سەرۆكی هاوپەیمانیی عێراقییون رایگەیاند، كارەساتی هەڵەبجە وامان لێدەكات سووربین لەسەر ئەزموونە دیموكراتییەكەمان و پێمانوایە تاقە رێگەیە بۆ رەتكردنەوەی دووبارە گەڕانەوەی سیاسەتەكانی كوشتن و گۆڕە بەكۆمەڵەكان.

 

عەمار حەكیم، سەرۆكی هاوپەیمانیی عێراقییون لە تویتێكدا رایگەیاند، "تاوەكو ئێستا ساڵیادی كارەساتی هەڵەبجەی شەهید ویژدانمان ئازار دەدات و هەستمان بریندار دەكات، هەروەها وامان لێدەكات سوورتربین لەسەر ئەزموونە دیموكراتییەكەمان، چونكە پێمانوایە تاقە رێگەیە بۆ رێگرتن لە دووبارە گەڕانەوەی سیاسەتەكانی كوشتن، گۆڕە بەكۆمەڵەكان، پەراوێزخستن، دوورخستنەوە، جیاكاری لەنێوان پێکهاتەكان".

 

هەروەها دەڵێت "ئاشتی و نەمری بۆ قوربانیانی هەڵەبجەی شەهید و ئەنفالكراوان و گۆڕە بەكۆمەڵەكان و قوربانیانی دەستی داعش و هەموو ئەوانەی لەپێناو شكۆی ئەو نیشتمانە و هاووڵاتیان قوربانیان داوە."

 

 

وەزیری ئاوەدانکردنەوەی حکومەتی هەرێمی کوردستان بەبۆنەی 33ـەمین ساڵڕۆژی کیمیابارانی هەڵەبجە دەڵێت، جەخت لەسەر ھەوڵەکانیان دەکەنەوە کە بەوپەڕی تواناوە خزمەتی زیاتری ھاووڵاتیانی پارێزگای ھەڵەبجە و تێکڕای شار و شارۆچکەکانی دیکەی ھەرێمی کوردستان بکەن.

 

بە گوتەی دانا عەبدولکەریم، وەزیری ئاوەدانکردنەوەی هەرێمی کوردستان، لەو چوارچێوەیەشدا لەماوەی کەمتر لە دوو ساڵی ئەم کابینەیەدا وەزارەتی ئاوەدانکردنەوە ژمارەیەک پرۆژەی لە سنووری پارێزگای ھەڵەبجە ئەنجامداوە و ژمارەیەک پرۆژەش کارکردن تیایاندا بەردەوامە، لە کۆتایی ساڵی رابردووش بڕی زیاتر لە ملیارێک دینار بۆ 10 پرۆژە لە بواری رێگەوبان لە سنوورەکە تەرخانکرا.

 

لە پەیامەکەیدا، وەزیری ئاوەدانکردنەوە دەڵێت، "هەموو هەوڵێکیش دەدەین لە ئەمساڵدا چەند پرۆژەیەکی ستراتیژی و گرنگ بۆ پارێزگای هەڵەبجە، لەوانە پرد و رێگەی تووەقوت و پردی سازان بخەینە بواری جێبەجێکردن لەگەڵ چەندین پرۆژەی خزمەتگوزاریی دیکە."

 

 

سەرۆک مەسعود بارزانی، لە یادی کیمیابارانی هەڵەبجەدا لە تویتێکدا نووسیویەتی، "جێگەی شەرمێكی گەورەیە دوای تاوانی كیمیابارانی هەڵەبجە و ئەو جینۆسایدەی لەدژی خەڵكی كوردستان ئەنجام دراوە، هێشتا دەنگ و عەقڵیەتی شۆڤینی لە عێراقدا باڵادەستە و نكۆڵی لە مافەكانی گەلی كوردستان دەكرێت."

 

 

 

لە پەرلەمانی عێراق وێنەی بەشێک لە شەهیدانی کیمیابارانی هەڵەبجە دانراوە، کاژێر 11:00 لە رێوڕەسمێکدا بە بەشداری جێگرانی سەرۆکی پەرلەمان و پەرلەمانتاران و فەرمانبەرانی پەرلەمان یادەکە بەرز رادەگیرێت.

 

سەلاحەددین بەهائەدین، ئەمینداری گشتیی یەکگرتووی ئیسلامیی کوردستان لە پەیامێکدا بەبۆنەی 16 ئازارەوە دەڵێت، یادی هەڵەبجە یادی هاوکێشەی بەرژەوەندیی وڵاتانە لەگەڵ کەسانی نۆکەر و گرووپی پاشکۆ. "یادی بێویژدانیی مرۆڤی چاوچنۆك و هەلپەرستە، یادی خنكانی ویژدانی مرۆڤایەتییە لە بەرامبەر مافی گەلێكی بێكەس و شارێكی وشیار."

 

 

سەرۆکی هەرێمی کوردستان لە یادی 33 ساڵەی کیمیابارانی هەڵەبجەدا دەڵێت، "وەک هەمیشە جەخت لە یەکڕیزی و تەبایی و پێکه‌وه‌یی هه‌موو لایه‌ن و پێکهاته‌کانی کوردستان دەکەینەوە. وەفاداریمان بۆ خوێنی شەهیدان و بەفیڕۆنەچوونی رەنج و خەباتی گه‌له‌که‌مان، هەر ئەوەمان لێ دەخوازێت."

 

ئەمڕۆ 33 ساڵ بەسەر کیمیابارانکردنی هەڵەبجە بە دەستی حکومەتی بەعس تێدەپەڕێت کە بووە هۆی شه‌هيدبوونى زیاتر له‌ پێنج هەزار هاونیشتمانی و برینداربوونی هەزارانی دیکە. ئەوەش سەرەڕای وێرانبوونی شارەکە و ده‌ربه‌ده‌ربوونی خەڵکەکەی.

 

نێچیرڤان بارزانی، سەرۆکی هەرێمی کوردستان ئاماژە بەوە دەکات، لەم یادەدا دووبارە جەخت لە بایەخدانی زياتر بە هەڵەبجە و خەڵکەکەی دەکەنەوە. "خزمەتی برینداران و کەسوکاری قوربانیان، کار و هەنگاوی زیاترمان لێ دەخوازێت کە شایستەی پارێزگای هەڵەبجە و دانیشتووانە سەربەرز و ستەمدیدەکەی بێت."

 

سەرۆکی هەرێمی کوردستان لە پەیامەکەیدا گوتوویەتی، "داواکارین حکومەتی عێراقی فیدراڵ وەک بەرپرسیاریێتیی یاسایی و ئەخلاقی، ئەرکی خۆی جێبەجێ بکات، بۆ قەرەبووکردنەوەی دانیشتووان و ژینگەی وێرانکراو و ژەهراویکراوی پارێزگای هەڵەبجە، هەنگاوی کردەیی بنێت."

 

 

ئەمڕۆ سی و سێ ساڵ بەسەر کیمیابارانکردنی هەڵەبجە بە دەستی ڕژێمی بەعس و شه‌هيدبوونى زیاتر له‌ پێنج هەزار هاووڵاتیی بێتاوان و برینداربوونی هەزارانی دیکە و وێرانبوونی شارەکە و ده‌ربه‌ده‌ربوونی خەڵکەکەیدا، تێدەپەڕێت.

 

لە یادی هەرگیز لەیادنەچووی ئەو مه‌رگه‌ساته‌ گەورەیەی بەسەر گەلەکەماندا هات، وێڕای دروود و سڵاو و سەردانه‌واندن لە ئاست شەهیدان و قوربانییەکاندا، وەک هەمیشە جەخت لە یەکڕیزی و تەبایی و پێکه‌وه‌ییی هه‌موو لایه‌ن و پێکهاته‌کانی کوردستان دەکەینەوە. وەفاداریمان بۆ خوێنی شەهیدان و بەفیڕۆنەچوونی ڕەنج و خەباتی گه‌له‌که‌مان، هەر ئەوەمان لێ دەخوازێت.

 

لەم یادەدا دووبارە جەخت لە بایەخدانی زياتر بە هەڵەبجە و خەڵکەکەی دەکەینەوە. خزمەتی برینداران و کەسوکاری قوربانییان، کار و هەنگاوی زیاترمان لێ دەخوازێت کە شایستەی پارێزگای هەڵەبجە و دانیشتووانە سەربەرز و ستەمدیدەکەی بێت.

 

داواکارین حکوومەتی عێراقی فیدراڵ، وەک بەرپرسیاریه‌تیی یاسایی و ئەخلاقی، لەمباره‌یه‌وه‌ ئەرکی خۆی جێبەجێ بکات و بۆ قەرەبووکردنەوەی دانیشتووان و ژینگەی وێرانکراو و ژاراویکراوی پارێزگای هەڵەبجە، هەنگاوی کردەیی بنێت.

 

لە یادی مەرگەساتی هەڵەبجەدا داوا لە کۆمەڵگەی نێودەوڵەتی ده‌که‌ین کاری جددی بکەن بۆ قەدەغەکردنی بەرهەمهێنان و بەکارهێنانی هەموو جۆرە چەکێکی کۆمەڵکوژ و بنەبڕکردنی چەک و تەکنۆلۆژیای مردن. دەبێ ئه‌مه‌ خەمی هەموو جیهان بێت لەپێناو پاراستنی ژیان و ژینگە و شارستانییه‌تدا.

 

شه‌هيدانى هه‌ڵه‌بجه‌ و هەموو شەهیدانی گەلەکەمان هەمیشە لە یادمانن و لە ویژدانی کوردستانیياندا زیندوون. سڵاو و دروود بۆ گيانى پاكيان.

 

نێچیرڤان بارزانی

 

سەرۆکی هەرێمی کوردستان

 

٢٠٢١/٣/١٦

 

ئازاد تۆفیق، پارێزگاری هەڵەبجە بەیانیی ئەمڕۆ سێشەممە لە ساڵیادی کیمیابارانکردنی هەڵەبجە قسەی بۆ تۆڕی میدیایی رووداو کرد و ئاماژەی بەوە کرد، "هەردوو شۆڕشەکە، شۆڕشی ئەیلوول و شۆڕشی نوێ لە هەڵەبجە و شارەزوور و هەورامانەوە سەریان هەڵداوە.. بۆیە پێویستە حکومەت مامەڵەی تایبەتیمان لەگەڵ بکات، چونکە هەنسک و برینی هەڵەبجە ئەوەندە گەورەیە، بە چەند پرۆژەیەکی بچووک ئاوەدان ناکرێتەوە." 

 

حکومەتی هەرێمی کوردستان لە چوارچێوەی پرۆژەکانی پەرەپێدانی پارێزگاکان و پرۆژەی وەزارەتەکان 30 ملیار دینار بۆ هەڵەبجە خەرج دەکات، ئازاد تۆفیق گوتی، "داوای 100 ملیارمان کردووە و 252 پرۆژەمان وەستاوە و سەدان گەنجمان بێکارن.. 30 ملیارەکە جێگەی رێزە، بەڵام خەمی هەڵەبجە بە 30 ملیار و 60 ملیار چارەسەر نابێت."

 

مەسرور بارزانی، سەرۆکوەزیرانی هەرێمی کوردستان لە پەیامێکیدا بەبۆنەی کیمیابارانی هەڵەبجە، رایگەیاند، هەڵەبجە بووەتە ناسنامە و سیمبوولی خەبات و قوربانیدانی گەلی کوردستان لە جیهاندا، "بۆیە پێویستە هەمیشە یادی شەهید و قوربانیانی ئەو تاوانە، زیندوو رابگرین و هەوڵەکانمان بەردەوام بێت بۆ ئەوەی حکومەتی عێراق، قەرەبووی کەسوکاری شەهیدان و بریندارانی ئەم تاوانە مەزنە بکاتەوە. هاوکات کاربکەین بۆ رێگەگرتن لە دووبارەبوونەوەی جینۆسایدکردنی گەلی کوردستان و هەر گەل و نەتەوە و پێکهاتەیەکی دیکە لە جیهاندا." 

 

مەسرور بارزانی ئەوەشی گوتووە،  "هیوادارم لە داهاتوودا، بتوانین خزمەتێکی شایستەتری هەڵەبجە و ناوچەکانی دیکەی هەرێمی کوردستان بکەین." 

 

رۆژی 16ـی سێی ساڵی 1988 فڕۆکە جەنگییەکانی سوپای عێراق بە بۆمبی کیمیایی هێرشیان کردە سەر شاری هەڵەبجە و بەو هۆیەوە زیاتر لە 5 هەزار کەس، لە دانیشتووانی شارەکە، بە پیر و گەنج، پیاو و ئافرەت و منداڵەوە گیانیان لەدەستدا. هەزاران دیکەش بریندار بوون، کە هەندێکیان تاوەکو ئێستا بەدەست برینەکانیان دەناڵێنن.

 

لەبارەی گلەیی بەرکەوتووانی چەکی کیمیایی، کە باس لەوە دەکەن، بەشێکیان مووچەیان بۆ بڕاوەتەوە و بەشێکیشیان "پەراوێزخراون". ئازاد تۆفیق گوتی، ئەوە کۆمەڵێک رێکخراوی تایبەت هەیە جیای بکاتەوە، "ئێمە هەموو کارئاسانییەک دەکەین بۆ ئەوەی ئەو کەیسە بگاتە جێگەی خۆی."

 

 

 

زەریف دەشڵێت ئەو رۆژئاواییانەی کە چەکی کیمیاییان بە سەدام حوسێن فرۆشتووە، نایانەوێت یادی هەڵەبجە بکەنەوە.

 

وەزیری دەرەوەی ئێران لە تویتەر نووسیویەتی؛ "16ی ئادار 33یەمین ساڵیادی کیمیابارانکردنی هەڵەبجەیە. هەندێک نایانەوێت یادی بکەنەوە، ئەوانەی کە لە رۆژئاواوە  چەکی کیمیایی کوژەریان دا بە سەدام حوسێن. زیاتر لە 5000 مەدەنی بە گازی ژەهراوی کوژران. ئایا هێشتا دەمانەوێت قسە لەسەر مامەڵەی شەڕانی ناوچەکە بکەین؟ زەریف لە کۆتایی تویتەکەیدا نووسیویەتی: "بێشەرمانەیە".

 

لە کاتی کیمیابارانکردنی هەڵەبجەدا، ئێران لەگەڵ عێراق لە جەنگێکی سەختدا بوو، دەگوترێت بەر لە شەڕەکە پاسدارانی ئێران لەنێو شارەکەدا بوون، هەر ئەوەش هۆکاری کیمیابارانکردنی هەڵەبجە بووە، کە گیانلەدەستدانی 5000 کەس و برینداربوونی هەزارانی دیکەی لێکەوتەوە.

 

ئازاد تۆفیق، پارێزگاری هەڵەبجە بەیانیی ئەمڕۆ سێشەممە لەکاتی رۆیشتنی بۆ مۆنیۆمێنتی کیمیاباران لە هەڵەبجە قسەی بۆ تۆڕی میدیایی رووداو کرد، باسی مێژووی قوربانییەکانی هەڵەبجەی کرد، گوتی، بووەتە یەکێک لە سیمبوولەکانی نەتەوەی کورد. "هەردوو شۆڕشەکە لە هەڵەبجە و شارەزوور و هەورامانەوە سەریان هەڵداوە.. حکومەت مامەڵەی تایبەتیمان لەگەڵ بکات، چونکە هەنسک و برینی هەڵەبجە ئەوەندە گەورەیە، بە چەند پرۆژەیەکی بچووک ئاوەدان ناکرێتەوە." 

 

حکومەتی هەرێمی کوردستان لە چوارچێوەی 30 ملیار دینار بۆ هەڵەبجە خەرج دەکات، ئازاد تۆفیق گوتی، "داوای 100 ملیارمان کردووە و 252 پرۆژەمان وەستاوە و سەدان گەنجمان بێکارن.. 30 ملیارەکە جێگەی رێزە، بەڵام خەمی هەڵەبجە بە 30 ملیار و 60 ملیار چارەسەر نابێت."

 

رۆژی 16ـی سێی ساڵی 1988 فڕۆکە جەنگییەکانی سوپای عێراق بە بۆمبی کیمیایی هێرشیان کردە سەر شاری هەڵەبجە و بەو هۆیەوە زیاتر لە 5 هەزار کەس، لە دانیشتووانی شارەکە، بە پیر و گەنج، پیاو و ئافرەت و منداڵەوە گیانیان لەدەستدا. هەزاران دیکەش بریندار بوون، کە هەندێکیان تاوەکو ئێستا بەدەست برینەکانیان دەناڵێنن.

 

ساڵانی پێشوو لەمڕۆژەدا رێوڕەسم و یادکردنەوەی کیمیابارانی هەڵەبجە بەفراوانی لە سەرانسەری کوردستاندا بەڕێوەدەچوو، ئەمساڵ بەهۆی مەترسییەکانی کۆرۆناوە، یادکردنەوەەکە سنووردارە، بەڵام وەک باوە لە کاژێر 11:05 خولەکی پێشنیوەڕۆ، بەشێک لە خەڵکی لە سەرانسەری هەرێمی کوردستاندا، بەڕاوەستان رێز لە قوربانییانی کیمیابارانی هەڵەبجە دەگرن.

 

ئەمڕۆ بڕیارە بەشێک لە کۆنسوڵ و بەرپرسان بچنە هەڵەبجە و لەوێ لە یادی کیمیابارانی ئەو شارە ئامادەبن. ئازاد تۆفیق گوتی، دەرگەمان بۆ هەموو کەسێک کراوەیە. 

 

هەر رۆژی سێشەممە، پەرلەمانی کوردستان لە کاژێر 11:00ـی پێشنیوەڕۆ، بەئامادەبوونی حەوت وەزیری حکومەتی هەرێمی کوردستان، بۆ باسکردنی کێشەکانی پارێزگای هەڵەبجە کۆدەبێتەوە.

 

لەبارەی گلەیی بەرکەوتووانی چەکی کیمیایی، کە باس لەوە دەکەن، بەشێکیان مووچەیان بۆ بڕاوەتەوە و بەشێکیشیان "پەراوێزخراون". ئازاد تۆفیق گوتی، ئەوە کۆمەڵێک رێکخراوی تایبەت هەیە جیای بکاتەوە، "ئێمە هەموو کارئاسانییەک دەکەین بۆ ئەوەی ئەو کەیسە بگاتە جێگەی خۆی."

 

نزار مەحموود، بەرپرسی مەکۆی گۆڕان لە هەڵەبجەش قسەی بۆ رووداو کرد، ئەو باسی لەوە کرد، خزمەتگوزارییەکان لە هەڵەبجە وەکو پێویست نین، گوتی "ئەوەی بۆی کراوە لە ئاست خواستەکانی خەڵکی شارەکەدا نین. پێویستە هەڵەبجە بکرێتە پارێزگایەکی نموونەیی.. داوا دەکەین ئەم شارە لە رووی ئیداری و خزمەتگوزارییەوە بکرێتە نموونەیی."

 

دوای حەوت ساڵ لە بەپارێزگاکردنی، هێشتا هەڵەبجە ئەنجوومەنی پارێزگای نییە. تەنیا پارێزگار و جێگرەکەی دانراون. نزار مەحموود گوتی، "بەهۆی کێشەکانی نێوان پارتی و یەکێتییەوەیە."

 

هاونیشتمانییەک و کەسوکارێکی قوربانییانی کیمیابارانی هەڵەبجەش گوتی، "داواکارین حکومەتی هەرێمی کوردستان و عێراقیش لە ئاستی داواکارییەکانی خەڵکی هەڵەبجەدا بن."