نووسین لەودیوی وشەكانەوە

29-10-2016
کامەران سوبحان
نیشانەکردن ئەلبێرت کامۆ
A+ A-
"پێویستم بەوەیە دەستەودائیرەكەم بێدەنگ بن. پێویستم بەوەیە گشت بوونەوەرەكان نوقمی بێ دەنگی ببن، بەڵكو ئەم هەرا ترسناكەی ناخی منیش دامركێتەوە".

كالیگۆلا

مردن و دەستنووسی نێو جانتاكە

ئەلبێر كامۆ لە پاش مردنی، جگە لە دەقە چاپكراوەكانی، یەكێك لەو سەروەتە مەزنانەی كە جێیهێشت و تا هەنووكە وەك شاكارێكی بەرزی ئەو نووسەر و فەیلەسوفە سەیر دەكرێت، ئەو چەند دەفتەری دەستنووسە بوو كە بریتی بوو لە یاداشتەكانی خۆی و تۆماركردنی بینین و تێڕامانی لە ژیان و سرووشت و مرۆڤ و خەون و خولیا و بیركردنەوەكانی خۆی.

یاداشتەكانی ئەم نووسەرە جیاوازە لە یاداشت و بیرەوەریی زۆر لە نووسەرانی دیكە، ئەو جیاوازییەش جگە لە زمانی نووسین و ریتمی وشە و دێڕ و بابەتەكان، رەشنووسی دەق و كورتەی خوێندنەوەی چەندین دەقی نووسەرانی وەك تۆلستۆی‌، مارك نۆریل، دانێل دوفۆد، سێرڤانتس، بەلزاك، مەدام دی‌ لاڤایت، نیتچە و دۆستۆیڤسكی تێدا تۆمار كردووە. ئەمە جگە لەوەی پەرەگراف و بەش و دیمەنی هەندێ لە رۆمان و چیرۆك و شانۆنامەكانی خۆی، لەم دەفتەرە دەستنووسانەدا رۆژانە نووسیوە. كاتێ خوێنەر دەیانخوێنێتەوە، روونتر لە دەقەكانی (بەدحاڵیبوون، سیزیف، بێگانە، تاعون، مرۆڤی یاخی، كالیگۆلا و داگیركراوەكان) تێدەگات. 

یاداشتەكانی نووسەر و فەیلەسوفی فەڕەنسی ئەلبێر كامۆ، لە ساڵی 1935ـەوە دەست پێدەكات و ساڵی 1959 واتە كەمتر لە ساڵێك پێش كۆچی دوایی، تەواو دەبێت. ئەم دەفتەرە دەستنووسانەی كامۆ كە ناونراوە (یاداشتەكان) جیاوازە لەو دەفتەرە دەستنووسانەی تری نێو جانتاكەی كە لە ساتی رووداوی ئۆتۆمبێلەكەی و مردنی، لە تەنیشتی خۆیدا جێیهێشت. 

زۆر گومان للەسەر ئەم شێوازی مردنەی كامۆ ورووژان، راستە رووداوی ئۆتۆمبێل بوو، بەڵام باس لەوە دەكرێت كە بە ئەنقەست بووە و كامۆ بڕیاری داوە خۆی بكوژێ، هەندێك دەڵێن مافیای رووسی تووشی ئەو رووداوەیان كردووە، هەندێكیش دەڵێن تەنیا رووداوێك بوو.

پیاوی یەكەم.. بە تەواونەكراوی

جانتاكەی كامۆ سێ كتێبی زۆر گرنگی دەستنووسی تێدا بوو كە تا ئەو كاتە كەس نەیزانیبوو كامۆ سەرقاڵی كاركردنە لەو سێ بەرهەمەدا. ئەوانیش وەرگێڕانی فەڕەنسی شاكارێكی نیچە و وەرگێڕانی فەڕەنسی شانۆگەریی ئۆتێللۆی ولیەم شكسپیر بوون و كامۆ چەند ساڵێك بەردەوام خەریكی ئامادەكردن و نووسینی دەقێك بوو كە بیرۆكەكەی لەو شانۆگەرییە وەرگرتبوو. ئەم شانۆگەرییە بۆ كامۆ بە تایبەتی ناپاكیی (ئۆتێللۆ) لەگەڵ دێزدەمونە، وەك بەركەوتنی دوو رەگەزی جیا و دوو كولتووری جیاواز خوێندنەوەی بۆ كردووە. 

ئەم دەقە ئامادەكراوەی كامۆ لە دەستنووسەكەدا پەراوێزی بۆ نووسرابوو، بەڵام ئەو مەرگە كتوپڕە رێگەی تەواوكردن و چاپكردنی نەدا. سێیەم كتێبی دەستنووس، لەو جانتایەدا، رۆمانی (پیاوی یەكەم) بوو كە لە نووسینی خۆیەتی. رۆمانەكە گێڕانەوەی ژیانی خۆیەتی بەڵام بە تایبەتمەندیی رۆمان. ئەم دەقە بەشێكی زۆری لێ نووسیبوو، بەڵام بە ناتەواوی جێیهێشت. دوای دەیان ساڵ بەو ناتەواوییە چاپ كرا و تا ئێستاش جێی گفتوگۆ و خوێندنەوەی جیاوازی رەخنەگرانە.

لەپاڵ دەق و بەرهەم و شاكارە مەزنەكانی دیكەی ئەلبێر كامۆ، ئاماژە بە یاداشتەكانی دەكرێت. چونكە ئەم یاداشتانە تەنیا یادەوەری و گێڕانەوە نین، بەڵكو خۆی لەخۆیدا دەقێكە كە دەكرێت بە رۆمان ناوببرێت، بەڵام رۆمانێك بەمانا ریالیستیەكەی نا كە رووداوێكی تایبەتی بگێڕێتەوە، بەڵكو رۆمانێك كە رووداو دروست دەكات بە شێوازێكی رەشبینانەی نائومێدانە. بە جۆرێك زمانێكی كەمێك ئاڵۆز و هەندێجار و لە هەندێ شوێنیشدا ورد و سەرنجدان لە دیمەن و كەرەستە و شتێكی فەرامۆشكراوی دەوروبەری رۆژانەی خۆی كە رەنگە زۆرێك لەو شتانە لای مرۆڤی ئاسایی مایەی گرنگی نەبن و كەرەستە و دیمەنە فەرامۆشكراوەكانی ژیان بن. بەڵام كامۆ لەم یاداشتانەدا، زۆر بە وردی هەڵوێستەی لەسەر دەكات و بە شێوازە تایبەتەكەی خۆی دەیاننووسێتەوە. 

لە گۆشەیەكی تریشەوە دەتوانین خوێندنەوە بۆ (یاداشتەكان) بكەین كە دەقێكی هاڕمۆنییە لە خوێندنەوەی دەق و شاكاری نووسەرانی مەزنی دونیا و تۆماركردنی یاداشتی رۆژانەی خۆی، وەك نووسەر و وەك مرۆڤ. بە تایبەتیش سەفەرە جیاوازەكانی ژیانی و نەخۆشییەكەی كە لە قۆناغی لاوێتییەوە تووشی سیل بوو، ئەوەش یەكێك بوو لەو هۆكارانەی بەردەوام كامۆ باسی دەكرد و لە یاداشتەكانیدا بە شێوەیەكی سەرنجڕاكێش تۆماری كردووە كە چۆن ژیان و نووسین و خوێندنەوە و خەون و خولیا و گەشت و گەڕانەكانی ئاڵۆز كردووە، چاوەڕێی دەكرد ئەو نەخۆشییە هۆكارێك بێت بۆ بەجێهێشتی ژیان، بەڵام بەهۆی رووداوی ئۆتۆمبێلەوە مرد. 

گەرمای هاوین، دەڕژێتە ناخمەوە

یاداشتەكانی ئەلبێر كامۆ، لەلایەن (پێشڕەو حسێن) لە فارسییەوە كراوە بە كوردی. دەزگای چاپ و پەخشی سەردەم، لە چوار بەرگی قەبارە بچووكی بۆكسدا چاپ و بڵاوی كردووەتەوە. 

پێشتر بە شێوەی پچڕ پچڕ بەشێكم لەم یاداشتانە لە هەندێ پێگە و گۆڤاری عەرەبیدا خوێندووەتەوە، بە تایبەتی ئەو بەشانەی كە ئەلبێر كامۆ باسی هاوینی جەزائیر و پاكنووسی یاداشتی ڕۆژانەی نووسین و دیالۆگ و دیمەنەكانی شانۆگەریی (كالیگۆلا) و هەندێ لە ساتەوەختە گرنگ و دیمەنە ورد و سەرنجڕاكێشەكانی نێو شەمەندەفەر و كەشتی لە سەفەرنامەكانیدا دەكات. لە پەڕەگرافی دەقی (هاوین لە جەزائیر) دەڵێت: "لە پێناوی چ كەسێكدا ئەم پۆلە باڵندە ڕەشە بەو ئاسمانە شینە بێگەردەدا دەفڕن و لە شەقەی باڵ دەدەن، تینی گەرمای رۆژانی هاوین دەڕژێتە ناخمەوە و ڕۆژانەش دەنووسم".

لەو بەشانەشدا كە باس لە شانۆگەریی كالیگۆلا دەكات، دەڵێت: "ئەوەی هەرگیز ئەو خەڵكە تێناگەن، ئەوەیە كە من مرۆڤێكی سادەم".

لەبارەی سەفەرەكانییەوە، كامۆ لە (یاداشتەكان) یدا چەندین دیمەن و چیرۆك و دیالۆگی سەیر و تایبەتی گێڕاوەتەوە، ئەو نووسەرێك بووە بەردەوام لەسەفەر و لە بیركردنەوەدا بووە لەو شوێنە جیاوازەی كە دەیبینێ. ئەمەش لە دەقەكانیدا ڕەنگدانەوەی هەیە، كاتێك باس لە سەفەری هاوینی رابردووی خۆی دەكات لە ساڵی 1936 بۆ دوورگەكانی بالیار لە ئیسپانیا، دەنووسێت: "ئەوەی نرخ و بەها دەبەخشێت بەسەفەر، ترسە. لە ڕاستیدا ئەو كاتەی لە وڵات و زمانی خۆمان دوورین، رۆژنامەیەك بە زمانی فەڕەنسی بەهایەكی یەكجار مەزنی دەبێت. هەر لەبەر ئەمەشە نابێت بڵێین بۆ خۆشیی سەفەر دەكەین. نابێت بڵێین بۆ چێژ سەفەر دەكەین، من بۆ خۆم وەك خۆڕاهێنانێك سەفەر دەكەم". 

ئەوەندەی من ئاگادار بم چەند وەرگێڕێكی عەرەب، بەشی جیاوازیان لەم یاداشتانەی كامۆ كردووە بە عەرەبی، بەڵام (یاداشتەكان) هەمووی پێكەوە، بە ساڵێك پێش ئەم وەرگێڕانە كوردییە، خاتوو (نەجوا بەرەكات) لە فەڕەنسییەوە كردوویەتی بە عەرەبی و هەردوو دەزگای چاپ و بڵاوكردنەوەی لوبنانی (دار الاداب و حكمە) بڵاویان كردووەتەوە. ئەم خاتوونە وەرگێڕە، پێشتر چەند دەق و شانۆگەرییەكی تری كامۆی لە فەڕەنسییەوە كردووە بە عەرەبی، خۆی پسپۆڕ و لێكۆڵینەوەی باڵای شانۆی لە فەڕەنسا خوێندووە و بەڕەگەز لوبناییە. 

ناچارم بنووسم، وەك ئەوەی ناچارم مەلە بكەم

كاتێك (یاداشتەكان)م خوێندەوە، ئەوەی ئەم خانمە لە فەڕەنسییەوە كردوویەتی بەعەرەبی، هەستم بە جۆرێك لە ئاڵۆزی و پچڕ پچڕیی رستە و بەشەكانی دەقەكە دەكرد. هەروەك هەمان هەستم لەكاتی وەرگێڕانە كوردییەكەدا هەبوو. تەنانەت هەندێ لە خوێنەرانی كوردیش پێیانوایە زمانی وەرگێڕانەكەی (پێشڕەو حسێن) لەم كتێبەدا ئاڵۆزە. ئەم ڕەخنەیە پەیوەستە بە دونیای تایبەتی كامۆ و شێوازی نووسینی ئەو كە خوێنەر پێویستی بە وریایی و وردبینییەكی تایبەت دەبێت بۆ تێگەیشتن لە دەقەكانی نێو یاداشتەكە. ئەگەر نا، من بۆ خۆم وەك خوێنەرێك چێژێكی زۆرم لە خوێندنەوەی بینی، پێموایە ئەم یاداشتانە یەكێكە لە شاكارە مەزنەكانی دونیا كە دەبێت دڵخۆش بین بەوەی لە كتێبخانەی كوردیدا هەیە.

خوێنەر كە یەكەمجار ئەم یاداشتە چوار بەرگییەی كامۆ دەخوێنێتەوە تووشی جۆرێك لە ئاڵۆزی و تێنەگەیشتن و بەدحاڵیبوون دەبێت. بە تایبەتیش ئەو خوێنەرانەی دەقەكانی كامۆیان نەخوێندبێتەوەو بێ ئاگا بن لەو دونیا ئاڵۆزەی نووسین و مانا شاراوەكانی وشە و ڕستەی ئەو نووسەرە، هەندێ جار لە پەڕەگرافێكدا هەست دەكەیت مونتاژی كردووە و دێڕەكانی بەیەكەوە لكاندووە كە لە ڕاستیدا ئەمە تایبەتمەندی و جیاوازیی شێوازی نووسین و مانای جیاوازی (وشە)یە لای كامۆ و لەم یاداشتانەدا زۆر كاری لەسەر ئەو مانا جیاوازانەی وشە كردووە.

لە بەرگی یەكەمی ئەم یاداشتانەدا و لە پەرەگرافێكدا لە مانگی ئابی 1938دا لەبارەی نووسین و مانای وشە دەنووسێت: "بۆ دەبێت نووسین لەمدیوی وشەكانەوە بمێنێتەوە و نەچێتە ئەودیوی وشەكانەوە؟ نابێت لەبارەی هیچ شتێكەوە وڕێنە بكەیت، ئەزموونی راستەقینەی تەنیایی، بچوكترین پەیوەندی بە ئەدەبیاتەوە نییە، سەدان كیلۆمەتر دوورتر لەو تەنیاییە دەتوانیت لەو تەنیاییەدا بیدۆزیتەوە. چونكە لەسەرجەم مەینەتی و ئازارەكاندا جۆرە سووكایەتییەك هەیە".

ساڵی پێشتریش لە (یاداشتەكان)دا لەسەر هەمان بیرۆكە و ئایدیای نووسین دەڕوات و وێنەی ئەو سات و دیمەنانە دەنووسێتەوە كە رۆژانە دەیانبینێت، باس لە ساتی بێدەنگی و خامۆشیی مرۆڤەكان دەكات لەو چركەسات و رۆژگارانەدا كە ئەو دێڕانەی تێدا نووسیوە: "نووسینەكانی من لە بەختەوەرییەكانمەوە هەڵدەقوڵێن. تەنانەت ئەو شتە جەرگبڕانەشی دەیاننووسم بەشێكن لە بەختەوەرییەكانم. ناچارم بنووسم، وەك ئەوەی ناچارم مەلە بكەم، چونكە جەستە پێویستی بەوەیە".

تەمەنم وەك ئاو رژاوە

هێندە هەستێكی نامۆم بەرامبەر تەمەن كورتیم لا دروست بووە كە چیتر ناتوانم بایەخ بە هیچ بدەم و بڕیاری لێبڕاوانە لەسەر شتەكان بدەم
مردن، بەشێكی زۆری دەق و یاداشتەكانی (كامۆ)ی داگیر كردووە، بە تایبەتیش كاتێك باس لە خوێندنەوەی (فاوست)ی گۆتە و دەقە كۆمیدییەكانی شانۆنامەنووسی فەڕەنسی (بێنجامین كۆنستان) دەكات و ساتی بێ هودەیی و تارمایی مردن و چركەساتی رەشبینی و دەستەوسانبوونی مرۆڤ لەبەرامبەریاندا دەخاتەڕوو. لەم بەشەدا نووسین تێكەڵەیەكە لە شیعر و فەلسەفە و میتافیزیك. كە مردن و بێ مانایی ژیان و تەمەن، مەبەستی سەرەكیی ئەوە، لەو وشە و دێڕانەی كە بەردەوامە لە نووسینی.

ژنەكە باوەڕی بە عیشق نەبوو، پیاوەكەش بە خۆشەویستیی ئەو
بە دەربڕینی عیشق خۆی بە گاڵتەجاڕی دەبینییەوە.
سەردەمێكم لە پێشە
وا دەبینم دەبێت بمرم
پاڵتۆكەم بەسەر عەردەكەدا رادەخەم و 
چیتر خەو ناچێتە چاوانمەوە.

کۆمێنتەکان

وەک میوان کۆمێنتێك بنووسە یان وەرە ژوورەوە و هه‌موو خزمەتگوزارییەکان به‌كاربێنه‌

کۆمێنتێک دابنێ

داواکراوە
داواکراوە