوچە كوردستانییەكان نەبووە، لە لیستێکی تایبەتدا تۆماریان بكەین".
لەسەر رازیبوونی سەرجەم لایەن و پێكهاتەكانی عێراق، بڕگەی نەتەوە و ناسناو لە سەرژمێریەكەدا لابراوە، بەڵام بڕگەی ئایین وەك خۆی دانراوە.
سیروان محەممەد جەخت لەوە دەكاتەوە ئەوان هەرگیز نەیانگوتووە سەرژمێری ناكەن، بەڵام هەنگاو بە هەنگاو كارەكانیان دەكەن و دەشڵێت: "لە 10-06 و 29-09 دوو نووسراومان بۆ داواكارییەكانمان كردووە، هیچی جێبەجێ نەبووە. دوووبارە لە 10-10شدا دوانوسراومان بۆ جێبەجێ كردنی داواكارییەكانمان كرد تاوەكو ئێستا هیچ دیار نییە".
سیروان محەممەد ئەوە ناشارێتەوە كە لە عێراق سێ بابەت جێگای باسە. یەكێكیان سەرژمێرییە، ئەو دەشڵێت: "ئەگەر عێراق سەرژمێرییەكە بۆ مەبەستی سیاسی بەكاربهێنێ ئەوا نەتەوە یەكگرتووەكان پووچەڵی دەكاتەوە. بەڕاستی ئێمە مەترسیمان هەیە، بۆیە تاوەكو ئێستاش گەرموگوڕیمان وەكو پێویست نییە".
ئەگەر عێراق نەهاتە پێشەوە، چارەسەر چییە؟
سەرۆكی دەستەی ئاماری هەرێمی كوردستان بە وەكالەت ئەوەشی خستەڕوو ئەگەر عێراق هەر نەهاتە پێشەوە بۆ داواكارییەكانیان ئەوا كۆمەڵێك پێشنیاز هەیە لەوانە دواخستنیەتی یاخود لە عێراق بكرێت و لە هەرێمی كوردستان نەكرێت سیروان محەممەد دەشڵێت: "هەرگیز ناچینە ژێر باری هیچ فشارێكی عێراق ئەگەر بەهۆی سەرژمێرییەوە مەترسی لەسەر خاكەكەمان دروست بێت، هەروەك لە 2010، سەرژمێری بۆیە نەكرا دەیانویست كورد بەش بەش بكەن، هەر بۆیە ئەو كاتەش بایكۆتمان كرد".
"476 ملیار دیناری بۆ عێراق و بۆ كوردستانیش 12 ملیار"
سەرۆكی دەستەی ئاماری هەرێمی كوردستان باس لەوەش دەكات، بۆ بودجەی سەرژمێری عێراق 476 ملیار دیناری بۆ خۆی داناوە، بەڵام 12 ملیار و670 ملیۆنی بۆ هەرێمی كوردستان داناوە و ئەو گوتیشی: "عێراق 70٪ـی پارەی سەرژمێری بۆ كۆمپانیاكانی سەرپەرشتی سەرژمێرییەكە خەرج كردوە." سیروان محەممەد ئەوەش ناشارێتەوە كە كاتی خۆی بەوەزیری پلاندانانی عێراقی گوتووە بە ماوەی حەوت بۆ هەشت مانگ ئامادەكاری سەرژمێری ناكرێت، بەڵام وەزیری پلاندانان جەختی لەوە كردووەتەوە كە دەبێت سەرژمێری لە 20-11-2024دا بكرێت. ئەو گوتیشی "كاتێك باسی كێشەی سەرژمێریمان كرد بەتایبەت لە ناوچە كێشەلەسەرەكان سەرۆكی حكومەتی هەرێمی كوردستان خۆی گوتی ئێمە شەڕی خاك دەكەین".
سیروان محەممەد ئەوەش رووندەكاتەوە ئەگەر سەرژمێری لە داهاتوودا بۆ مەبەستی سیاسی بەكاربێت ئەوا داوا دەكەن سەرژمێری 1957 بكرێتە بنەما. گوتیشی: "ئەوەی لە 1957 لە ناوچە كوردستانییەكان نەبووبێت سجلی بۆ جیادەكەینەوە، هەرچەندە دادگای فیدراڵی بڕیاریداوە سەرژمێریەكە بۆ گەشەپێدان و پەرەپێدان بێت، بەڵام ئێمە ئامادەكاری خۆمان هەر دەكەین".
سیروان محەممەد ئەوەشی روونكردەوەكە لە 01-10 كۆبوونەوەیەك لە پەرلەمانی عێراق ئەوەیان بۆ دەركەوتووە كە توركمان و بەشێكی سوننەش گرفتیان هەیە لەگەڵ سەرژمێریدا هەیە و دەشڵێت: "لە رێگای بەرپرسانی پەرلەمانەوە، سەرۆكوەزیرانی عێراق لە كێشەكانی سەرژمێری تێگەیشتووە هەمووشی بۆ چووە".
لە 2040 ژمارەی دانیشتووانی كوردستان دەگاتە چەند؟
سەبارەت بە گەڕانەوەی خەڵك بۆ ناوچەكانیان لە رۆژانی سەرژمێری، سیروان محەممەد لەگەڵ ئەوە نییە چونكە وەك دەڵێت: "گەڕانەوەی خەڵك بۆ ناوچەكانیان ئاسان نییە، باشتر لە شوێنی خۆیان ناونووس بكرێن. دواتر بخرێنە سەر ناوچەكانیان".
بەرپرسەكەی ئامار لە هەرێمی كوردستان ئاماژەی بەوەشدا، ئەگەر عێراق وەها تێگەیشتووە بەرپرسانی كوردستان لەپرسی سەرژمێریدا بە هەموو مەرجەكانی عێراق رازین، ئەوا عێراق لەوەدا بەهەڵەداچوون: "ئەگەر هەموو مەرجەكانمان جێبەجێ نەبێت و مەترسی لەسەر خاكمان هەبێت ئەوا هەرگیز ناچینە ژێری باری ئەو سەرژمێرییە".
سیروان محەممەد ئەوەش رووندەكاتەوە بۆ داواكارییەكانیان چیدیكە چاوەڕێی عێراق ناكەن، بەڵكو لە نزیكترین كاتدا سەردانی بەغدا دەكەن "لەكاتێكی زۆر نزیكدا بۆ یەكلایی بوونەوەی پڕۆسەی سەرژمێری دەچینە بەغدا".
لەبارەی پێشبنیشیان بۆ ژمارەی دانیشتوانی هەرێمی كوردستان لە 16ساڵی داهاتوودا سیروان محەممەد گوتی: "تاوەكو 2040 پێشبینی دەكەین ژمارەی دانیشتوانی كوردستان بەبێ ئاوارەكان بگاتە 8 ملیۆن و 800 هەزار كەس".
"كاتی بانگەشەی كوردایەتییە"
سۆزان مەنسور، پەرلەمانتاری عێراق لە فراكسیۆنی یەكێتی جەخت لەوە دەكاتەوە كە دەبێت بە گوڕ‌وتینی كوردایەتی لە پرسی سەژمێری بڕوانن: "هەڵبژاردن و بانگەشەكەی تەواو بووە دەبێت ئێستا بانگەشەی كوردایەتی هەبێت دەبێت كار لەسەر سەرژمێری بكەین لە زیانمان تەواو نەبێت". ئەو ئافرەتە خانەقینیە ترسی لەوە هەیە، حكومەتی عێراق بۆ ئایندە سەرژمێرییەكە بكەنە بەدیلی جێبەجێ كردنی مادەی 140، بۆیە گوتی "ئەترسم دوای سەرژمێریەكە پێمان بڵێن ئیتر ماددەی 140تان بۆچییە؟"
ئەو پەرلەمانتارە كوردە ئەوەش دەخاتەڕوو كە لە پەرلەمانی عێراق گرنگی زۆر بە سەرژمێری نەدراوە و هێشتا نەبووەتە پرسێك كە گرنگی زۆری پێبدرێت.
سۆزان مەنسور جەخت لەوەش دەكاتەوە، كە ئەوان هیچ كێشەیەكیان لەگەڵ سەرژمێریدا نییە، پاڵپشت بەوەی ئەگەری ئەوە هەیە بەهۆی نەبوونی داتاوە لە ئایندە كێشەی زۆر گەورە بۆ عێراق دروست بێت. ئەو گوتیشی: "ئەوەی ئێستا دەبینین كە داواكارییەكانی هەرێمی كوردستان جێبەجی ناكەن و وەبەرهێنانی سیاسی لە سەرژمێریەكەدا دەكەنە، ئەگەر بەم جۆرە بێت سەرژمێریش تەعریبێكی دیكەیە بۆیە ئەبێت هەموو پەرلەمانتارە كوردەكان بۆ پرسی سەرژمێری سەردانی سەرۆكوەزیران و وەزیری پلاندانانی عێراق بكەین تاوەكو دڵنیایی وەربگرین، ئەگەر داواكارییە سەرەكییەكانی كوردیان جێبەجێ نەكرد ئەوا بایكۆتی بكین باشترە".
"حەوت هەزار كورد خانەقینیان بەجێهێشتووە و هەشت هەزار عەرەب هاتوون"
گلەیی بەشێك لە دانیشتوانی ناوچە كوردستانیەكانی دەرەوەی ئیدارەی هەرێمی كوردستان زۆرجار ئەوە بووە كە لە نێوان هەرێمی كوردستان و عێراق بوونەتە قوربانی. هیچ لایەكیان وەكو پێویست خزمەتیان ناكەن، سۆزان مەنسوریش هەمان گلەیی لە بەرنامەكەدا كرد: "وەكو خەڵكی خانەقین تیاچووین نە سەر بە هەرێمی كوردستانین نە بەغداش وەكو پێویست خزمەتمان دەكات. دەزانن لە 2014وە حەوت هەزار كورد خانەقینی جێهێشتووە بەرامبەر ئەوەشدا هەشت هەزار عارەب هاتوونەتە خانەقین. جگە لەوە هەر لەم ماوەیەدا خەڵكی كۆمەڵێك گوندی سنووری خانەقین ئاگادار كراونەتەوە كە گوندەكان چۆڵ بكەن، چونكە فرۆشراوە".
سۆزان مەنسور پێشنیاز دەكات بۆ پرسی سەرژمێری، لایەنە كوردستانییەكان لە بەغدا بە یەكگرتوویی سەردانی گەورە بەرپرسانی عێراق بكەن، چونكە وەك ئەو دەڵێت: "سبەی لە بەغدا لەسەر ئەو ئەنجامانە ژمارەی كورسی پەرلەمان بۆ كورد دیاری دەكرێت".
ئەو ژنە پەرلەمانتارە كوردەی عێراق جەخت لەوەش دەكاتەوە كە وەك كورد مەترسی گەورەیان تەعریبە نەك سەرژمێری ئەو دەڵێت "ئەگەر مەبەستیان خراپ نییە، باشە بۆچی ماددەی 140جێبەجێ ناكەن؟".
شتێكی دیكە كە بۆ ئەو خانمە پەرلەمانتارە كوردە جێگای پرسیارە ئەوەیە لەگەڵ ئەوەی تاقە ژنی خانەقینییە لە پەرلەمانی عێراق، بەڵام نەخراوەتە لیژنەی ماددەی 140 دەستووری عێراق "لەسەر ئەو پرسە چەندینجار گلەییم لە بەرپرسانی كورد كردوە".
لە كۆتایی قسەكانی دا، سۆزان مەنسور ئەوەش دەخاتەڕوو ئەگەر لایەنە كوردستانییەكان لەگەڵ سەرژمێری نەبن، ئەوا خەڵكی كورد بە ئاسانی بایكۆتی پڕۆسەكە دەكەن. هەروەك گوتی: "ئەگەر بە خەڵكی ناوچە كوردستانییەكان بگوترێ بایكۆتی سەرژمێری بكەن بەدڵنیاییەوە دەكەن و دەرگای ماڵەكانیان ناكەنەوە".
"لە شوێنی وەزارەتی پلاندانان بەم بایكۆت دەكەم"
ئەحمەد عومەر، پارێزەر و خەڵكی مەخموور وەك میوانێكی بەرنامەكە لە دەستپێكی قسەكانییەوە لەگەڵ ئەوەیە كە كورد بایكۆتی سەرژمێری بكات. ئەو گوتی "لە شوێنی وەزارەتی پلاندانان بم بایكۆتی سەرژمێری دەكەم" بۆ هۆكارەكەشی ئەوەی روونكردەوە، كە وەزیری پلاندانی عێراق كە خەڵكی كەركووكە زۆر رق هەڵگرە بەرامبەر بە كورد و ئامانجی لەم سەرژمێریەش باش نییە. سەبارەت بە هۆكاری نەگەڕانەوەی كورد بۆ ناوچەكانی خۆیان، ئەحمەد عومەر ئەوە دەخاتەڕوو كە لە ناوچەكانی مادەی 140 بەردەوام كێشەی ئەمنیی هەیە. هەر لەبەر ئەوەشە خەڵكی ناتوانێ بچێتەوە گوندەكانی خۆی. ئەو پارێزەرە كوردە سوپاسی رووداو یش دەكات كە بەردەوام بە هەستێكی نەتەوایەتی كارلەسەر ئەو پرسانە دەكات.
ئەحمەد عومەر جەخت لەوە دەكاتەوە كە خەڵكی كورد تاوەكو ئێستا لە مەترسیی سەرژمێری تێنەگەیشتووە و دەڵێت: "ئەوەی دەكرێت تەنیا سەرژمێری نییە، بەدڵنیاییەوە ئەو عەقڵیەتەی لە عێراق سەرژمێری دەكات شۆفێنی و مەترسیدارە بۆیە بە گومانین".
ئەحمەد عومەر ئەوەش دەختەڕوو لە كەركووك پڕۆسەی گەمارۆسازی لە 10-10وە راوەستاوە "لەكاتێكدا دەبێت تاوەكو18-10 پڕۆسەكە بەردەوام بێت".
لە قەراج رێژەی عەرەب 20٪ بۆ 100٪ زیاد دەكات
لە بەشێكی دیكەی بەرنامەكەدا ئەحمەد عومەر باسی لەوە كرد بە تێپەڕبوونی كات رێژەی عەرەب لە ناوچە كوردستانییەكانی دەرەوەی ئیدارەی هەرێمی كوردستان زیاتر دەبێت. ئەو گوتی: "پێشتر لە ناحیەی فەراج رێژەی عەرەب 20٪ بوو ئێستا 100٪، جگە لەوە پێش رووداوەكانی 16 ئۆكتۆبەر لە گوندەكانی مەخموور ژمارەی كورد نزیكەی دوو هەزار بووە ئێستا 200 شی نەماوە ئیتر بەم حاڵەوە سەرژمێری چۆن دەكرێت؟"
ئەحمەد عومەر لە خەمی ئەوەشە نەك لە ناوچە كوردستانییەكانی دەرەوەی ئیدارەی هەرێمی كوردستان، بەڵكو لە نێوخۆی هەرێمی كوردستانیش نزیكەی "دوو ملیۆن عەرەب نیشتەجێن". ئەو گوتی "هەر ئەو عارەبانەی لە كوردستانن لە ئایندەدا دەتوانن داوای پلە‌وپۆست بكەن داوای كورسی پارێزگاكانیش بكەن".
ئەو پارێزەرە رەخنە لە پارتی و یەكێتی یش دەگرێت بەوەی لە بانگەشەكانی هەڵبژاردنی خولی شەشەمی پەرلەمانی كوردستان پارەیەكی زۆر خەرج دەكەن، بەڵام بۆ پرسێكی هەستیاری وەك سەرژمێری و گەڕانەوەی كورد بۆ ناوچەكانیان پارەیەكی وەها خەرج ناكەن. ئەو گوتی: "بەپێی هەندێك زانیاری پارتی و یەكێتی نزیكەی 150 ملیۆن دیناریان لە بانگەشەی هەڵبژاردن خەرج كردووە تەحەدا دەكەم ملیۆنێك بۆ سەرژمێری خەرج بكەن".
ئەحمەد عومەر رەخنەی ئەوەش دەگرێت لە خانەقین، دەنگی كورد بەرامبەر پۆستی پارێزگاری كەركووك بەخشراوە لە كۆتایی قسەكانی پارێزەرە كوردەكە باسی لەوەش كرد لە ساڵی 2007دا سوننەكانی عێراق رێگربوون لەوەی سەرژمێری بكرێت، چونكە لە زیانیان بوو ئەو گوتی: "ئەگەر داواكاریەكانمان جێبەجێ نەبوو داوا دەكەم سەرژمێرییەكە دوابخرێت ئەم جارە لەسەر دەستی كورد دوابخرێت".
مۆرلێدان لە عەرەبێتی ناوچە كێشەلەسەرەكان
د. حەسەن كاكی، ئەندامی بەشی دیراسات و پێگەیاندنی پارتی دیموكراتی كوردستان وەك میوانێكی دیكەی بەرنامەكە ئەوەی خستەڕوو ئەگەر سەرژمێری بەم جۆرەی ئێستا بێت "مۆرلێدانە لە عارەبێتی ناوچە كێشەلەسەرەكان". د. حەسەن كاكی جەخت لەوە دەكاتەوە تاوەكو ئێستا هیچ سەرژمێرییەك لە بەرژەوەندیی كورد نەبووە. ئەو گوتی: "لە یەكەم سەرژمێرییەوە تاوەكو ئەوەی 1987 هیچی لە بەرژەوەندی كورد نەبووە".
د. حەسەن كاكی، هێما بەوەش دەكات لە پرسی سەرژمێریدا كوردە فەیلییەكان زۆر زەرەرمەند بوو گوتی: "لە سەردەمی یەكەمین سەرۆكوەزیرانی عێراقدا خەڵكی ئازاد كرا خۆی بە پاشكۆی ئێران بنوسێ یان عوسمانییەكان، هەر ئەو كاتە كوردە فیلییەكان خۆیان بە ئێرانی نووسی".
هەرچەندە بڕگەی نەتەوە لە سەرژمێرەكەدا لابراوە، بەڵام د. حەسەن كاكی مەترسی ئەوەی هەیە بەناوی عەشرەتەكانەوە بزانرێ ئەو كەسە سەر بە چ نەتەوەیەكە هەر وەك گوتی "ئەگەر خەڵكی نەتەوەش نەنوسێ خۆ دەتوانێ ناوی عەشرەتەكەی بنوسی ئەوكاتە بەئاسانی دەزانرێ سەربە چ نەتەوەیەكە".
رووە باشەكەی سەرژمێری
سوبحی مەندەلاوی، كە وەك نووسەر و رۆشنبیر و كوردی فەیلی و ئەندامی لقی دوو پارتی لە بەرنامەكەدا بەشداربوو باسی لەوە كرد لە هەندێ لاوە سەرژمێری بۆ كورد باشە و گوتی "پێشتر پشكی هەرێمی كوردستان لە بودجە 17٪ بوو دواتر كرایە 12٪، كەس نەیزانی لەسەر چ بنەمایەك كەمكرایەوە، ئێستاش ئەگەر سەرژمێری بكرێتەوە بۆبەشە بودجە سوودی لێدەبینین". سوبحی مەندەلاوی گومانی لەوەش نییە كە ئەم سەرژمێریە مەبەستی سیاسیشی لەپشتەوەیە ئەو گوتی "هەرچەندە دەڵێن ئەم سەرژمێرەییە پەیوەندی بە ماددەی 140وە نییە، بەڵام بەو جۆرە نییە، كاتی خۆشی كۆمەڵێك عەرەب لە كەركووك پارەی ماددەی 140 شیان وەرگرتبوو، بەڵام دووبارە هاتنەوە كەركووك".
سوبحی مەندەلاوی ئەوەش ناشارێتەوە كە خەڵكی ناحەقیان نییە كە ناگەڕێنەوە بۆ كەركووك و ناوچە كێشەلەسەرەكان، چونكە لە شارەكانی سنووری مادەی 140 جگەلە دۆخی ئەمنی ژیانیش زۆر قورسبووە.
سوبحی مەندەلاوی ئاماژەی بەوەشدا لە پەنجاكاندا دوای كوفە، مەندەلی گەورەترین قەزا بوو، "بەڵام ئێستا مەندەلی لە گوندێكیش كەمترە".
لە كۆتایی قسەكانی مەندەلاوی لەگەڵ ئەوە بوو كە "لەم دۆخەدا سەرژمێری نەكرێت باشترە".
"دوای تەعریب سەرژمێری دەكەن"
د. وەسفی تاهیر، بەڕێوەبەری گشتی لە سەنتەری توێژینەوەی زانكۆی تیشكی نێودەوڵەتی كە پسپۆڕییەكەشی لەسەر سەرژمێرییە وەك میوانێكی بەرنامەكە باسی لەوە كرد بەشێكی عەرەبی عێراق كار بۆ ئەوە دەكەن ئەو تەعریبەی هەیە بەردەوام بێت و دواتر سەرژمێری بكەن و گوتیشی: "ئەو هەموو دواخستنەی سەرژمێری لە رابردوودا دیارە هۆكارەكەی سیاسییە".
د. وەسفی تاهیر گلەیی لە بەرپرسانی كوردیش هەیە بەوەی كەمترین كار بۆ خەڵكی ناوچە كێشەلەسەرەكان دەكەن: "ئێمە هیچی وەهامان بۆ ئەو ناوچە كوردستانییانە نەكردوە خەڵكی حەقی گلەیی هەیە". د. وەسفی تاهیر، جەخت لەوە دەكاتەوە ئەبێت لە 10ساڵی ئایندە كارێك بۆ ناوچە كێشەلەسەرەكان بكەن.
بەبڕوای د. وەسفی، سەرژمێریی ساڵی لە 1957 زۆر باش بووە، چونكە لە كاتێكدا بووە كە وڵات زۆر سەقامگیربوو بۆیە گوتی: "داواكارین ئەو سەرژمێریە بكرێتە بنەما بۆ ئەم سەرژمێریەش".
لە كۆتایی قسەكانی، مامۆستاكەی زانكۆی تیشك جەختی لەوە كردەوە ئەگەر كورد لە سەرژمێریەكە بكشێتەوە ئەوا تەواوی سەرژمێریەكە شكست دەهێنێ.
کۆمێنتەکان
وەک میوان کۆمێنتێك بنووسە یان وەرە ژوورەوە و هه‌موو خزمەتگوزارییەکان به‌كاربێنه
کۆمێنتێک دابنێ