Haber Merkezi - 2023 yılının başlarında Türkiye, binlerce kişinin hayatını kaybettiği Maraş depremleriyle sarsıldı. Libya'da sel felaketi, yanardağ patlamaları yıla damgasını vurdu. Yıl boyunca Afrika'da askeri darbeler yaşandı. Ukrayna-Rusya savaşı aralıksız devam etti. Son olarak İsrail-Hamas savaşı dünyada büyük tartışmalara ve protestolara neden oldu.
2023 yılı dünyada savaşlara, doğal afetlere ve yeni keşiflere sahne oldu. İsrail ve Hamas arasında başlayan savaştan gelen görüntüler tüm dünyayı derinden sarstı. Yılın başında Türkiye'deki depremler ve ardından Fas'taki yıkıcı sarsıntıda binlerce insan hayatını kaybetti. Rusya-Ukrayna savaşında Kiev, taarruza geçti ancak başarılı olamadı. Fransa, Afrika'daki darbeler sonrası eski sömürgelerinden askerlerini geri çekmek zorunda kaldı. İşte 2023 yılına damga vuran belli başlı olaylar:
İsrail-Hamas savaşı
Hamas'a bağlı komandolar 7 Ekim'de Gazze Şeridi'nden İsrail'in güneyine sızarak sınır kasabalarını ve bir müzik festivalini bastı. İsrail tarafında yaklaşık 1.200 kişi öldü; yaklaşık 240 kişi rehin alındı.
ABD ve AB tarafından terör örgütü olarak tanımlanan Hamas'ı "yok etme" yemini eden Tel Aviv, Gazze'ye yoğun bombardıman gerçekleştirdi. Gazze'deki Sağlık Bakanlığı'na göre savaşın başlamasından bu yana yaklaşık üçte ikisi kadın ve çocuk olmak üzere 20 binden fazla Filistinli öldürüldü.
İsrail'in uyguladığı topyekûn kuşatma nedeniyle Gazze'de su, elektrik, gıda ve ilaç sıkıntısı yaşandı.
Rusya-Ukrayna savaşı
Rus ordusu, 24 Şubat 2022'de başlayan savaşta bu yılın ocak ayında 300 bin yedek askerle takviye edilen güçleriyle Ukrayna'nın doğusundaki Donbass bölgesinde yeniden saldırıya geçti.
Moskova, mayıs ayında işgalinden bu yana en uzun ve en kanlı savaşın ardından Bahmut'un ele geçirildiğini duyurdu.
Kiev, Moskova'nın işgal ettiği toprakları geri almak amacıyla haziran ayında karşı saldırı başlattı; ancak sadece güney ve doğudaki birkaç köyü geri almayı başardı.
24 Haziran'da Wagner grubundan isyancı savaşçılar Moskova'ya doğru yürüyüşe geçti. Devlet Başkanı Vladimir Putin'in sert duruşu sonrası geri adım atan grubun lideri Yevgeny Prigozhin, iki ay sonra uçak kazasında öldü.
Kiev, Kasım ayı ortasında Rus ordusunu güneydeki Herson bölgesinde birkaç kilometre geri püskürttüğünü iddia etti.
Türkiye ve Fas depremleri
Son 100 yılın en ölümcül depremlerinden biri 5 Şubat'ı 6 Şubat'a bağlayan gece, Türkiye ile Kürt illerinde ve Rojava’da yaşandı.
7.8 büyüklüğündeki sarsıntıda yaklaşık 6.000'i Suriye tarafında olmak üzere en az 56.000 kişi hayatını kaybetti.
Türkiye'de enkaz altında kalan 15 yaşındaki kızıyla el sıkışan bir baba ve Suriye'de göbek bağıyla hala ölü annesine bağlı olan mucizevi yeni doğmuş bir bebek hafızalara kazındı.
Fas'ın Marakeş bölgesi 8 Eylül'de şiddetli bir depremle sarsıldı. 6.8 büyüklüğündeki depremde yaklaşık 3,000 kişi öldü, 5,600'den fazla kişi yaralandı. Sarsıntı, 3.000 köyde 60.000 kadar eve zarar verdi.
Afrika'da darbeler
Afrika 2023'te iki askeri darbe yaşandı. Sahel ülkesi Nijer'de ordu 26 Temmuz'da "kötüleşen güvenlik durumunu" gerekçe göstererek yönetime el koydu. Devrik başkan Mohamed Bazoum o zamandan beri konutunda tecrit altında tutuluyor.
Gabon'da, usulsüzlükler nedeniyle eleştirilen cumhurbaşkanlığı seçiminin hemen ardından 30 Ağustos'ta askeri bir darbeyle Ali Bongo Ondimba yönetimi sona erdi. Darbeyle 55 yıllık Bongo iktidarını devirerek askeri yönetimin başına geçen General Brice Oligui Nguema, ülkedeki kurumların daha demokratik olacağı taahhüdünde bulundu.
15 Nisan'dan bu yana Sudan'da General Abdel Fattah al-Burhane liderliğindeki ordu ile eski komutan Mohamed Hamdane Daglo'nun paramiliter güçleri arasında devam eden savaş, 10,000'den fazla insanın ölümüne neden oldu.
Fransa, 2022'de Mali ve Orta Afrika Cumhuriyeti'nden ve 2023'te diğer iki eski sömürgesi Burkina Faso ve Nijer'den askerlerini çekmek zorunda kaldı.
Libya'da sel felaketi
Libya'nın Derne kentinde 10 Eylül'de meydana gelen sel felaketinde 3 bine yakın insan hayatını kaybetti. 11 bine yakın insan ise kayıp olduğu açıklandı.
Sel ardından barajın patlaması felaketin boyutunu üst seviyeye taşıdı. Ülkede 3 günlük yas ilan edildi.
Olumsuz hava şartları Libya'nın Bingazi, Beyda, Merc, Suse ve Derne kentlerini etkilemişti.
BM'ye göre şu ana kadar ölü sayısı 11 bin 300 civarında. Kesin sayı belirsiz. Kesin olan tek şey felaketin büyüklüğü.
Yapay zeka Hollywood'u sarsıyor
Amerikalı senaryo yazarları ve aktörlerin katılımıyla, daha iyi ücret ve yapay zeka (AI) için bir çerçeve talep etmek üzere greve gitti.
Hollywood'da 1960 yılından bu yana benzeri görülmemiş olan bu grev, eylül ayında bir ücret anlaşması ve yapay zekanın kullanımına ilişkin güvencelerle sona erdi.
Stüdyoların bu teknolojiyi seslerini ve görüntülerini klonlamak için kullanacağından ve haklarının ihlal edeceğinden endişe eden oyuncular kasım ayına kadar çekimlere gitmedi.
Grev, ücret kazanımlarının yanı sıra, yapay zeka kullanımına yeni kısıtlamalar getirilmesiyle son buldu. Altı ay süren grev ABD ekonomisine en az 6 milyar dolara mal oldu.
Sıcaklık rekoru ve yangınlar
Avrupa gözlemevi Copernicus'a göre hazirandan ekime kadarki aylar dünya çapında kayıtlara geçen en sıcak aylar oldu.
Bu sıcaklıklara kuraklık, yıkıcı yangınlar ve daha güçlü kasırgalara neden oldu.
Kanada, bu yıl 18 milyon hektardan fazla alanın yandığı ve 200.000 kişinin yerinden olduğu tarihi bir orman yangını sezonu yaşadı.
Ağustos ayında Hawaii'de çıkan yangınlar Maui'deki turistik Lahaina kasabasında 97 kişinin ölümüne neden oldu.
Yunanistan'ın Evros bölgesinde Avrupa Birliği'nde şimdiye kadar kaydedilen en büyük yangın çıktı Yangında en az 26 kişi öldü. Eylül ayında sel felaketi Teselya'nın verimli ovalarını harap etti ve 17 kişinin ölümüne neden oldu.
Sakharov Ödülü
Avrupa Parlamentosu, geçtiğimiz yıl İran'da gözaltında ölen hayatını kaybeden Kürt genç Kadın Jina Mehsa Emini ve Kadın, Hayat, Özgürlük (Jin, Jiyan, Azadi) hareketine Avrupa Birliği'nin en büyük insan hakları ödülü olan Sakharov Ödülü'nü parlamentoda düzenlenen bir törenle sundu.
Törene Jina Mehsa Emini’nin ailesi İran izin vermediği için katılamadı. Ödülü ailenin avukatı Saleh Nikbaha tarafından aldı. Avukat Tahran dönüşü İran güvenlik güçlerince alı konuldu, ödüle ise el konuldu. Avukata yurt dışı yasağı getirildi.
Nobel Barış Ödülü
Nobel Barış Ödülü Tahran Evin Cezaevinde tutulan İranlı kadın hakları aktivisti Nergis Muhammedi'ye verildi. Ailesi, Oslo'da Nobel Komitesi'nin düzenlediği törene katılarak Muhammedi adına Nobel Barış Ödülünü aldı.
Ay'a dönüş
Hindistan 23 Ağustos'ta Chandrayaan-3'ü Ay'ın güney kutbu yakınlarında keşfedilmemiş bir bölgeye indirmeyi başararak bir ilke imza attı.
Moskova'nın 1976'dan bu yana Ay'a gerçekleştirdiği ilk görev olan Rus sondası Luna-25, buz şeklinde su içerdiği için aynı bölgeye düştü.
Hindistan'dan önce sadece Amerika Birleşik Devletleri, Sovyetler Birliği ve Çin Ay'a kontrollü iniş gerçekleştirmeyi başarmıştı.
Japon start-up şirketi ispace, Hakuto-R modülünü nisan ayında Ay'a indirmeyi başaramadı ancak Japon uzay ajansı Jaxa eylül başında yeni bir Ay görevi başlattı.
İspanyol futbolunda 'öpücük krizi'
Avustralya'da düzenlenen Kadınlar Dünya Kupası'nda İspanya'nın kupa töreninde dönemin İspanya Futbol Federasyonu Başkanı Luis Rubiales'in forvet Jenni Hermoso'yu sürpriz bir şekilde dudağından öpmesi uluslararası krize yol açtı.
Jenni Hermoso kendi adına "cinsiyetçi, uygunsuz ve herhangi bir rıza olmaksızın" yapılan eylemi kınarken; Luis Rubiales, 10 Eylül'de istifa etmeden önce bunun yalnızca "biraz rızaya dayalı bir öpücük" olduğunu savundu.
Rubiales, FIFA tarafından futbolla ilgili herhangi bir faaliyetten üç yıl men edildi.
Dağlık Karabağ savaşı
Azerbaycan, 19 Eylül'de Bakü ve Erivan'ın otuz yılı aşkın süredir tartıştığı, Ermeni çoğunluğun yaşadığı ayrılıkçı bir bölge olan Dağlık Karabağ'a operasyon başlattı.
Bölgesel yetkililer 24 saat içinde teslim oldu ve ateşkes sağlandı. 600'e yakın kişinin hayatını kaybettiği saldırının ardından 120 nüfuslu bölgedeki insanların çoğunluğu Ermenistan'a kaçarken, Ermeni yönetimi kendini feshettiğini duyurdu.
Uluslararası Adalet Divanı, Bakü'den, Dağlık Karabağ sakinlerinin "güvenli" bir şekilde geri dönüşlerine izin vermesini istedi. Uluslararası arabuluculuk altında yürütülen görüşmeler başarılı olmadı.
Arjantin Devlet Başkanı Javier Milei
Latin Amerika ülkesi Arjantin'de 53 yaşındaki ultra liberal ekonomist Javier Milei, 19 Kasım'da devlet başkanlığı seçimlerinde Sergio Massa'ya karşı büyük zafer kazandı.
Sıradışı siyasetçi Milei, elinde elektrikli testere ile seçim kampanyası yürüttü, kendisinden "aslan" olarak bahsetti, Papa Francis'i "yeryüzündeki kötülüğün temsilcisi" olarak nitelendirdi, kürtaj yasasını iptal etmek için referanduma gideceğini söyledi, insanların kendi hayati organlarını satmalarına izin verilmesi olasılığını gündeme getirdi.
Aşırı sağcı 'anarko-kapitalist' Javier Milei, Arjantin pesosunun dolar ile değiştirilmesi, Merkez Bankası'nın kaldırılmasını istiyor.
2023'te dünya birçok yanardağ patlamasına şahit oldu
Dünyada, başta iklim değişikliğinin yol açtığı birçok felakette binlerce kişinin yaşamını yitirdiği 2023'te, pek çok ülkede yanardağ patlamaları meydana geldi.
Bu yıl ABD, Endonezya ve İtalya gibi birçok ülkede yanardağ faaliyetleri görülürken bu yanardağların bazılarında kısa aralıklarla patlamalar yaşandı.
ABD'nin Hawaii eyaletindeki Kilauea Yanardağı'nda 6 Ocak'ta yeniden hareketlilik gözlendi. ABD Jeolojik Araştırma Merkezi'ne (USGS) göre, Kilauea Yanardağı'nın zirve kraterinde patlama meydana geldi.
Zirvesi Hawaii Yanardağlar Ulusal Parkı'nda yer alan ve dünyanın en aktif yanardağlarından olan Kilauea en son Eylül 2021'den itibaren 16 ay boyunca aktif kaldı. Kilauea Yanardağı, 7 Haziran'da yeniden faaliyete geçti ve yanardağın zirve kraterinde patlama meydana geldi. 21 Haziran'da hareketliliğin durduğu Kilauea, 96 gün sonra 11 Eylül'de üçüncü kez faaliyete geçti.
Endonezya'da Merapi Yanardağı'nın 11 Mart'ta faaliyete geçmesiyle bölgede turizm ve madencilik faaliyetleri durdu. Java Adası'nda bulunan ve Endonezya'nın en aktif yanardağı Merapi'den püsküren sıcak kül bulutları, kaya, lav ve gaz karışımı, yamaçlardan 7 kilometre kadar aşağı indi.
Yaklaşık 5 hafta sonra 19 Nisan'da ise bu sefer Doğu Cava eyaletindeki Semeru Yanardağı kül püskürtmeye başladı. Semeru Yanardağı'nda aynı gün içinde 16 patlama yaşandı, başta kuzeydoğu yönüne olmak üzere, yanardağ çevreye yoğun miktarda sıcak kül püskürttü.
İtalya'nın Sicilya Adası'nda yer alan ve yüksekliği 3 bin 300 metre civarında olan Etna Yanardağı bu yıl birkaç kez faaliyete geçti. İlk olarak 21-22 Mayıs'ta hareketlilik yaşanan yanardağda 13 Ağustos'ta patlama oldu. Etna, 13 Kasım, 27 Kasım ve 2 Aralık’ta da kül ve lav püskürttü.
Guatemala
Diğer yandan, Guatemala'da 5 Mayıs'ta Fuego Yanardağı'nın faaliyete geçmesi nedeniyle 1054 kişi bölgeden tahliye edildi. Ulusal Afet Azaltma Koordinasyon Ajansından yapılan açıklamada, Orta Amerika'nın en aktif yanardağlarından, 3 bin 763 metre yükseklikteki Fuego'nun yeniden faaliyete geçtiği; sıcak kül bulutları püskürttüğü belirtildi.
Meksika'da 23 Mayıs'ta Popocatepetl Yanardağı'nın duman ve kül püskürtmesinin ardından ülkede sarı alarm seviyesine geçildi. Filipinler'deki 24 aktif volkandan biri olan Mayon Yanardağı'nın güney yamacında 11 Haziran'da yoğun lav akıntıları başladı. Yanardağdan çıkan lav nedeniyle halka acil durum sığınaklarına tahliye için hazırlanmaları uyarısı yapıldı.
Ülkenin en aktif yanardağı Mayon'un eteklerindeki lav akıntıları sebebiyle bölgedeki yüksek risk alanında zorunlu tahliyeler yapıldı. Güney Amerika ülkesi Peru'nun güneyindeki Moquegua bölgesinde yer alan Ubinas Yanardağı'nda da 5 Temmuz'da patlama yaşandı.
Jeoloji, Maden ve Metalurji Enstitüsü'nden yapılan açıklamada, patlamanın yerel saatle 03.13'de meydana geldiği ve Moquegua bölgesinde acil durum ilan edilmesi gerektiği kaydedildi. İzlanda'nın güneybatısında sismik faaliyetin artmasıyla Fagradalsfjall Yanardağı ise 11 Temmuz'da patlamaya başladı.
İzlanda Meteoroloji Dairesinden yapılan açıklamada, "Patlama küçük çaplı ve yanardağ henüz atmosfere duman salmadı. Yanardağın eteklerindeki çatlaklardan akan lav 200 metrelik bir pınar oluşturuyor" ifadesi yer aldı.
Pasifik'teki ada ülkesi Papua Yeni Gine'de Ulawun Yanardağı'nda 20 Kasım'da patlama meydana geldi. Ulawun Yanardağı'ndaki patlama sonrası volkanik dumanın 15 bin metre yüksekliğe eriştiği tahmin edildi. Japonya açıklarında yanardağdan püsküren kül ve kaya parçaları, 29 Kasım'da Tokyo'nun güneyindeki Nii-jima Adası çevresine ulaştı. Patlayan yanardağın, 10 yıl önce okyanusun doğal hareketleri sonucu oluşan bir adacıkta yer aldığı kaydedildi.
Yorumlar
Misafir olarak yorum yazın ya da daha etkili bir deneyim için oturum açın
Yorum yazın