رووداو- هەولێر
چاندن و بەرهەمهێنانی ترێ بووەتە بەشێك لە ژیانی جوتیارێكی هەولێر. ئەو ئێستا خاوەنی 54 جۆر ترێی نایابە و ساڵانە 70 تۆن بەرهەمی هەیە، بەڵام كورد دەڵێت "چەپڵە بە دەستێك لێنادرێ" و ئامارەكانی وەزارەتی كشتوكاڵیش وا دەردەخەن كە بەرهەمی ترێی خۆماڵی بەرەو كەمبوونەوەیە.
سەلوان سەردار ساكە، لەگەڵ باوكی 10 دۆنم رەزی ترێی لە سنووری ناحیەی عەنكاوە چاندووە. ئەو دەڵێت لەساڵی 1998 بەچاندنی حەوت جۆر ترێ دەستی پێكرد كە جۆرێكیان لە باخچەی ماڵەكەیاندا هەبوو، ئێستا بەناوی رەشی ساكە لە توێژینەوە تۆمار كراوە.
تایبەتمەندی بەشی زۆری ترێیەكانی ئەو جوتیارە لەوەدایە كە توێكڵیان ئەستوورە و بەرگەی گواستنەوە و مانەوە دەگرن، لەگەڵ كەشوهەوای كوردستانیش گونجاون.
ترێی خۆماڵی 60% كەمی كردووە
بەپێی ئاماری وەزارەتی كشتوكاڵ و سەرچاوەكانی ئاو، ترێی خۆماڵی لە كورتی داوە، بە جۆرێك لە 6 ساڵی رابردوودا لە 16 هەزار و 293 تۆنەوە بۆ 6486 تۆن دابەزیوە، واتە بەڕێژەی 60% كەم بووەتەوە. هەر بەپێی ئامارەكە، پارێزگای دهۆك زۆرترین بەرهەمی ترێی هەبووە و باشترین بازاڕیشی لە پارێزگای هەولێر بووە.
حوسێن حەمە كەریم، بەڕێوەبەری گشتیی باخداری و دارستان و پاوان دەڵێت لە پلان و بەرنامەی ساڵانەیاندا هەمیشە گەشەپێدانی بەرهەمی میوەكانی (ترێ، سێو، خۆخ و هەنار)یان لەخانەی ستراتیژی داناوە، بەڵام وەك ئەو دەڵێت "بەهۆی ئەو بودجە كەمەی ساڵانە حكومەت بۆ وەزارەتی كشتوكاڵ تەرخانی كردووە، تەنیا 5 بۆ 9%ی ئەو پڕۆژانەمان جێبەجێ كردووە، بۆیە وەكو پێویست نەیانتوانیوە گەشە بەو چوار میوەیە بدەین".
وەزارەتی كشتوكاڵ لەساڵی 2009 تاوەكو 2013 نزیكەی 129 هەزار دینگەی كۆنكریتی بەنرخی پاڵپشت بۆ پەیڕەوكردنی شێوازی پەروەردەی مێو لەسەر تەل بۆ جوتیاران دابینكردووە. هەر لەم ماوەیەشدا پاڵپشتی 205 جوتیار كراوە بۆ چاندنی رووبەری 247 دۆنم زەوی بەباخی نموونەیی مێو، ئەویش بەدابینكردنی نەمام، ئامێری پرژاندنی ئاو و رێنمایی بۆ چاندن و هەڵپاچین.
حوسێن حەمە كەریم دەڵێت "ئامانجمان لەم پڕۆژانە ئەوە بوو هانی جوتیاران بدەین شێوازی پەروەردەی مێو لەسەر تەل پەیڕەو بكەن، چونكە بەو رێگەیە دەتوانرێت زۆرترین داری مێو لەكەمترین رووبەر بچێنرێت و بڕی بەرهەمیش بۆ دوو بەرامبەر زیاد بكرێ".
ترێی كوردی بەناوی ئەوروپی
بەپێی توێژینەوەكان، داری مێو بە گشتی پێویستی بەزستانێكی باراناوی و هاوینێكی وشكە. ئەم تایبەتمەندییەش لەزۆر ناوچەی كوردستاندا هەیە.
د.شەبەق حەوێزی، مامۆستا لە كۆلێژی كشتوكاڵی زانكۆی سەلاحەددین كە لێكۆڵینەوەی لەسەر دارمێوەكانی كوردستان كردووە، دەڵێت "70 جۆر لەو ترێیانەی كە ئێستا بەمێوی ئەوروپی ناسراون، لە ئەسڵدا كوردین و لەكۆندا بەشێوەی خۆڕسك رواون، بەڵام دواتر بۆ وڵاتانی ئەوروپی گوازراونەتەوە و ناویان گۆڕدراوە".
داری مێو دوو جۆری هەیە (ئەوروپی و ئەمریكی) كە 90%ی مێوی چێندراوی جیهان لە جۆری ئەوروپین و زیاتر لە 1000 جۆری هەیە، بەڵام لە هەرێمی كوردستان تەنیا 128 جۆر تۆماركراوە.
مەقسود خالید، بەڕێوەبەری توێژینەوەی كشتوكاڵی هەولێر، دەڵێت "لەساڵی 2001 لەرێگەی شارەزایەكی بواری مێو بەشێوەیەكی رێكخراو كارمان لەسەر كۆكردنەوەو گەشەپێدانی مێو كرد. توانیمان 128 جۆر لە باخی توێژینەوە كۆبكەینەوە كە 70 جۆریان خۆماڵین". گوتیشی "مێوەكانمان بە شێوازێكی سەردەمیانە پەروەردە كرد، بەو هۆیەشەوە توانیمان لە ماوەی هەشت ساڵدا زیاتر لە پێنج ملیۆن قەڵەم و 150 هەزار نەمام بدەینە جوتیاران و نەمامگەكان".
هەرێمی كوردستان ساڵانە پێویستی بە نزیكەی 30 هەزار تۆن ترێ هەیە، بەڵام بەرهەمی باخی جوتیارانی كوردستان لەساڵی رابردوودا تەنیا 6486 تۆن بووە.
د.شەبەق حەوێزی دەڵێت "خاكی كوردستان زۆر گونجاوە بۆ چاندنی داری مێو، جوتیارانیش شارەزاییەكی باشیان لە چاندنی ترێدا هەیە، بۆیە ئەگەر حكومەت هاوكارییان بكات، دەتوانرێت لەماوەی پێنج ساڵدا بەرهەمی مێو بگاتە ئاستی خۆبژێوی و تەنانەت هەناردەكردنیش".
نایابترین جۆرەكانی ترێ لە كوردستان:
زەیتونی، ئیبراهیمی، سۆراو، كەمالی، حەلوانی، تایفی، رەشمیری، رشمیری واژە، رەشە مێو، ترێی رەش، عەباسی، سەرقۆلە، زەرگ، دۆشاوی، سادانی، میرانی، پەسیرانی سوور، چاڤ گا، بارلێت، تۆمسن سیدلیس، تایفی كۆیە، مەلا حەسەن، ریش بابا و سلێمانی سپی.
هۆكارەكانی كەمبوونەوەی ترێ لە كوردستان:
- پاڵپشتی نەكردنی جوتیاران
- خراپیی شێوازی بەبازاڕكردن
- ناشارەزایی جوتیاران لە هەڵبژاردنی دار مێو
- ناشارەزایی لە شێوەی پەروەردەكردنی جۆرەكان.
- پەیڕەونەكردنی شێوازی زانستی لە (كێڵان، پەینكردن، ئاودان و بڕینەوە).
- نەبوونی كۆگای ساردكەرەوە بۆ هەڵگرتنی ترێ
- نەبوونی كارگەی تایبەت بەدروستكردنی دۆشاو و سركە.
- بڵاوبوونەی نەخۆشیی كەڕوو، مێرووە زیان بەخشەكان و پێشكە.
- سووتانی رەزەكان بەهۆی ئاگركەوتنەوە.
- كەمبوونی ئاوی ژێرزەوی و باران.
چاندن و بەرهەمهێنانی ترێ بووەتە بەشێك لە ژیانی جوتیارێكی هەولێر. ئەو ئێستا خاوەنی 54 جۆر ترێی نایابە و ساڵانە 70 تۆن بەرهەمی هەیە، بەڵام كورد دەڵێت "چەپڵە بە دەستێك لێنادرێ" و ئامارەكانی وەزارەتی كشتوكاڵیش وا دەردەخەن كە بەرهەمی ترێی خۆماڵی بەرەو كەمبوونەوەیە.
سەلوان سەردار ساكە، لەگەڵ باوكی 10 دۆنم رەزی ترێی لە سنووری ناحیەی عەنكاوە چاندووە. ئەو دەڵێت لەساڵی 1998 بەچاندنی حەوت جۆر ترێ دەستی پێكرد كە جۆرێكیان لە باخچەی ماڵەكەیاندا هەبوو، ئێستا بەناوی رەشی ساكە لە توێژینەوە تۆمار كراوە.
تایبەتمەندی بەشی زۆری ترێیەكانی ئەو جوتیارە لەوەدایە كە توێكڵیان ئەستوورە و بەرگەی گواستنەوە و مانەوە دەگرن، لەگەڵ كەشوهەوای كوردستانیش گونجاون.
ترێی خۆماڵی 60% كەمی كردووە
بەپێی ئاماری وەزارەتی كشتوكاڵ و سەرچاوەكانی ئاو، ترێی خۆماڵی لە كورتی داوە، بە جۆرێك لە 6 ساڵی رابردوودا لە 16 هەزار و 293 تۆنەوە بۆ 6486 تۆن دابەزیوە، واتە بەڕێژەی 60% كەم بووەتەوە. هەر بەپێی ئامارەكە، پارێزگای دهۆك زۆرترین بەرهەمی ترێی هەبووە و باشترین بازاڕیشی لە پارێزگای هەولێر بووە.
حوسێن حەمە كەریم، بەڕێوەبەری گشتیی باخداری و دارستان و پاوان دەڵێت لە پلان و بەرنامەی ساڵانەیاندا هەمیشە گەشەپێدانی بەرهەمی میوەكانی (ترێ، سێو، خۆخ و هەنار)یان لەخانەی ستراتیژی داناوە، بەڵام وەك ئەو دەڵێت "بەهۆی ئەو بودجە كەمەی ساڵانە حكومەت بۆ وەزارەتی كشتوكاڵ تەرخانی كردووە، تەنیا 5 بۆ 9%ی ئەو پڕۆژانەمان جێبەجێ كردووە، بۆیە وەكو پێویست نەیانتوانیوە گەشە بەو چوار میوەیە بدەین".
وەزارەتی كشتوكاڵ لەساڵی 2009 تاوەكو 2013 نزیكەی 129 هەزار دینگەی كۆنكریتی بەنرخی پاڵپشت بۆ پەیڕەوكردنی شێوازی پەروەردەی مێو لەسەر تەل بۆ جوتیاران دابینكردووە. هەر لەم ماوەیەشدا پاڵپشتی 205 جوتیار كراوە بۆ چاندنی رووبەری 247 دۆنم زەوی بەباخی نموونەیی مێو، ئەویش بەدابینكردنی نەمام، ئامێری پرژاندنی ئاو و رێنمایی بۆ چاندن و هەڵپاچین.
حوسێن حەمە كەریم دەڵێت "ئامانجمان لەم پڕۆژانە ئەوە بوو هانی جوتیاران بدەین شێوازی پەروەردەی مێو لەسەر تەل پەیڕەو بكەن، چونكە بەو رێگەیە دەتوانرێت زۆرترین داری مێو لەكەمترین رووبەر بچێنرێت و بڕی بەرهەمیش بۆ دوو بەرامبەر زیاد بكرێ".
ترێی كوردی بەناوی ئەوروپی
بەپێی توێژینەوەكان، داری مێو بە گشتی پێویستی بەزستانێكی باراناوی و هاوینێكی وشكە. ئەم تایبەتمەندییەش لەزۆر ناوچەی كوردستاندا هەیە.
د.شەبەق حەوێزی، مامۆستا لە كۆلێژی كشتوكاڵی زانكۆی سەلاحەددین كە لێكۆڵینەوەی لەسەر دارمێوەكانی كوردستان كردووە، دەڵێت "70 جۆر لەو ترێیانەی كە ئێستا بەمێوی ئەوروپی ناسراون، لە ئەسڵدا كوردین و لەكۆندا بەشێوەی خۆڕسك رواون، بەڵام دواتر بۆ وڵاتانی ئەوروپی گوازراونەتەوە و ناویان گۆڕدراوە".
داری مێو دوو جۆری هەیە (ئەوروپی و ئەمریكی) كە 90%ی مێوی چێندراوی جیهان لە جۆری ئەوروپین و زیاتر لە 1000 جۆری هەیە، بەڵام لە هەرێمی كوردستان تەنیا 128 جۆر تۆماركراوە.
مەقسود خالید، بەڕێوەبەری توێژینەوەی كشتوكاڵی هەولێر، دەڵێت "لەساڵی 2001 لەرێگەی شارەزایەكی بواری مێو بەشێوەیەكی رێكخراو كارمان لەسەر كۆكردنەوەو گەشەپێدانی مێو كرد. توانیمان 128 جۆر لە باخی توێژینەوە كۆبكەینەوە كە 70 جۆریان خۆماڵین". گوتیشی "مێوەكانمان بە شێوازێكی سەردەمیانە پەروەردە كرد، بەو هۆیەشەوە توانیمان لە ماوەی هەشت ساڵدا زیاتر لە پێنج ملیۆن قەڵەم و 150 هەزار نەمام بدەینە جوتیاران و نەمامگەكان".
هەرێمی كوردستان ساڵانە پێویستی بە نزیكەی 30 هەزار تۆن ترێ هەیە، بەڵام بەرهەمی باخی جوتیارانی كوردستان لەساڵی رابردوودا تەنیا 6486 تۆن بووە.
د.شەبەق حەوێزی دەڵێت "خاكی كوردستان زۆر گونجاوە بۆ چاندنی داری مێو، جوتیارانیش شارەزاییەكی باشیان لە چاندنی ترێدا هەیە، بۆیە ئەگەر حكومەت هاوكارییان بكات، دەتوانرێت لەماوەی پێنج ساڵدا بەرهەمی مێو بگاتە ئاستی خۆبژێوی و تەنانەت هەناردەكردنیش".
نایابترین جۆرەكانی ترێ لە كوردستان:
زەیتونی، ئیبراهیمی، سۆراو، كەمالی، حەلوانی، تایفی، رەشمیری، رشمیری واژە، رەشە مێو، ترێی رەش، عەباسی، سەرقۆلە، زەرگ، دۆشاوی، سادانی، میرانی، پەسیرانی سوور، چاڤ گا، بارلێت، تۆمسن سیدلیس، تایفی كۆیە، مەلا حەسەن، ریش بابا و سلێمانی سپی.
هۆكارەكانی كەمبوونەوەی ترێ لە كوردستان:
- پاڵپشتی نەكردنی جوتیاران
- خراپیی شێوازی بەبازاڕكردن
- ناشارەزایی جوتیاران لە هەڵبژاردنی دار مێو
- ناشارەزایی لە شێوەی پەروەردەكردنی جۆرەكان.
- پەیڕەونەكردنی شێوازی زانستی لە (كێڵان، پەینكردن، ئاودان و بڕینەوە).
- نەبوونی كۆگای ساردكەرەوە بۆ هەڵگرتنی ترێ
- نەبوونی كارگەی تایبەت بەدروستكردنی دۆشاو و سركە.
- بڵاوبوونەی نەخۆشیی كەڕوو، مێرووە زیان بەخشەكان و پێشكە.
- سووتانی رەزەكان بەهۆی ئاگركەوتنەوە.
- كەمبوونی ئاوی ژێرزەوی و باران.
کۆمێنتەکان
وەک میوان کۆمێنتێك بنووسە یان وەرە ژوورەوە و هه‌موو خزمەتگوزارییەکان به‌كاربێنه
کۆمێنتێک دابنێ