شۆڕش خالید: چین هەشت هەزار خوێندنگە لە عێراق دروستدەکات بە هەرێمی کوردستانیشەوە

 

لەم هەڤپەیڤینەدا شۆڕش خالید، باڵیۆزی عێراق لە چین کە لە پەکینەوە قسەی بۆ رووداو کرد، باسی چەندین بابەتی جیاواز لە پەیوەندییەکانی چین لەگەڵ عێراق و هەرێمی کوردستان دەکات، لەوانە ئاڵوگۆڕ بازرگانی، پەیوەندیی ئەمنی، ئۆتۆمبێلی چینی و دروستکردنی قوتابخانە.

 

شۆڕش خالید گوتی "پەیوەندیی نێوان عێراق و چین رۆژ بەڕۆژ باشتر دەبێت و بەمنزیکانە وەزیری دەرەوەی عێراق سەردانی چین دەکات."

 

سەبارەت بە ئاڵوگۆڕی بازرگانیی نێوان هەردوو وڵات لە ساڵی 2023، شۆڕش خالید گوتی "زیاتر لە 50 ملیار دۆلار بوو و ئەمساڵیش دەگاتە 55 ملیار دۆلار."

 

کڕینی نەوتی عێراق لەلایەن چینەوە تاوەکو ئێستا بە دۆلارە، باڵیۆزی عێراق لە چین باس لەوە دەکات، بەڵام "هەموو کەسێک دەتوانێت بازرگانی بە یوان یان دۆلار بکات."

 

لە بەشێکی دیکەی گوتەکانیدا ئەوەی ئاشکرا کرد "چین هەشت هەزار خوێندنگە لە عێراق دروستدەکات بە هەرێمی کوردستانیشەوە."

 

شۆڕش ئیسماعل لەم هەڤپەیڤینەدا کە ئەمشەو، لە 11ـەیەمین ساڵیادی دەستپێکردنی پەخشی تەلەڤیزیۆنی رووداو پەخشکرا، گوتی "کردنەوەی نووسینگەی رووداو لە چین بۆ کاری دیپلۆماسیی ئێمە زۆر باشە. رووداو پردێکە لەنێوان چین و عێراق و هەرێمی کوردستان."

 

 

 

شۆڕش خالید: پەیوەندی نێوان عێراق و چین رۆژ لەدوای رۆژ بەرەو باشتر دەچێت، چەند جارێک سەرکردایەتیی عێراق سەردانی چینیان کردووە، لە مام جەلالەوە بگرە تاوەکو نووری مالیکی، حەیدەر عەبادی و دوایین سەردانیش لەلایەن بەرپرسانی باڵای عێراقەوە، هاتنی عادل عەبدولمەهدی بوو وەکو سەرۆکوەزیران بۆ پەکین، بەدەر لەمەش سەتان سەردان لە ئاستی وەزیر و بەرپرسی دیکەی عێراق ئەنجامدراوە. هەرچەند کۆرۆنا کاریگەرییەکی زۆری لە پەیوەندییەکان کرد، ماوەی سێ ساڵ چین سنوورەکانی بەرامبەر هەموو چالاکییە سیاسی و ئابوورییەکاندا داخست، ئەمەش کاریگەری هەبوو بۆ ئەوەی هەم لە لایەنی عێراق و هەمیش لە لایەنی چینەوە لە ئاستی باڵادا سەردانی یەکدی نەکەن. بەڵام بەخۆشییەوە لەدوای کۆتاییهاتنی کۆرۆنا، دووبارە ژیانی سیاسی و چالاکی دیپلۆماسی لە چین دەستیپێکردووەتەوە و لەلایەن وەزیرانی عێراق چەند سەردانێک ئەنجامدراوە، لەوانەش وەزیری پیشەسازی، ئەمساڵیش کۆبوونەوەیەکی زۆر گرنگمان هەبوو، بۆ گفتوگۆکردنی سیاسی لەنێوان وەزارەتی دەرەوەی عێراق و وەزارەتی دەرەوەی چین و تاوتوێی کۆمەڵێک کێشە کرا کە ئێستا لە ناوچەکە و جیهان هەن.

 

 

شۆڕش خالید: چەند کارێکی باش کراون، یەکەمیان کردنەوەی کۆنسووڵخانەی چین بوو لە بەسڕە، لە ساڵی 2014ـەوە کۆنسووڵخانەی چین لە هەولێر هەیە، هاوکات کۆنسووڵخانەی عێراق لە کوانجۆ کرایەوە و وەکو ئاماژەم پێدا راوێژ و گفتوگۆی سیاسی لەنێوانماندا هەیە، چاوەڕێش دەکرێت کۆمەڵێک سەردانی گەورە بکرێت، ئەگەری زۆرە ئەم ساڵ وەزیری دەرەوەی چین سەردانی بەغدا بکات، لەبەر ئەوەی د. فوئاد حوسێن، وەزیری دەرەوەی عێراق بە فەرمی وەزیری دەرەوەی چینی بانگهێشت کردووە، ئەو بانگهێشتە قبوڵ کراوە، بەڵام دیار نییە کەی کاتەکە دیاری دەکرێت. لەوانەیە چەند رۆژی دیکە د. فوئاد حوسێنیش سەردانی چین بکات.

لەبارەی پرۆژەکان، بەڵێ، چەند پرۆژەیەک ئامادەن بۆ ئەوەی واژۆ بکرێن، یەکەمیان رێککەوتنێک لە نێوان دەستەی دەستپاکی هەردوو وڵات هەیە، هاوکات رێککەوتنێک لەنێوان هەردوو وەزارەتی وەرزش و لاوانی عێراق و چین هەیە، بەدەر لەمەش پرۆژەیەک لە نێوان ئەکادیمیای دیپلۆماسی چین و وەزارەتی دەرەوەی هەیە کە لەوانەیە ئەمساڵ و لە چەند هەفتەی داهاتوودا واژۆ بکرێت. 

 

 

شۆڕش خالید: قەبارەی ئاڵوگۆڕی بازرگانیی عێراق و چین بۆ ساڵی 2023 زیاتر لە 50 ملیار دۆلار بوو، بۆ ئەمساڵ بەپێی ئەو بەڵگانەی لای ئێمە هەیە، بەتایبەتی لە سێ مانگی رابردوو، ئەگەری ئەوە هەیە ئەمساڵ قەبارەی ئاڵوگۆڕی بازرگانی لە پار زیاتر بێت و پێشبینی دەکەم بگاتە زیاتر لە 55 ملیار دۆلار، لەبەر ئەوەی کۆڤید نەما، رێگەکان کرانەوە و هێڵی ئاسمانی نێوان بەغدا کوانجۆ کرایەوە، بڕیاریشە هێڵی ئاسمانی نێوان بەغدا و پەکینیش بکرێتەوە، ئەوانە هەموویان رۆڵیان دەبێت بۆ ئەوەی ئاستی بازرگانی نێوان عێراق و چین زیاد بکات.

 

 

شۆڕش خالید: تاوەکو ئەمڕۆ هەر بە دۆلار بووە.

 

 

 

شۆڕش خالید: نەخێر ئێستا هیچ کێشەیەک نییە و هەموو کەسێک دەتوانێت بازرگانی بە یوان یان دۆلار بکات. 

 

 

شۆڕش خالید: هەر قوتابخانە نییە، کۆمەڵێک پرۆژە هەن، راستە قوتابخانە بەشێکە لەو رێککەوتنەی کراوە، بەڵام پرۆژەکە هەزار قوتابخانەیە لە هەنگاوی یەکەمدا و دواتر دەبێت بە دوو هەزار و لە کۆتاییدا دەگاتە هەشت هەزار قوتابخانە لە هەموو پارێزگاکانی عێراق بە هەرێمی کوردستانیشەوە. جگە لەمە کۆمەڵێک پرۆژەی زۆر گەورە هەن، وەکو ئاگادارن چەند رۆژ لەمەوبەر شەش کۆمپانیای چینی توانیان لە گەڕی تازەی گرێبەستە نەوتییەکان رێککەوتن لەگەڵ حکومەتی عێراق واژۆ بکەن کە پەیوەست بە دەرهێنانی نەوت و گەشەپێدانی ژێرخانی بیرە نەوتەکانە، جگە لەمەش کۆمپانیایەکی گەورەی بواری فڕۆکەوانی لە چین فڕۆکەخانەی ناسڕیە فراوان دەکاتەوە، هاوکات کۆمەڵێک وێستگەی بەرهەمهێنانی کارەبا کە بە گازوایل و گاز و وزەی خۆر کار دەکەن، لەگەڵ هەموو ئەوانەدا چەندین گرێبەستی دیکە هەن بۆ بەهێزکردنی ژێرخانی ئابووری عێراق. ئەگەر بڕوانینە کەرتی هاتووچۆ لە بەغدا، ئێستا کۆمەڵێک کۆمپانیای گەورەی چینی کار دەکەن بۆ جوانکردنی بەغدا و دروستکردنی رێگەوبان و پرد لە بەغدا و شارەکانی دیکە.

 

 

شۆڕش خالید: لە پلەی یەکەمدا ئاسن لە چینەوە هەناردەی عێراق دەکرێت، دواتر سەرجەم کەلوپەلەکانی نێوماڵ، دواتر بەرهەمەکانی پەترۆکیمیایی و قڕکەرە کشتوکاڵییەکان و هەروەها کەرەستەی بیناسازی لە کاشییەوە بگرە تاوەکو هەموو ئەو کەرەستانەی بۆ بیناسازی بەکاردەبرێت، لە چینەوە هەناردەی عێراق دەکرێن.

 

 

شۆڕش خالید: جگە لە نەوت لە عێراقەوە خورما، پێست و مافوور و ئەو بابەتانە هەناردەی چین دەکرێن.

 

 

شۆڕش خالید: بەداخەوە ئامارێکی لەم شێوەیەمان بەردەست نییە بتوانین بڵێین چەند ئۆتۆمبێل هەناردەی عێراق کراوە، لەبەر ئەوەی ئەم بازرگانییە لەم دوو ساڵەی دواییدا پەرەی سەندووە و چین زۆر بە هێزەوە هاتە نێو بازاڕی ئۆتۆمبێلی جیهانەوە.

 

 

شۆڕش خالید: خۆتان دەزانن کە ئەمە بزنسە لە نێوان ئەو بازرگانانەی کاری ئۆتۆمبێل دەکەن لەگەڵ کۆمپانیاکانی بەرهەمهێنانی ئۆتۆمبێل، بەڵام بۆ کوالیتییەکەیان، ئەم ئۆتۆمبێلانەی ئەمڕۆ لە عێراقن، هەمان ئەو ئۆتۆمبێلانەن کە لە چین هەن، لەبەر ئەوەی مۆدێلەکانیان جۆراوجۆرە، بۆ نموونە هاڤاڵ لە هەرێمی کوردستان خواستی زۆری لەسەرە، هەمان ئۆتۆمبێل لە چینیش هەیە، جیڵی و براندەکانی دیکەش هەر وا. بەڵام لەبەر ئەوەی تاوەکو ئێستا خەڵک متمانەی ئەوەی لا دروست نەبووە کە ئۆتۆمبێلی چینی بکڕن، دەستی بە کڕینی ئەو ئۆتۆمبێلە چینییانە کردووە کە زۆر گران نین و بە نرخێکی کەم ئۆتۆمبێلێک دەکڕێت بۆ ئەوەی تاقیبکاتەوە. دەزانین چین تەکنەلۆجیایەکی زۆر پێشکەوتوو بەکاردەهێنێت لە بەرهەمهێنانی ئۆتۆمبێل. چەند رۆژ لەمەوبەر بەشداری لە پێشانگەی ئۆتۆمبێلی پەکین کرد، لەو پێشانگەیەدا دەردەکەوێت کە چین لە بەرهەمهێنانی ئۆتۆمبێلدا زۆر پێشکەوتووە، بەڵام هەموو ئۆتۆمبێلەکانیان هەرزان نییە، رەنگە خەڵکی هەرێمی کوردستان و عێراق ئەمڕۆ ئامادە نەبن پارەیەکی زۆر بە ئۆتۆمبێلێکی وەکو جێلی بدەن کە نرخەکەی سەروو 60 هەزار دۆلارە، یان ئۆتۆمبێلی تانک کە نرخەکەی نزیکەی 80 هەزار دۆلارە، بەڵام باوەڕم وایە دوای چەند ساڵێکی دیکە ئەم جۆرە ئۆتۆمبێلانەش دێنە نێو بازاڕەکانی عێراق و جیهان. چین ئێستا زۆر بە هێزەوە کەوتووەتە بازاڕی ئۆتۆمبێلی جیهانەوە. 

 

 

شۆڕش خالید: ئەمە پرۆژەیەکە کە چین دەستپێشخەریی بۆ کردووە، عێراق لە ساڵی 2015ـەوە چووەتە نێو ئەو دەستپێشخەرییەوە، لەڕووی یاساییەوە کاری زۆر کراوە و زۆر پرۆژە هەیە کە لە عێراق دەکرێن و بەشێکن لەو دەستپێشخەرییە گەورەیە، عێراقیش دەستپێشخەرییەکی نوێی دیکەی هەیە بەناوی رێگەی گەشەپێدان و لە ساڵی پارەوە رایگەیاندووە، ئەویش پرۆژەیەکی زۆر ستراتیجی  و گرنگە و دەکرێت لە دواڕۆژدا ئەم پرۆژەیە بە پرۆژەکەی چینەوە ببەسترێتەوە و سوودێکی زۆری بۆ عێراق و چین و سەرجەم ئەو وڵاتانە دەبن کە دراوسێی عێراقن.

 

 

شۆڕش خالید: چەند پرۆژەیەک لە هەرێمی کوردستان هەیە، بەڵام دەبێ ئەم پرسیارە لە وەزارەتەکانی هەرێمی کوردستان و حکومەتی فیدراڵی عێراق بکرێت، لەبەرئەوەی دابەشکردنی قوتابخانە و پرۆژەکان دەکرێت لە رێگەی گفتوگۆکردنی حکومەتی هەرێمی کوردستان و حکومەتی فیدراڵی عێراق بێت، ئێمە وەکو باڵیۆزخانە هیچ دەستێکمان نییە لەوەی ئەم رۆژەیە لەم شوێنە بکرێت یان لە شوێنێکی دیکە. پێدەچێت گفتوگۆکردن لەنێوان ئەم وەزارەتانەی سەرپەرشتی ئەم بابەتانە دەکەن، زۆر کەم بێت.

 

 

شۆڕش خالید: ئەو قوتابخانانەی چین دروستیان دەکات، دەبێ هەموو شارەکانی کوردستانیش بگرێتەوە، بەڵام من هێشتا نایبینم. لەگەڵ ئەوەش کۆمەڵێک یارمەتی چین بۆ هەرێمی کوردستان لەڕووی تەکنەلۆژیا و تەندروستییەوە هەیە، چەند جار چین وەکو دیاری ڤاکسینی کۆرۆنا و تاقیگەی داوەتە هەرێمی کوردستان و چەند پرۆژەیەکی باشی دیکە هەن کە لە هەرێمی کوردستان دەکرێن. بابەتێکی گرنگی دیکەش هەیە کە راهێنانی کادرەکانی حکومەتی عێراق و هەرێمی کوردستانە لە چین بۆ کادری وەزارەتەکانی پیشەسازی، تەندروستی، خوێندنی باڵا، چەند رۆژ لەمەوبەر شاندی وەزارەتی خوێندنی باڵای حکومەتی هەرێمی کوردستان لە چین بوون و بەشدارییان لە چەند خولێکی بەڕێوەبردنی دامەزراوەکانی خوێندن کرد. هەموو ئەو هاوکارییانەش بۆ دەستپێشخەرییەکەی چین دەگەڕێتەوە کە دەیەوێت پەیوەندییەکان لەگەڵ ئەو وڵاتانە پتەو بکات کە لە دەستپێشخەرییەکەدا بەشداری دەکەن.

 

 

شۆڕش خالید: هیچ رێککەوتنێکی ئەمنی لە نێوان عێراق و لایەنە ئەمنییەکانی چین واژۆ نەکراوە، بەڵام ئەم خولانە هەر بەردەوامن، وەکو گوتم هەر لە ئەم ساڵەوە چەند خولێک کراوەتەوە، ئەم خولەی کە کراوەتەوە بۆ وەزارەتی ناوخۆی عێراقیش بەشێکە لە ئەمانە کە کۆمەڵێک ئەفسەری عێراقی و هەرێمی کوردستان بەشدارییان تێدا کردووە، بەر لەوەش خولێک کرابووەوە بۆ وەزارەتی ناوخۆی هەرێمی کوردستان لە پەکین بۆ ئەو کادرانەی کە لە سلێمانی، هەولێر و دهۆک کار دەکەن لەڕووی بەڵگەنامە و پاسپۆرت، کارتی نشینگە و ئەو شتانەی پەیوەندییان بە وەزارەتی ناوخۆی عێراقەوە هەیە.

 

 

شۆڕش خالید: عێراق زۆر چالاکانە هاتووەتە نێو ئەو پڕۆسەیە، چینییەکان بۆخۆیان دەرگەیان کراوەیە بۆ ئەوەی کە خولی جۆراوجۆر بکەنەوە بۆ دەوڵەتان؛ لەوبارەیەوە هەرێمی کوردستان دەبینین کە هەفتانە یان مانگانە کۆمەڵێک خەڵک دێن لە زانکۆکانەوە، لە بواری راگەیاندن و تەندروستی بەشداری لەم پڕۆسەیەدا دەکەن و زۆریش پڕۆسەیەکی باشە و سوودێکی زۆر باشی دەبێت بۆ ئەو کادرانەی کە لە دەزگە حکومییەکانی عێراق کار دەکەن. لە شارەکانی دیکەی عێراقیش بە هەمانشێوە زۆر چالاکانە کار دەکرێت، بەشداری لەو خولانەدا دەکەن. خولەکانیش زۆر جار ئێمە ئاگادار نابین کە ئەم شاندانەی هاتوون لە بەسڕەوەن یان لە هەرێمی کوردستان؛ کاتێک ئێمە دەزانین، کە کێشەیەکی لۆجستی بۆ شاندەکە هەبێت، یان پاسپۆرتیان ون کردبێت، یان کێشەی نانخواردنیان بێت و لە رێگەی کۆمەڵێک لەو کێشەی رۆژانەوە دەبیستین کە ئەم شاندە هاتووە و ژمارەشیان زیاتر دەبێت لە 15 یان 20 کەس. شتێکی زۆر زۆر باشن، دەبینین کە جۆرێک پەیوەندی نێوان عێراق و چین فراوانتر بووە، بۆ ئەوەی ئێمە تێبگەین کە دەبێ پەیوەندی هەبێت لە نێوان عێراق و چین؛ ئەمەش وای کردووە کە ئەم خولانە زیاتر بکرێنەوە و چینییەکانیش زۆر دڵخۆشن کە ئەم کادرانەی دێن بۆ چین یان بۆ شارە جۆراوجۆرەکانی ئەم وڵاتە، زۆر چالاکانە بەشداری لە پڕۆسەکەدا دەکەن، زۆر جاریش هەیە ئەگەر لەگەڵ دەوڵەتانی دیکە بەراوردی بکەین، دەبینین کادری عێراقی چی کورد و چی عەرەب نمرەی زۆر بەرز لەم خولانەدا دەهێننەوە، ئەمەش شتێکی دڵخۆشکەرە.

 

 

شۆڕش خالید: عێراق دەوڵەتێکی زۆر گرنگە، لەڕووی ئابووری و سیاسییەوە، بۆیە هەموو ئەو دەوڵەتە زلهێزانە دەیانەوێت پەیوەندییەکی باشیان لەگەڵ عێراق هەبێت. بە رای من، پەیوەندی عێراق لەگەڵ ئەمریکا، چین یان هەر دەوڵەتێکی دیکە، نابێتە هۆی ئەوەی پەیوەندیمان لەگەڵ لایەنێکی دیکە  کەمتر ببێتەوە. بەپێچەوانەوە من وا تێدەگەم کە چەند پەیوەندیمان لەگەڵ حکومەتی ئەمریکا بەهێزتر بێت، چین هێندە زیاتر دێتە پێشەوە بۆ ئەوەی پەیوەندییەکانی لەگەڵ عێراق زیاتر بکات، رووسیا و یەکێتیی ئەورووپاش بە هەمانشێوە. چەند مانگ بەر لەوەی کە بەڕێز محەممەد شیاع سوودانی، سەرۆکوەزیرانی عێراق سەردانی ئەمریکا بکات، سەردانی رووسیای کرد، لەگەڵ پووتین کۆبووەوە، چەند جار پەیوەندیی راستەوخۆ و سەردانی هەبووە بۆ فەرەنسا و ئەڵمانیا، بۆیە دەبینین عێراق پەیوەندییەکی فراوانی لەگەڵ دراوسێیەکانی هەیە. عێراق لەگەڵ ئەمریکا، رووسیا، چین، یەکێتیی ئەورووپا پەیوەندی بەهێزە، ئەمەش وای کردووە کە رۆڵێکی باشتری لە ناوچەکەدا هەبێت.

 

 

شۆڕش خالید: بەڵی. تاوەکو ئێستا بەو شێوەیە بووە، لەبەر ئەوەی کۆتایی ساڵی رابردوو ئێمە کۆنفرانسێکمان هەبووە، کۆنفرانسی نوێنەرانی عێراق (مئتمر سفرای عراق) لە وەزارەتی دەرەوەی عێراق. دووبارە جەخت لەوە کرایەوە کە سیاسەتی عێراق ئەوەیە بەشداری لە هیچ بەرەیەکدا دژی بەرەیەکی دیکە نەکەین. ئێمە وەکو عێراق سیاسەتی تایبەت بە خۆمان دەبێت و پێمانخۆشە پەیوەندیی فراوانمان لەگەڵ هەموو ئەو دەوڵەتانە هەبێت، ئەمەش وای کردووە کە عێراق رۆڵێکی باش ببینێت.

 

 

شۆڕش خالید: بێگومان. دەبینین چین لە چەند ساڵی رابردوودا زیاتر گرنگی بە پەیوەندیی دیپلۆماسی و سیاسی دەدات، نەک هەر ئابووری. بۆخۆتان دەزانن کە چین ساڵانێکی زۆر گرنگی بە پەیوندیی ئابووری و  بەهێزکردنی لەگەڵ دەوڵەتانی دیکە دەدا، بەڵام ئێستا دەبینین کە چین لە رووی دیپلۆماسی و سیاسیشەوە زۆر چالاکانە هاتووەتە پێشەوە و رۆڵێکی باشی هەبووە لە رێککەوتنی نێوان سعوودیە و ئێران، راستە پێنج کۆبوونەوە لە بەغدا کران، بەڵام دەبینین دواتر کۆبوونەوەکان لە پەکین کران و لە ئەنجامدا ئێران و سعوودیە توانیان کێشەکانیان تا رادەیەکی زۆر کەمبکەنەوە. دبینین ئەمڕۆ چین دەستی هەیە لەوەی نێوماڵی فەلەستین باشتر بکات، دوو هەفتە لەمەوپێش کۆبوونەوەیەکی زۆر ئەرێنی لە نێوان رێکخراوی تەحریری فەلەستینی و حەماس هەبوو، دەیانەوێت مانگی داهاتووش کۆببنەوە؛ رۆڵی چین لە رووداوە گەورەکانی غەززە زۆر بەرچاوە و  زۆر جاریش دەبینین نزیکە لە بۆچوونی عێراق یان ئەو دەوڵەتانەی کە درواسێی عێراقن.

 

 

شۆڕش خالید: بەپێی ئەم ئامارانەی کە لای ئێمە هەن، ئەو کەسانەی کە ناویان لە بەشی باڵێۆزی عێراق لە چین نووسیوە، نزیکەی هەزار کەس دەبن، هەندێکیان دەڕۆن و سەردانی وڵات دکەن و دێنەوە، هەندێکیان دەچنە وڵاتی دیکە و نایەنەوە، بەڵام بە شێوەیەکی گشتی نزیکەی هەزار کەس دەبن کە لەم وڵاتە کاری بازرگانی دەکەن یان موقیم و دانیشتوون و خێزانیان هەیە و لێرە دەژین.

 

کورد بەرامبەر بە شارەکانی دیکە یان هەرێمی کوردستان بەروارد بە شارەکانی دیکەی عێراق چەندە، زیاتر لە 40٪ـە. واتا زیاتر لە 40٪ـی ئەو کەسانەی کە عێراقین و لەو وڵاتەن، خەڵکی هەرێمی کوردستانن و کاری جۆراوجۆر دەکەن. لە رووی بازرگانییەوە من دەبینم کە ئەو کەسانەی هاتووچۆی باڵیۆزخانە دەکەن، کوردەکان زیاترن لە  برا عەرەبەکان، کەواتە بەشێکی زۆری ئەو بازرگانانەی ئەمڕۆ کار دەکەن، لە هەرێمی کوردستانەوە هاتوون.

 

 

شۆڕش خالید: ئەم کێشەیە لە کۆنەوە لە نێوان هەرێمی کوردستان و حکومەتی فیدراڵی هەیە؛ ئەو کەسانەی لە دەرەوە خوێندن تەواو دەکەن، کە دەگەڕێنەوە، شەهادەکانیان چۆن بەراورد دەکرێت. من بۆخۆم دوو یان سێ ساڵ کاتم ویست بۆ ئەوەی بەراوردی (موعادلەی) شەهادەی خۆم بکەم، لە هەرێمی کوردستان بە سێ هەفتە ئەم کارەم کرد، بەڵام حکومەتی فیدراڵی دانی بە بەراوردی شەهادەی مندا نەنا کە لە هەرێمی کوردستان کراوە.

 

ئەم کێشانە لە نێوان وەزارەتەکانی خوێندنی باڵای حکومەتی فیدراڵی و هەرێمی کوردستان چارەسەر دەکرێن. دەکرێ بە زووترین کات لە نێوان ئەم دوو لایەنە گفتوگۆ بکرێت، بۆ ئەوەی ئەم کێشانە چارەسەر بن. بەداخەوە کۆمەڵێک مادە هەن لە دەستووری عێراقدا کە تاوەکو ئێستاش کاریان پێ نەکراوە، دەستووری عێراق لەوبارەوە زۆر روونە و لەلایەن حکومەتی فیدراڵییەوە دان نراوە بە هەموو دەزگاکانی حکومەتی هەرێمی کوردستان، بەڵام لەبەر ئەوەی زیاتر لە 10 ساڵە ئێمە خەریکی کێشەی مووچە و بودجەین، کۆمەڵێک خاڵی دیکە لە نێوان حکومەتی هەرێمی کوردستان و حکومەتی فیدراڵیی عێراق هەن کە چارەسەر نەکراون. چەندە پەیوەندی نێوان وەزارەتەکانی حکومەتی فیدراڵی و هەرێمی کوردستان بەهێزتر بکرێت، کێشەکان زیاتر چارەسەر دەکرێن و ئاسان دەکرێنەوە.

 

بۆ نموونە سەیر دەکەم وەزارەتی تەندروستیی عێراق و هەرێمی کوردستان لەبەر ئەوەی سەردانیان زۆرە، پەیوەندیی زۆر باشیان هەیە، کێشەیەکی ئەوتۆ لە نێوانیان نییە، هەروەها پەیوەندیی وەزارەتەکانی ناوخۆ زۆر زۆر باشە، هەموو کات پەیوەندییان هەیە، لە نێوان هەردوو وەزارەت هێڵی گەرم هەیە، چەندە ئەم پەیوەندییە بەهێزتر بێت، کێشەکان کەمتر دەبنەوە؛ بەڵام لە وەزارەتەکانی دیکە بەو شێوەیە نییە.

 

با ئێمە سەیر بکەین، چەند جار وەزیری خوێندنی باڵای هەرێمی کوردستان سەردانی بەغدای کردووە، من ئامارێکی تەواوم لا نییە، بەڵام دەبینم زۆر زۆر کەمە. یان وەزارەتەکانی پەروەردەی هەرێمی کوردستان و حکومەتی فیدراڵی بۆ ئەوەی کێشەکان چارەسەر بکرێن چەندە هاتووچۆی یەکدیان کردووە. چەندەی ئەم کێشانە زیاتر بن، دەبێتە کێشەیەکی زۆر گەورە بۆ هاووڵاتیان.

 

 

شۆڕش خالید: چالاکیی کولتووریی زۆر دەکرێت، ئێمە زۆر جار لەگەڵ باڵیۆزخانەکانی دیکە لە وەزارەتی کولتووری چین و لەگەڵ رێکخراوی جۆراوجۆر کە لێرە هەن، بەشداری دەکەین. هەندێک رۆژمان داناوە کە تایبەتن بە کولتوور، ئێمە بەشداری تێدا دەکەین و لەگەڵ هونەرمەندانی  بەناوبانگی ئەم وڵاتە و دامەزراوەکانی دیکەی کولتووری چەند پێشانگەیەکی باشیشمان کردووتەوە، کورد و ئەو خوێندکارانەی کە ئێستا لێرە دەخوێنن، یادی نەورۆز دەکەنەوە. ئێمە بەردەوام بەشداریمان کردووە، یەکێک لە دیپلۆماتەکان بەشداری کردووە یان ئەگەر دەرفەت هەبووبێت، خۆم بەشداری دەکەم. کاری کولتووری لەم وڵاتە زۆر و چالاکە، نەک هەر لە پەکین، بەڵکو لە شارەکانی دیکەی چینیش.

 

 

شۆڕش خالید: هەر ژوورەکەی من، لە ژووری باڵیۆزدا دەبینی تابلۆیەکی هونەری زۆر جوان هەیە و یەک لە گەورەترین تابلۆی ئێمەیە لە باڵیۆزخانەکەدا کە بازرگانی کوردن دانیشتوون، تابلۆیەکی دیکەش هەیە کە کچی کوردن لە کاتی نەورۆزدا شایی دەکەن؛ کۆمەڵێک لەو شتانە هەن. ئێمە ساڵانە رۆژنامەیەک دەردەکەین، لەم رۆژنامەیەدا ئەگەر سەیری بکەیت، بەڵام دیارە بەڕێزتان سەیری ناکەن، ئەگەرچی من هەموو کاتیش دانەیەکت بە دیاری دەدەمێ کە سەیری بکەیت، دەبینیت کە چەند لاپەڕەیەکی ئەم رۆژنامەیە لەسەر هونەری کوردی، جلوبەرگی کوردی و شارەکانی کوردستانە. چەند رۆژ لەمەوپێش ئاهەنگێکمان هەبوو لەبارەی کردنەوەی هێڵی ئاسمانی نێوان بەغدا و پەکین، فیلمێکمان پێشکێشکرد کە 10 خولەک بوو، وابزانم چوار یان پێنج خولەکی هەر لەسەر هەرێمی کوردستان، بیناسازی و شایی کوردی بوو. کۆمەڵێک لەم هێمایانە هەن و هیوادارین زیاتریش بێت، بەڵام کێشەمان ئەوەیە کە مادە خامەکەمان نییە و رەنگە لە دەزگاکانی دیکەی دوو حکومەتی فیدراڵی و هەرێمی کوردستان کەمتەرخەمییەک هەبێت و بتوانن هەندێک شتمان بۆ بنێرن، ئەمە زۆر گرنگە بۆ ئەوەی ئێمە بتوانین لەو چالاکییە کولتوورییانەی کە پێشکێشی دەکەین، دونیای دەرەوەی پێ بناسێنین.

 

 

شۆڕش خالید: بە جیددی ئەمە بۆ راگەیاندنی عێراقی بەگشتی، راگەیاندنی هەرێمی کوردستان و بۆ کاری دیپلۆماسیی ئێمەش هەنگاوێکی زۆر پیرۆز و باشە. کێشە لە جیهان ئەوەندە زۆر بووە، کە رۆژانە ئەم پرسیارانەی لە گوتەبێژی فەرمیی وەزارەتی دەرەوەی چین دەکرێت، زۆرجار لەسەر کێشەی دیکەن، کێشەی فەلەستین، رووسیا و ئۆکراینا، کێشەی تایوان و زۆر کێشەی دیکە، بەڵام لەو کاتەی کە دەبینین رووداو نووسیگەی فەرمیی خۆی کردووەتەوە، زۆر پرسیار دەکرێت لەسەر عێراق، لەسەر هەرێمی کوردستان، کە ئەمە شتێکی زۆر باشە؛ یان زۆر شت هەیە کە رووداو دەتوانێت بۆ بازرگانانی عێراق و هەرێمی کوردستان روونیان بکاتەوە، کەواتە ئێوە رۆڵێکی زۆر گەورە دەبینن کە پردێکە لە نێوان چین و عێراق و هەرێمی کوردستان. ئێوە ئاسانکارییەکی زۆر گەورە بۆ کارەکانی ئێمە دەکەن، هیوادارین راگەیاندنەکانی دیکەی عیراقیش بتوانن نووسینگەیان [لە چین] هەبێت بۆ ئەوەی چالاکانە کارەکانی خۆیان بکەن. ئێوە دەزانن کە چین دەوڵەتێکی زۆر گەورەیە، چی لەڕووی قەبارەی جوگرافییەوە و چی لەرووی قەبارەی سیاسی، ئابووری، دیپلۆماسی، بۆیە من لەو باوەڕەدام کە چین جێگەیەکی باشە بۆ ئەوەی راگەیاندنەکانی عێراق تێیدا کار بکەن، نەک لە رووی هەواڵەوە، بەڵکو لەڕووی کولتووری و ئابوورییەوە. چینییەکانیش زۆریان پێخۆشە و دەرگەشیان کراوەیە و ئێوەش ئەم ئەزموونەتان هەیە کە هەموو ئاسانکارییەک پێشکێش دەکەن بۆ ئەوەی کە کار بکرێت.

 

 

شۆڕش خالید: زۆر سوپاس بۆ ئێوەش، هیوادارم سەرکەوتوو بن.