Irak’ta 10 Ekim 2021’de yapılan parlamento seçimleri sonrası halen bir hükümet kurulabilmiş değil. Daha da ötesinde tam bir çıkmaza dönmüş durumda. Sadr Hareketi, Egemenlik Bloku ve Kürdistan Demokratik Partisi (KDP) tarafından oluşturulan Vatanı Kurtarma İttifakı üç kez cumhurbaşkanı seçme girişiminde bulunmasına rağmen başarı sağlanamadı. Bunun üzerine Irak Parlamentosu’nda en fazla milletvekiline sahip olan ve Vatanı Kurtarma İttifakı’nın liderliğini yapan Mukteda es-Sadr, ramazan ayının da gelmesiyle siyasi görüşmelerden çekildiğini ve hükümeti kurmak için İran’a yakın grupların oluşturduğu Şii Koordinasyon Çerçevesi’ne 40 günlük süre tanıdığını açıkladı. Bunun üzerine Şii Koordinasyon Çerçevesi, Fetih Koalisyonu lideri Hadi el-Amiri önderliğinde siyasi görüşmelere başladı. Ancak büyük bir yol kat ettiğini söylemek güç.
Öte yandan bu siyasi kriz anayasal bir krize de dönüşüyor. Zira hükümet kurmak için gerekli anayasal süre çoktan aşıldı. Bunun için parlamentonun ya da Irak Federal Yüksek Mahkemesi’nin (IFYM) yeni bir karar da alması gerekebilir. Ancak süreç uzadıkça Irak’taki sıkıntıların derinleştiğini ve gerginliğin arttığını söylemek yanlış olmaz. Özellikle Sünni siyaseti açısından zor bir süreçle karşı karşıya olunduğu görülüyor.
Parlamento Başkanlığındaki çekişme
Son dönemde Vatanı Kurtarma İttifakı içerisinde yer alan siyasi gruplardan Sadr Hareketi üyesi ve Irak Parlamentosu Başkan Yardımcısı Hakim el-Zamili ile Egemenlik Bloku lideri ve Irak Parlamentosu Başkanı Muhammed Halbusi arasındaki gerginlik, hükümet çıkmazının yanı sıra ülkedeki en gerilimli konulardan biri haline geldi.
Hatta öyle ki, her iki tarafında parlamentoya girerken farklı kapıları kullandığı dahi konuşuluyor. Bu anlamıyla Halbusi ve Zamili arasında ciddi bir güç çatışması olduğundan bahsetmek mümkün. Zira Halbusi’nin bir önceki dönemde de yürüttüğü başkanlık görevi nedeniyle parlamentoda ciddi bir hakimiyet kurmuş durumda. Bu hakimiyette bir önceki dönem parlamento başkan yardımcıları olan Beşir Haddad ve Hasan el-Kaabi’nin siyasetteki “silik” duruşlarının da etkisi olduğu söylenebilir. Ancak mevcut dönem itibariyle bu durumun değişmeye başladığı görülüyor.
Bu noktada Zamili’nin parlamento içerisinde Halbusi’nin hakimiyetine meydan okuduğu görülüyor. Nitekim Halbusi’nin bu meydan okumanın farkında olarak bir “ön alma” çabasına girdiğini söylemek mümkün. Nitekim Halbusi, parlamento başkanlığına ait yetkileri iki yardımcısı ile paylaşması anlamına gelen “Parlamento Başkanlığı Heyeti” ibaresi yerine “Başkan ve İki Yardımcısı” tabirini kullanarak yetki ayrımı yapmak istediği biliniyor. Anayasal olarak “Parlamento Başkanlığı Heyeti” diye bir kurum yok. Anayasa’da bu tanımlama sadece Cumhurbaşkanlığı için yapılmış durumda. Irak Anayasası’nın 138. Maddesinde “Anayasa’da geçen Cumhurbaşkanlığı deyiminin Başkanlık Konseyi/Divanı olarak okunacağı” belirtiliyor. Ancak parlamento için böyle bir madde yok. Hatta Irak Anayasası’nın 63. Maddesinde parlamento başkanı ve yardımcılarının hak ve ayrıcalıklarının yasayla belirleneceği ifade ediliyor. Nitekim bu durumun bugüne kadar parlamento açısından büyük sorun teşkil etmediğini söylemek mümkün.
Ancak hem Zamili’nin güçlü bir siyasi figür olması hem de hükümet kurma sürecinde görüldüğü üzere Sadr Hareketi’nin tüm siyasi süreci kontrol altına alma stratejisi izlemesi, Zamili’nin parlamento içerisinde Halbusi’nin hakimiyetini kırma çabasını da beraberinde getirdiği görülüyor. Bu durum Irak siyasetinin temelini oluşturan “muhasasa - kota” sisteminin işleyişini farklılaştırabilir. Öte yandan 2018 seçimleri ile birlikte toparlanma içerisine giren Irak’taki Sünni siyaseti açısından da zorlayıcı bir durum olabilir. Nitekim Sünni siyasetinin eksenin Anbar ve Bağdat merkezli siyasete kaydığı 2018 seçimlerinden sonra Sünniler açısından lider bir figür olarak ön plana çıkan Halbusi açısından yerelde de bir meydan okuma söz konusu.
Halbusi – Ketaib Hizbullah gerginliği
Halbusi’nin Anbar’ı temsil eden bir kimlikle ortaya çıkmasından rahatsız olduğu bilinen Sahva Hareketi’nin liderlerinin son dönemde güvenlik güçleri tarafından tutuklanıp serbest bırakılmasıyla Sünni gruplar arasında başlayan gerginliğin, gün geçtikçe Halbusi ve Ketaib Hizbullah arasındaki gerginliğe doğru evrildiği görülüyor. Halbusi, Sahva Hareketi tarafından, kendisini eleştirdiği için sesini bastırmak istediği Abdulcabbar Ebu Rişa’ya ilişkin tutuklama emrinin talimatını bizzat vermekle suçlanıyor. Bu konuda Ketaib Hizbullah’ın, Ebu Rişa’ya olan desteğinin, Halbusi karşıtlığıyla birleştiğini söylemek mümkün. Zira Sahva Hareketi’nin Anbar’daki liderlerinden Abdussettar Ebu Rişa’nin oğlu Sattam Ebu Rişa’nın, Halbusi’nin rakibi olarak algılanması gerginliğin temelini oluşturuyor. Anbar’da etkili olduğu bilinen Ketaib Hizbullah’ın da Sahva Hareketi üzerinden Rişa’ya destek verdiği biliniyor.
Nitekim Ketaib Hizbullah milis grubunun sözcüsü Ebu Ali el-Askeri'nin sosyal medya üzerinden Irak Parlamento Başkanı Muhammed Halbusi’ye dublör yakıştırması yaparak, “Şeyh Sattam’a yapılan saldırının tüm Irak’a yapılmış sayılacağını” ifade etmişti. Bu açıklamanın ardından Halbusi de, Ketaib Hizbullah’ın hâkim olduğu bölgelerde adam kaçırma ve cinayet gibi suçlarda artış olması sebebiyle bu olayların üzerine gidileceğini açıkladı.
Zira Halbusi’nin liderliğini yaptığı Takaddum Koalisyonu'nun Anbar ofisine bombalı saldırı yapılması ya da evinin bulunduğu mahalleye roket saldırısı yapılması gözler Şii milis gruplara çevrilmişti. Ocak ayında Sünni Araplar ve Kürtler, Kanun Devleti Koalisyonu’na bağlı bir yetkili tarafından “Şiilerin arasını açmak” ile suçlanmış ve Ketaib Hizbullah grubunun sözcüsü Ebu Ali el-Askeri, bu durumun Irak’ta ortaya çıkaracağı zor günlerden herkesin zarar görebileceği uyarısında bulunmuştu.
Bu doğrultuda sadece Halbusi’nin değil, Sadr Hareketi ile ittifak içerisinde olan tüm siyasi oluşumların İran destekli Şii milis gruplar tarafından hem askeri hem de siyasi olarak hedef alındığını söylemek mümkün. Nitekim Egemenlik Bloku içerisinde yer alan ve 2021 seçimlerinde Halbusi’nin Takaddum Partisi ile birlikte Sünniler adına en fazla milletvekili çıkaran Hamis Hancer’in liderliğindeki Azim Koalisyonu üzerinde de büyük bir baskı olduğunu söylenebilir. Zira Halbusi’nin parlamento başkanlığı seçimi sürecinde Azim Koalisyonu ile birlikte yer alan bazı milletvekillerinin Halbusi’ye oy vermediği ve oturumu boykot ettiği biliniyor. Bununla birlikte Azim Koalisyonu içerisindeki bir kesim milletvekilinin de Şii Koordinasyon Çerçevesi ile birlikte hareket etme kararı aldıkları konuşuluyor. Bu noktada Irak’taki Sünni siyaseti üzerindeki baskının arttığını söylemek yanlış olmaz. Önümüzdeki süreçte Sünniler arasındaki çatlakların derinleşmesi, Sünni güçler üzerindeki baskının artmasının yanı sıra, Şii Koordinasyon Çerçevesi’nin, Sadr Hareketi ile ortak bir zeminde buluşamaması Sadr ve İran destekli bu Şii oluşumlar arasındaki gerilimi arttıracağı gibi mezhepsel ve etnik çatışma dinamiklerinin de tekrar ortaya çıkmasına sebep olabilir.
Bilgay Duman, ORSAM Irak Çalışmaları Koordinatörü
(Yazılar, yazarların görüşlerini yansıtmaktadır. Rûdaw Medya Grubu'nun kurumsal bakış açısıyla örtüşebilir ya da örtüşmeyebilir.)
Yorumlar
Misafir olarak yorum yazın ya da daha etkili bir deneyim için oturum açın
Yorum yazın