Mêjûyê cîhanî ji bo başî û nebaşiyê carna bi pênûs carna bi şûr carna jî bi herduya têkoşîn dike…
Di dîroka bi dûr û dirêj de, ceng her dem bûye rastiya herî dijwar û her wiha bûye xwedî bandorên kûr û dijwar di nava civakan de. Di rewşên wilo dijwar de û di nava civakan de kes û birên bi kêmasî, paşwendî, asêyî û xwedî xeter lazime ku bên parastin di warê fîzyolojîk, derûnî, civakî, tenduristî, aboriyî, polîtîk, û çandî de. Ji bo gêhiştina jiyanek standart û bi rûmet pêwistiya wan kes û biran ji binbariya dewletî, parastina civakî û ewletî û baweriya ferdî heye.
Ji bo tenduristî û ewlekariya civakî û cîhanî him kes, sazî û dezgehên neteweyî him jî yên navneteweyî xwedî binbarî ne. Her wiha di hel û mercên şer de kes û birên xwedî rewşa herî bipaşwendî dîsa wekî qurbaniyên şer bi taybetî zarok, kesên biasteng an jî bikêmasî, kal û pîr û hwd. in. Ew kes û birên ku di rewşa xeternak û asêyî de him dema şeran de him jî piştî şeran xwedî kêmasî û paşwendiyên cur bi curin. ji bo vê yekê jî lazime ku polîtîkayên civakî bên pêşxistin û di qeyranan de ji bo bergiriyên neteweyî bi taybetî hel û mercên şer de kar û barên komalî zêdetir bên kirin.
Ji xeynî vê, hin Pêxember û pêşeng jî pêşniyar dikin ku gerek şer biuslûb be û xwedî rê û rêzanan be. Ji ber vê yekê jî lazime ku di hel û mercên şer de “aqil” pêştir û bibandor be. Bi vî awayî ceng di çarçoveya “mantiq” û “aqlê selîm” de bimeşe. Wekî tê zanîn, di pirtûkên pîroz de jî tê gotin ku kesên rast û xwedî teqwe ewin ku di şerên dijwar de jî xweysebr û aqlê selîmin.
Yek ji pêkerên ku dibe sedemê pashwendîtiyê şer in. Mirov bi hêsanî vê yekê di Şerê Kendavê de dibîne. Her wiha kesên mehrûm mane û kesên ku tên mehrûm kirin ew kesên xwedî paşwendî ne. Bandora encamên cengan ne tenê li ser aborî, siyaset, sînor û nexşane her wiha… Bi girêdayî wan rêzik û exlaqan ve çend nimûneyên bibandor li ser paşwendîtiyê û kesên xwedî paşwendî: ji zaroktî heya kalîtî û pîrîtiyê…
United Nations International Children’ s Emergency Fund, UNICEF (Fona Navneteweyî ya Alîkariya Zarokan a Neteweyên Yekbûyî, FAZNY), di sala 1954’ î de ji aliyê NYê ve bo bipêşxistina mafên zarokan bi armancên mezin hatiye peywirdarkirin. Gelek peywidariyên FAZNYê hene. Yek ji peywidariyên FAZNYê qedexekirina çekgirtina zarokan e. Sazî gorî hevpeymana mafên zarokan a gerdûnî serî de li herêmên awarte dixebite.
Di roja îroyîn de, di nava hel û mercên şer de pêkutiyên seksûel ên li dijî zarokan û kuştina zarokan xuya ye. Piştî şer jî xebata zarokan û lêdana zarokan berdewam dikin. Wekî minak: dema şerê Iraqê de, keçên bêkes û bêçare li kendavê çawa ji bo laşfiroşiyê hatine bikaranîn ew mijar ji aliyê hin saziyan ve diyar e. Niha jî mergasetên wekî wan di Rojhilata Navîn û Sûryê diqewimin.
Ji bilî vê, wekî kesên xwedî paşwendî kal û pîr: peyvên wekî pîrîtî û kalîtî li gorî hin civakan û deman bi girêdayî jiyîn, avhewa, hawir, xweyîbûn, zayend, irsîtî û bi taybetî çandê xwedî hin cudahiya ne. Kalî; li gorî rewşên bîyolojîk, fîzyolojîk, erkî, kronolojîk, civakî û hîsî tê dabeşandin. Lê belê, bi gelemperî wekî kronolojîk ji roja bûyînê heya mirinê bi hesibandina yek sal tê bi nav kirin û pejirandin. Ew mirovana jî di hel û mercên şer de xwedî pashwendî ne, ji ber vê yekê jiyana wan nabe jiyanek birûmet û bistandart. Yek ji belgeyên girîng ji bo kalîtî û pîrîtiyê Danezana Gerdûnî ya Mafên Mirovan e ku ji aliyê Neteweyên Yekbûyî di 10'ê berfanbara 1948'an de hate pejirandin. Ev danezan bû belgeyeke bingehîn ji bo tekoşîna mafên mirovan di hemû cîhan da.
Şîrove
Bi mêvanî şîroveyekê binivîse an jî têkeve hesabê xwe da ku malperê bi awayekî yeksertir û berfirehtir bi kar bînî
Şîroveyekê binivîse