رووداو- سلێمانی
دوایین رووپێوی لە هەرێمی كوردستان ئاشكرای دەكات كە لە كۆی شەش هەزار كچ لەوانەی تەمەنیان لە نێوان چوار تاوەكو 14 ساڵانە، 33%یان خەتەنە كراون. ئەوە لەكاتێكدایە كە خەتەنەكردنی كچان ساڵانێكە لە كوردستان بە یاسا قەدەغە كراوە.
ئەنجوومەنی باڵای كاروباری خانمان بە پاڵپشتی رێكخراوی یونیسێف و بە بەشداری رێكخراوی هارتلاند، لە دوو ساڵی رابردوودا راپرسییەك و رووپێوییەكیان بۆ زانینی ئاستی خەتەنەكردنی كچان و دایكان لە هەرێمی كوردستان بەڕێوەبرد، راپرسییەكە ساڵی 2014 كراوە و رێكخراوێكی سەر بە نەتەوە یەكگرتووەكان سەرپەرشتیی كردووە، لە راپرسییەكەدا ژنانی تەمەن 15 تاوەكو 49 ساڵ وەرگیراون.
رووپێوەكەش لەلایەن ئەنجوومەنی باڵای خانمانەوە سەرپەرشتی كراوە. مەبەستی سەرەكیشیان زانینی ئاستی خەتەنەی كچان بووە. پەروین حەسەن، ئەندامی ئەنجوومەنی باڵای خانمان و سەرپەرشتیاری رووپێوییەكە بە (رووداو)ی راگەیاند، رووپێوییەكە مانگی نیسانی ساڵی رابردوو دەستی پێكردووە و لە مانگی ئابی ئەمساڵدا لەگەڵ رێكخراوی هارتلاند و بەهاوكاریی یونیسێف تەواو كرا.
پەروین گوتی "لەو رووپێوییەدا شەش هەزار كچ كە تەمەنیان لە نێوان چوار تاوەكو 14 ساڵان بووە، وەرگیراون. دەركەوت 33,7%یان خەتەنە كراون. ئەوەش بەراورد بە پێشكەوتنەكانی ئێستا، زۆر زۆرە".
بەپێی رووپێوییەكە زۆربەی ئەو كچانەی خەتەنە كرابوون، لە سنووری پارێزگای هەولێر بووە كە 16% بووە. لە سلێمانی 11.8%، لە دهۆك، 4.1% و لە هەڵەبجە 1.1% بووە.
خەتەنە بەردەوامە
كوردستان رەسوڵ، كە ساڵی رابردوو وەكو بەرپرسی تیم لە رێكخراوی جێندەر سەردانی ناحیە و گوندەكانی سنووری پارێزگای هەولێری كردووە، بە (رووداو)ی راگەیاند، بەشێكی زۆری كچ و ژنەكان خەتەنە كرابوون و گوتی "سەردانی هەندێك شوێنمان كرد، دوو رۆژ پێشتر كچی لێ خەتەنەكرابوو. زانیاریم هەیە لە گوندێك هەفتەیەك لەمەوبەر كچی تێدا خەتەنەكراوە".
شۆخان حەمەڕەشید، پارێزەر و بەڕێوەبەری رێكخراوی هاریكاری یاسایی ژنان، بۆ هەردوو پڕۆسەكە سەرپەرشتی تیمەكانی سلێمانی و هەڵەبجەی كردووە، بەداخە بۆ ئەنجامەكانی رووپێوییەكە كە هێشتا خەتەنەكردن ماوە و پێیوایە كاتێك دەتوانرێت بگوترێت خەتەنە نەماوە كە رێژەكە سفر بێت.
وەكو شۆخان روونیكردەوە، هۆكارەكانی خەتەنەكردنەكان بۆ نەریت و ئاین دەگەڕێتەوە بەو بیانووەی ئەگەر كچان خەتەنە نەكرێن ئاوی دەستیان حەرامە.
بە قسەی ئەو، لە هەندێك شوێن كە سەردانیان كردوون، دایكەكان بەنیازبوون كەسێك بدۆزنەوە بۆ ئەوەی كچەكان ببەنە لای بۆ خەتەنەكردنیان، یان ژنەكان خۆیان بەدوای كەسێكدا گەڕاون بۆئەوەی كچەكانیان خەتەنە بكات.
تەلەفزیۆن.. هۆكارە كاریگەرەكە
لە ساڵانی رابردوودا دەزگا حكومییەكان و رێكخراوەكانی كۆمەڵی مەدەنی چەندین هەڵمەتی هۆشیاركردنەوەیان بۆ بنەبڕكردنی خەتەنە بەڕێوە بردووە، بەڵام هێشتاش خەتەنەكردن بەردەوامە.
بەپێی ئەنجامەكانی رووپێوییەكە كە كۆپییەكی بۆ (رووداو) نێردراوە، زیاتر لە 95%ی بەشداربووان دەڵێن بەهۆی پەیامەكانی تەلەفزیۆنەوە لە هەڵمەتەكانی هۆشیاركردنەوە ئاگادار بوون، بەڵام وەكو شۆخان ئاماژەی بۆ كرد، زۆر جار هەواڵدەریش لەبەر دابونەریت، لایەنە پەیوەندیدارەكانی لە حاڵەتی خەتەنەكردن ئاگادار نەكردووەتەوە.
خەتەنەیان كرد و مرد
كوردستان لەو كاتەی سەردانی گوندێكی دەوروبەری هەولێری كردووە، بە گێڕانەوەی چیرۆكێك، شۆك بووە. ئەو گوتی "لە گوندێك ژنێك منی بردە سەر گۆڕی كچەكەی و گوتی 12 ساڵ لەمەوبەر كچەكەم تەمەنی پێنج ساڵان بوو، ئەو رۆژەی بردم بۆ خەتەنە، لە ترسان گیانی دەرچوو".
ژنێكی تەمەن 14 ساڵی گوندێكی هەولێر بۆ كوردستانی گێڕاوەتەوە، لە شەش ساڵیدا ویستوویانە خەتەنەی بكەن، بەڵام لە گوندەكەیان رایكردووە و دواتر كوڕانی گوندەكە دوای كەوتوون و بە زۆر بردوویانە بۆ خەتەنە.
كوردستان گوتی "لەوەش كارەساتتر ئەو كچەیان بە بەرچاوی كوڕەكانەوە خەتەنە كرد، پاشان كە گەورە بووە، هەندێك لەو كوڕانە چوونەتە خوازبێنێ، بەڵام شووی پێنەكردوون و شووی بە پیاوێكی تەمەن 37 ساڵی كردووە كە ژنەكەی تەڵاق داوە. ئەو ژنە پێیگوتم ئەو پیاوەی خۆشناوێ چونكە لە خۆی گەورەترە، بەڵام لەبەر ئەوەی ئەو یەكێك نەبووە لەوانەی لەكاتی خەتەنەكردنیدا لەوێ بووە، بۆیە شووی پێكردووە".
بەپێی خۆیان چوون بۆ خەتەنە
بە گوتەی كوردستان هەندێك لەو كچانەی خەتەنەكراون، لەسەر داواكاری خۆیان بووە. كوردستان گوتی "لە گوندێك دوو كچە مەلا كە تەمەنیان 18 ساڵ بووە، تەنیا لەبەرئەوەی پێیانگوتوون ئاوی دەستیان حەرامە، ساڵی 2012 بەپێی خۆیان چوون بۆ خەتەنەكردن، دوای خەتەنەكە و لە شەرمدا ماوەی هەشت مانگ لە ماڵەوە نەهاتوونەتە دەرەوە. ئێستا رقیان لەو كەسە دەبێتەوە كە خەتەنەی كردوون".
خۆی، خۆی خەتەنە كرد
لۆمەی هاوژین و كەسوكاری هاوژینەكەی بەس بوو، بۆ ئەوەی ژنێك بە دەستی خۆی، خۆی خەتەنە بكات. كوردستان گوتی "ژنێك بۆی گێڕامەوە كاتێك شووی كردووە خەتەنە نەكراوە، لەسەر ئەمە لەلایەن هاوژینەكەی و كەسوكارەكەی سەرزەنشت كراوە و پێیانگوتووە خواردنی دەستی تۆ حەرامە، ئەویش بۆ ئەوەی ژیانی لێ تێكنەچێ، بە دەستی خۆی، خۆی خەتەنەكردووە". ئەو ژنە پەشیمانە لەو كارە، بەڵێنی بە كوردستان داوە كچەكانی خەتەنە نەكات.
خەتەنە كێشەی بۆ دروستكردن
شۆخان حەمەڕەشید كە لە راپرسی و رووپێوییەكەدا سەرپەرشتی تیمەكانی سلێمانی و هەڵەبجەی كردووە، نموونەی ژن و پیاوێكی هێنایەوە، ژنەكە لە شەش ساڵیدا لە گوندێكی سلێمانی خەتەنە كراوە. بەو هۆیەش توانای گرفتی بۆ دروستبووە.
شۆخان گوتی "ئەو ژنە و مێردە خزمی یەك بوون، لە ساڵی 2011 هاوسەرگیریین كردبوو، بەڵام بەهۆی خەتەنەوە، ژنەكە توانای سێكسكردنی لاواز بوو، نەیدەهێشت مێردەكەی لەگەڵیدا بخەوێت و جیابوونەوە. كاتێك پێمان زانی پێكمانهێنانەوە. ژنەكە بۆ ماوەی شەش مانگ سەردانی توێژەری دەروونی دەكرد، دواتر ئاگاداری كردینەوە كە دووگیان بووە".
دژی خەتەنەكردنی كچەكەی وەستایەوە
چیرۆكەكانی خەتەنە زۆرن و رەنگە درێژەشیان هەبێ، چونكە رووپێو و راپرسییەكان دەریدەخەن خەتەنە هێشتا هەر ماوە.
پێشەنگ محەممەد، پارێزەر لە رێكخراوی هاریكاری یاسایی، باسی ژنێك دەكات كە بەهۆی خەتەنەكردنی كچەكەیاوە لە مێردەكەی جیابووەتەوە.
پێشەنگ گوتی "ساڵی رابردوو كچێكی تەمەن شەش ساڵی لەلایەن باوكی و نەنكییەوە خەتەنەكرابوو، دایكی كچەكە ئاگادار نەبوو، كاتێكیش پێی زانیووە، لە مێردەكەی جیابووەتەوە، چونكە ئەو ژنە پێشتر خۆی خەتەنەكرابوو و دەیزانی خەتەنە چ گرفتێك دروست دەكات، بۆیە حەزی نەكردبوو كچەكەی خەتەنە بكرێ".
رۆڵی نەریت و ئاین لە خەتەنەدا
رووپێوی و راپرسییەكە دەریخستووە هۆكاری سەرەكی خەتەنەكردنەكان نەریت و ئاین بووە، ئەمەش بەپێی پارێزگا دەگۆڕێت. بۆ نموونە لە سلێمانی هۆكاری ئاینی پاڵنەری سەرەكی بووە بۆ خەنەتە، بەڵام لە دهۆك نەریت.
بەپێی رووپێوییەكە 58%ی ئەوانەی لە سلێمانی خەتەنەكراون، هۆكاری ئاینی لە پشت خەتەنەكردنیان بووە، هەروەها لە هەولێر 44% و لە دهۆكیش 36%.
هەر بەپێی رووپێوییەكە 93%ی ئەوانەی لە دهۆك خەتەنەكراون لەبەر داب و نەریت بووە، ئەو رێژەیە لە سلێمانی 34% و لە هەولێر 58% بووە.
خەتەنەكاران تاوانبارن
بەپێی یاسای ژمارە 8ی ساڵی 2011ی پەرلەمانی كوردستان كە بە یاسای بەرەنگاربوونەوەی توندوتیژی خێزانی خێزانی ناسراوە. خەتەنەكردن بە توندوتیژی هەژمار كراوە و سزای بۆ دانراوە.
لە خاڵی سێیەمی ماددەی شەشەمی یاساكەدا هاتووە "هەر كەسێك خەتەنەكردنی مێینەی ناكامی ئەنجامدا یان بەشداریكرد، سزای بەندكردنە كە لە یەك ساڵ كەمتر نەبێت و لە سێ ساڵیش زیاتر نەبێت. غەرامەش لە پێنج ملیۆن دینار كەمتر نەبێت و لە 10 ملیۆنیش زیاتر نەبێت، یان بە یەكێك لەو دوو سزایە".
کۆمێنتەکان
وەک میوان کۆمێنتێك بنووسە یان وەرە ژوورەوە و هه‌موو خزمەتگوزارییەکان به‌كاربێنه
کۆمێنتێک دابنێ