بابەك چەڵەبیانلی: ورمێ خاكی مێژوویی ئازەربایجانە

رووداو- هەولێر

بابەك چەڵەبیانلی ، بەرپرسی پەیوەندییەكانی رێكخراوی بەرگری نیشتمانی ئازەربایجان لە هەڤپەیڤینێكدا لەگەڵ (رووداو) باس لە ئازەربایجانیبوونی زۆر لەو ناوچانە دەكات كە لە نەخشەی كوردستاندان، بەڵام لە هەمانكاتدا داوای هاوكاری و پەیوەندی لەگەڵ هێزەكانی رۆژهەڵاتی كوردستان دەكات .

رێكخراوی بەرگری نیشتمانی ئازەربایجان رێكخراوێكی سیاسی ئێرانە ، كە لە ساڵی 2006 دامەزراوە و وەك لە پرۆگرامەكەیدا هاتووە ، ئامانجی "یەكگرتنەوەی خاكی نیشتمانیی ئازەربایجان"ە و بڕوای بە مافی چارەی خۆنووسینە. ئەو رێكخراوە نەتەوەی كورد لە پارێزگای ورمێ بە "كوردە كۆچكردووەكان" ناودەبات و وەك میوان دەڕوانێتە كورد لەو پارێزگایە.

رووداو : ئێوە داوای دیاریكردنی مافی چارەی خۆنووسین بۆ ئازەرییەكان دەكەن لە ئێران، لەو روانگەوە، نەتەوە نافارسەكان تاوەكو چەند دەتوانن لەچوارچێوەی یاساكانی ئێستای كۆماری ئیسلامی ئێران بگەنە مافە سیاسی و كولتووری، ئابووری و ئاینییەكانیان؟

بابەك چەڵەبیانلی: بەبڕوای ئێمە نەتەوەیەك بەناوی ئازەری نییە و نەتەوەی ئێمە نەتەوەی توركی ئازەربایجانە. ناوی ئازەری لەلایەن داگیركەرانەوە بەسەر نەتەوەكەماندا چەسپاوە. رێكخراوی بەرگری نیشتمانی ئازەربایجان بڕوای بەمافی چارەی خۆنووسینی نەتەوەكان هەیە، بەڵام تەنیا كۆماری ئیسلامی و یاساكانی ئێستای ئێران كۆسپی بەردەم نەتەوە نافارسەكان نین. هەروەك دەزانن لە سەردەمی رژێمی پاشاییشدا، نەتەوە نافارسەكان لە مافە نەتەوەییەكانیان بێبەشبوون و لەلایەنی كولتووری، سیاسی و ئابوورییەوە دەچەوسانەوە. بەداخەوە لەدوای شۆڕشی گەلانی ئێران، ئەو كێشانە نەك چارەسەر نەبوون، بەڵكو قوڵتریش بوون. ئەمانە سەلمێنەری ئەوەن كە لە ئێران ئەوشتەی دەبێتە هۆی چەوساندنەوەی نەتەوەیی و جیاوازیكردن لەنێوان نەتەوەی فارس و نەتەوە نافارسەكاندا ، ئایدۆلۆژییەكە كە لەسەر بنەمای شۆڤینیزم بنیاتنراوە. لەئێران سیاسەتەكان لەسەر بنەمای(ناسنامە)ی فارس و بەرژەوەندییەكانی نەتەوەی فارس پەیڕەودەكرێت و تاوەكو ئەو روانگەیە لەنێو نەچێ، نە لە چوارچێوەی كۆماری ئیسلامی و نە لە هیچ حكومەتێكی دیكەدا چەوساندنەوەی نەتەوە نافارسەكان كۆتایی پێنایەت.

رووداو: سەرەڕای ئەوەی ئازەربایجانییەكان زۆرینەی دانیشتووانی ئێران پێكدێنن، بەڵام كەمترین مافی سیاسی و كولتوورییان هەیە، خزمەتیان زیاتر بۆ ناسنامەی ئێرانی بووە تا ئازەربایجانی. هۆی ئەوە چییە؟

بابەك چەڵەبیانلی: هەست بە زۆرینەبوون و دەسەڵات و دەركەوتەكانی دەروونناسی كۆمەڵایەتی ئەو دۆخەی خولقاندووە. كاتێك روانگەی رووناكبیری ئازەربایجانی لە روانینێكی گشتییەوە بۆ ئێران بۆ روانینی تایبەتی بۆ ئازەربایجان گۆڕدراوە، كە بۆی دەركەوتووە پێگەی تایبەتی خۆی لەئێران لەدەستداوەو كەوتووەتە دۆخێكی داگیركراوییەوە.

رووداو: یانەی تراكتۆرسازی (یەكێك لە یانە بەنێوبانگەكانی ئێران) چ رۆڵێكی لەناسنامەی نەتەوەیی ئازەرییەكاندا هەبووە و ئایا توانیویەتی وەك یانەی بەرشەلۆنە بۆ كەتەلۆنیا، ببێتە ئامرازێكی سیاسی بۆ كاركردن بۆ داوا نەتەوەییەكانی ئازەربایجان؟

بابەك چەڵەبیانلی: ئێمە وەك زۆربەی نەتەوە ژێردەستەكان بۆ رزگاریمان لە شۆڤینیزم ، لە هەموو ئامرازێك كەڵك وەردەگرین. بەپێی هەلومەرجی سیاسی زاڵ بەسەر ئێراندا، ئازەربایجانییەكان بە بەشداری دەیان هەزار كەسی لە یارییەكانی تراكتۆر، ویست و داخوازییە سیاسییەكانی خۆیان دەخەنەڕوو. لە چەند ساڵی رابردوودا، تراكتۆر رۆڵێكی كارای لە بەرەوپێشبردنی هۆشیاری نەتەوەیی و زیندووكردنەوەی هەستی نەتەوەیی ئازەربایجانییەكاندا هەبووە. ئێمە وەك ئامرازێك ناڕوانینە یانەی تراكتۆر، بەڵكو تراكتۆر یەكێك لە هێما نەتەوەییەكانی ئازەربایجانە و نەتەوە بندەستەكانی دیكەش لە ئێران دەتوانن كەڵك لەو ئەزموونە سەركەوتووەی ئازەربایجان وەربگرن.

رووداو: پەیوەندیتان لەگەڵ حیزب و لایەنە سەرانسەرییەكانی ئێران و ئۆپۆزیسیۆنی ئێران چۆنە؟

بابەك چەڵەبیانلی: چەمكی لایەنە سەرانسەرییەكانی ئێران دروست نییە، ئەو حیزب و لایەنانەی كە ناوی سەرانسەرییان لەسەر خۆیان داناوە، سنووری چالاكییان لە كەمتر لە نیوەی وڵاتی ئێران و لە ناوچە نافارسەكان ئەوەندە دەستڕۆیشتوو نین. هەروەها ئایدۆلۆژی حیزب و لایەنە ناوەندخوازەكانی ئێران لەسەر یەكپارچەیی ئەتنیكی نەك نەتەوەیی بنیاتنراوە. هەربۆیە ئەو لایەنانە بەهیچ شێوەیەك ئامادەنین دان بە مافە نەتەوەییەكانی نەتەوە نافارسەكان و لەوانیش نەتەوەی توركی ئازەربایجان دابنێن. تاوەكو كاتێك روانگەی ئەو لایەنانە نەگۆڕدرێت، دەرفەتێكی ئەوتۆ بۆ هاوكاری نێوانمان نامێنێتەوە.

رووداو: بۆچی رێكخراوی بەرگری نیشتمانی لە ئازەربایجان نەبووەتە ئەندامی كۆنگرەی نەتەوەكانی ئێرانی فیدرال كە سەرجەم ئەندامانی لە نەتەوە نافارسەكانی ئێران پێكهاتووە؟

بابەك چەڵەبیانلی: هەورەك لە ناوی رێكخراوەكەوە دیارە بڕوای بە چارەسەری كێشەی نەتەوە نافارسەكان لەسنووری ئێرانێكی فیدرالدا هەیە. بەبڕوای ئێمە چارەسەری كێشەی نەتەوە نافارسەكان لەچوارچێوەی ئێرانێكی فیدرال یەكێك لە رێگە چارەكانە. هەروەك ئاماژەم پێدا، ئێمە بڕوامان بە دیاریكردنی مافی چارەی خۆنووسین هەیە و ئەگەر چوارچێوەكان دژی بەدیهاتنی ئەو مافەبن، ئێمە ئامادەنین ئەو چوارچێوانە و یەك لەوان فیدرالیزم قبوڵ بكەین.

رووداو: پەیوەندیتان لەگەڵ حیزب و لایەنە كوردییەكان چۆنە؟

بابەك چەڵەبیانلی: بەوپەڕی داخەوە گوتار و شێوازی هێرشبردنی لایەنە كوردییەكان بەشێوەیەك بووە كە هاوكاری نێوانمانی نامومكین كردووە. داوای خاوەندارێتی ناوچە مێژووییەكانی ئازەربایجان (پارێزگای ورمێ و بەشێكی پارێزگای سنە) و چالاكییە چەكدارییەكانی حیزبە كوردییەكان لە خاكی مێژووی ئازەربایجان دوو كێشەی سەرەكین، كە بوونەتە بەربەست لەبەردەم هاوكاری رێكخراوەكانی ئازەربایجان و كوردستان.

رووداو: بۆچی حیزبەكانی ئازەربایجان و كوردستان لەجیاتی هاوكاری نێوانیان ، هێزی خۆیان لە شەڕكردن لەگەڵ یەكتر و هەوڵدان بۆ دروستكردنی كێشە و دوژمنایەتی لەنێوان كورد و تورك بەكاردێنن؟

بابەك چەڵەبیانلی: ئەگەر حیزبەكانی كوردستان واز لەو سیاسەتە بێنن كە تائێستا گرتوویانەتە بەر، هاوكاری سەردەمی پیشەوەری و قازی محەممەد (كۆماری ئازەربایجان و كۆماری كوردستان) بكەنە سەرچاوەی خۆیان، ئێمە دیسان دەتوانین بە كۆمەڵێك خاڵی هاوبەش بگەین بۆ تێكۆشان دژی دوژمنی هاوبەشمان.

رووداو: لە ئەگەری دەرچوونی هێزەكانی ئێران لە پارێزگای ئازەربایجانی رۆژئاوا (ورمێ)، داهاتووی ئەو پارێزگا كورد و توركنشینە دەگاتە كوێ؟

بابەك چەڵەبیانلی: ئەو پرسیارە لە بنەمادا دروست نییە. لەو پرسیارەدا جۆرێك هەڕەشە و شایەتی و نیگەرانی دەبینرێت. رەنگە ئەو پرسیارە كە راستیش بێ، لە چۆنیەتی كردەوەی نادروستی حیزبە كوردییەكان سەرچاوەی گرتبێ. بەداخەوە زۆرخوازی حیزبە كوردییەكان بووەتە هۆی دروستبوونی دوژمنی. بەبیرتان بێتەوە كە هەڵسوكەوتی حیزبی دیموكرات لە شاری سوڵدوز (نەغەدە) و شەڕخوازی ئەو حیزبە زیانی گیانی قورسی بە هەردوولا گەیاند. ئێمە هیوادارین دوای رۆیشتنی هێزەكانی ئێران لە ئازەربایجان، جارێكی دیكە حیزبە كوردییەكان هەڵەكانی رابردوو دووبارە نەكەنەوە. هەركەسێك كە ئاشنای ژینگەی ئازەربایجان بێ، دەزانێ كە نەتەوەی تورك ئاشتیخواز و مرۆڤ دۆستە، بەڵام لە بەرامبەر هەڕەشە دەرەكییەكان، ئیرادەی پێوسیتی بۆ بەرگری لە خاك و گیان و ماڵ و ناموسی خۆی هەیە. لەو بارودۆخەشدا مافی سەرجەم شارۆمەندان چ تورك بن یان كورد دەپارێزرێت. ئەوە تەنیا ئازەربایجانی رۆژئاوا (ورمێ) نییە كە شاری تێكەڵ (چەند نەتەوەیی)ی هەیە، لە پارێزگای سنە و كرماشان و شارەكانی قروە، بیجاڕ، سونقوڕ و سەحنە دانیشتووی توركی هەیە و پێویستە مافەكانی ئەوانیش دەستەبەر و پارێزراوبێت.

رووداو: ورمێ لە نەخشەكانی كوردستان و ئازەربایجانی گەورەدا هەیە و حیزبەكانی كوردستان و ئازەربایجان ئەو پارێزگایە بە بەشێكی دانەبڕوای خاكی خۆیان دەزانن، ئێوە چۆن دەڕواننە داهاتووی ئەو پارێزگایە؟

بابەك چەڵەبیانلی: خاكی ئازەربایجان دیارە و سنوورەكانی ئاشكرایە. نەتەوەی توركی ئازەربایجان ئیرادە و توانای بەرگریكردن لەخۆی و خاكەكەی هەیە. نێوەڕۆكی ئەو نەخشانە (بوونی ورمێ لەناو نەخشەی كوردستان) هیچ شتێك جگە لە شەڕی دەروونی دژی ئازەربایجان نییە و ئەوە توانای جێبەجێكردنی تێدانییە. هیوادارم تێگەیشتووانی كورد رێگە بە لاوانی كورد نەدەن تێكەڵ بەو پڕۆژە خوێناوییانە ببن.

رووداو: پان فارسەكان و پان ئێرانیستەكان تاوەكو چەند رۆڵیان هەبووە لە بە مەترسی ناساندنی كورد لەنێو خەڵكی ئازەربایجاندا؟

بابەك چەڵەبیانلی: پان فارسیزمەكان بە پشتبەستن بە كۆمەڵێك دروشمی وەك "كورد رەسەنترین پێكهاتەی ئێرانە" و جەختكردنەوە لە هاوڕەگەزبوونیان لەگەڵ كورد و پشتیوانی راگەیاندنی ئۆپۆزیسیۆنی ئێرانی لە گوتاری هێرشبەرانە دژ بە نەتەوەی توركی ئازەربایجان، هەوڵیداوە كورد و تورك رووبەڕووی یەكتر بكاتەوە. هیوادارین نەتەوەی كورد نەكەوێتە داوی پان فارسەكانەوە.

رووداو: ئایا حیزبەكانی ئازەربایجان دەتوانن بوونی نەتەوەی كورد لە شارە كوردییەكانی مەهاباد، بۆكان، شنۆ، سەردەشت و پیرانشار و شارە تێكەڵەكانی ورمێ، نەغەدە، سەڵماس، خۆی، ماكۆ، ساین قەڵا، تكاو و میاندواو رەتبكەنەوە، یان بەپێچەوانەوە حیزبەكانی كوردستان دەتوانن بوونی نەتەوەی ئازەری لە پارێزگای ورمێ لەبەرچاو نەگرن؟

بابەك چەڵەبیانلی: بەبڕوای من پرسیارەكەی ئێوە لەسەر بنەمای راستییە مێژووییەكان نییە. ئەوشارانەی كە ناوتان هێنان سەرجەمیان لەچوارچێوەی خاكی مێژوویی ئازەربایجانن . زۆربەی ئەو شارانەی كە ناوتان هێنا، تاوەكو بیست سی ساڵ لەمەوپێش پێكهاتەیەكی توركی- كوردییان هەبوو و بەهۆی كۆچی زۆرەملێی توركەكان بەوشێوەیان لێهاتووە. ئێمە بەوشێوەیە ناڕوانینە كورد كە پێویستە بە زۆرەملێ لەو ناوچانە كۆچ بكەن. دانیشتووانی ئازەربایجان چ تورك بن یان كورد، مافی شارۆمەندی یەكسانیان هەیە و دەتوانن تایبەتمەندییە ئەتنیكییەكانی خۆیان بپارێزن. رێكخراوی بەرگری نیشتمانی لە ئازەربایجان هێنانە بەرباسی بابەتەكان بەوشێوەیە قبوڵ ناكات. ئێمە كەمینەی كورد لە ئازەربایجانی رۆژئاوا (ورمێ) بە فەرمی دەناسین و هەر بەوشێوەیەش چاوەڕوانین كە پێكهاتەی تورك لە پارێزگاكانی سنە و كرماشان بە فەرمی بناسرێت.

رووداو: بۆچی ئێوە و زۆربەی رێكخراوەكانی ئازەربایجان هاوشێوەی كۆماری ئیسلامی ئێران حیزبەكانی كوردستان بە "تیرۆرست"ناو دەبەن، لەكاتێكدا حیزبەكانی كوردستان دەیانجار رایانگەیاندووە كە شەڕی ئەوان دژی نەتەوەی ئازەربایجان نییە، بەڵكو دژی هێزەكانی حكومەتە لە ناوچە كوردییەكان؟

بابەك چەڵەبیانلی: بەداخەوە هەروەك ئاماژەم پێدا مێژووی ئەو حیزبانە لە ناوچە مێژووییەكانی ئازەربایجان تیرۆریستییە. ئەو حیزبانە بانگەشەی ئەوە دەكەن كە لەگەڵ حكومەتی تاران شەڕ دەكەن، بەڵام بەكردەوە شەڕەكەیان گواستووەتەوە بۆ ناوچە مێژووییەكانی ئازەربایجان و دانیشتووانی ناوچەكەیان تووشی زیانی جددی كردووە. زۆربەی حیزبەكانی ئازەربایجان خەباتی مەدەنییان گرتووەتەبەر و دژی خەباتی چەكدارین.

رووداو: لە روانگەی ئێوە، حیزبەكانی كوردستان و ئازەربایجان دەتوانن وەك ئەزموونی 1946 (كۆماری كوردستان و ئازەربایجان) پێكەوە هاوكاریان هەبێ؟

بابەك چەڵەبیانلی: سەرەڕای ئەوەی هەلومەرجی ئێستای ناوچەكە لەگەڵ هەلومەرجی ئەوكات جیاوازە، بەڵام ئەزموونی 1946 دەتوانێ دەستپێكێكی باش بێت بۆ پەیوەندی نێوان هێزەكانی كوردستان و ئازەربایجان.

رووداو: بەپێی هاوزمانبوون و هاورەگەزبوونتان، رێكخراوی ئێوە لەگەڵ كام لە حكومەتەكانی ئازەربایجان و توركیا پەیوەندییەكانی باشترە. ئایا ئەنقەرە و باكۆ بەپێی پەیوەندییەكانیان لەگەڵ تاران، پاڵپشتی لە بزووتنەوەی نەتەوەیی توركە ئازەرییەكان دەكەن؟

بابەك چەڵەبیانلی: هەبوونی حكومەتەكانی ئازەربایجانی باكوور و توركیا بۆ خەڵكی ئازەربایجانی باشوور پشتیوانی و دڵگەرمییە، بەڵام بزووتنەوەی ئێمە بزووتنەوەیەكی سەربەخۆیە و هیچ پەیوەندییەكی لەگەڵ حكومەتەكانی ئەنقەرە و باكۆ نییە و ئەوەی دەگوترێت، پڕوپاگەندەی حكومەتی ئێرانە بۆ سەركوتكردنی نەتەوەی توركی ئازەربایجان.

رووداو: داننان بە مافە نەتەوەییەكانی كورد لە توركیا چ كاریگەرییەكی لەسەر نەتەوەكانی ئێران و سیاسەتی ئێران لە بەرامبەر ئەو نەتەوانە دەبێت؟

بابەك چەڵەبیانلی: ئێمە دەست لەكاروباری ناوخۆیی هیچ وڵاتێك وەرنادەین، بەڵام پشتیوانی لە چارەسەركردنی ئەوجۆرە كێشانە لە وڵاتانی ناوچەكەدا دەكەین و هەمووجۆرە تووندوتیژییەكیش ئیدانە دەكەین.ئاشتی لە توركیا لە بەرژەوەندی سەرجەم نەتەوەكانی ناوچەكەیە و ئومێدی چارەسەری كێشە نەتەوەییەكان لە ناوچەكە زیاتر دەكات.

رووداو: روانگەی ئێوە بۆ حكومەتی هەرێمی كوردستان چۆنە، پەیوەندیتان هەیە؟

بابەك چەڵەبیانلی: ئێمە هیچ پەیوەندییەكمان لەگەڵ حكومەتی هەرێمی كوردستان نەبووە، بەڵام حكومەتی هەرێمی كوردستان نمونەیەكی سەركەوتووە بۆ نەتەوە نافارسەكانی ناو ئێران. هیوادارین هەندێك دەنگۆ سەبارەت بە پاڵپشتی حكومەتی هەرێمی كوردستان لە جموجۆڵی تیرۆریستی لە ئازەربایجان راست نەبێ و حكومەتی هەرێمی كوردستان دەست لەكاروباری ناوخۆی دراوسێیەكانی وەرنەدات. لەگەڵ ئەوەشدا هەندێك زانیاری لەبەردەستن كە ئاماژە بەوە دەكەن كە حكومەتی هەرێمی كوردستان بۆ چەسپاندنی دەسەڵات و سەروەری خۆی بۆسەر كەركووك كە لە بنەڕەتدا شارێكی توركمانییە، شێوازی نەخوازراو بەكاردێنێ و ئەوەش نیگەرانی كردووین. هەروەها بەپێی ئامارەكان ئەگەر %7ی دانیشتووانی هەرێمی كوردستان توركمان بن، پێویستە لە 111 كورسی پەرلەمانی كوردستاندا 8 نوێنەریان هەبێ، بەڵام وەك دەبینین تەنیا 5 نوێنەریان هەیە.

رووداو: هەرێمی كوردستان دانی بە مافە نەتەوەییەكانی توركمان داناوە؟

بابەك چەڵەبیانلی: ناتوانین بڵێین كە توركمانەكان لە هەرێمی كوردستان خاوەنی هیچ مافێك نین، بەڵام ئایا ئەو مافانە بە بەراورد لەگەڵ رێژەی دانیشتووانیان گونجاوە یان نا، ئەوە جێگەی پرسیارە.

رووداو: باوەڕتان بە سەربەخۆیی هەیە بۆ باشووری كوردستان؟

بابەك چەڵەبیانلی: ئێمە بڕوامان بە مافی دیاریكردنی چارەنووسی نەتەوەكانە و لەو روانگەیەوە رێز لە هەر بڕیارێك دەگرین كە نەتەوەی كورد لە عێراق لە داهاتوودا بیدات.