Êzidilik, Laliş Êzidiliği: Êzidilik Zerdeşt ve Şêxadi

Newaf Mîro

“Laleş Yezidiliği (Ezdilik) ve Zerdüşt Peygamber” başlıklı İsmet Yüce'nin Rûdaw Türkçe de yayınlanan makalesine bir yanıt. 

Sevgili Kürt okurların affına sığınarak bu yazıyı Türkçe yazmak zorunda kaldım. Dillerim beni anlayışla karşılarlar.

Bir kaç gün önce sayın İsmet Yüce'in Rûdaw Türkçe’de yayımlanan “Laleş Yezidiliği (Ezdilik) ve Zerdüşt Peygamber” başlıklı makalesine rastladım ve bu yazıyı bir cevap olarak ve Kürt aydınlanması içinde çokça dile getirilen Ezidiliğin Zerdüştlükle başlatılması konusundaki görüşlerimi ve beraberinde bir çok konuya açıklık getirip ve sizlerle paylaşmak istedim.

Maalesef söz konusu *makale bazı yanlış veya eksikliği barındırmaktadır. Aziz Şeyh Adi’nin hayatı ve yaşadığı yıllar doğru tespit edilmiş. Genel olarak Kürt aydın kesimine egemen olan anlayış "ihraç zeka" üzerinden kuruludur. Yani bir Arap, Türk ve Fars tarih bilincinin bir yan ürünüdür.

1 - Êzîdi dini aziz Şeyh Adi - Şêxadi ile var olmamış, ondan çok önce var olmuştur. Tam tersine O Êzidiliği kabullenmiş ve aynı zamanda Êzidi dininin reforumcusudur. Kurucusu değildir.

2 - Êzidiler Laleş değil, “Lalişa Nurani” veya “Lalış” diye adlandırdıkları mekanı yeryüzündeki tek kutsalları olarak tanıtır ve kutsar. Suyu ve toprağı kutsaldır ve inanışlarına göre Hazreti Hava ve Adem aynı toprak ve sudan yaratılmıştır. Êzidilerde Kutsal Berat bu toprak ve sudan yapılmaktadır.

3 - Êzîdi dini Zerdüştlükten önce vardı. Yani Zerdüştlük Êzidilikten etkilenmiştir. Ayrıca Zerdeştiler Êzidilere ve Êzi dinine ilk şavaşan dindir. Belkide Êzidiliğin Pars versiyonudur, Êzidiliğin özüne ters ve rakiptır. Êzidilikte misyonerlik yoktur, Zerdeştilike misyonerlik vardır. Êzîdi yazar ve alim Pir Xelat Elias şöyle diyor:

"Xweda (Allah-Yaradan) tektir ve ona ortak olan hiç bir güç ve iktidar yoktur. Zerdüştler ilkin Êzidileri kötü tanrı Ehriman’a tapmakla itiham etmiş ve MÖ 560 yılında Êzidilere savaş açmıştır. Zerdüştler çift tanrıya inanmaktadır, İyilik ve Kötülük Tanrıları. Yani iyilik tanrısı Ahura Mazda ve kötülük tanrısı Ehriman.”

4 - Êzidiler belki de dünyanın en eski dinlerden sayılır. Tek tanrılı dinlerin en halisidir. Êzîdi dini tek tanrıya inanmaktadır. Zerdüştlük iki tanrıya inanmaktadır. Dinlerin birbirinden etkilemesi çok doğaldır. Urartuların tanrısı olarak bilinen Xalti ve aynı ad altında hala o aşiretten Êzidi topluluğu mevcuttur. Urartu kalıntılarında Êzîdi veya Şemsaniliğin izleri vardır. Êzidilik Şemsanidir, yani güneş ve doğaya inanır, bu yüzdendir ki kutsal Laliş toprağına ayakkabı ile girilmezzinmez. Yani toprak ana ve kendi arasına mesafe ve koruyucu koymaz. İncelediğim kadarıyla Urfa'daki  Girê Mıraza-Göbeklitepe kendisi de Şemsani inançların izini taşır. Nemrut Dağı’nda güneşin doğuşu ve batışını selamlayan Komagena tapınakları en bariz örnektir.

5 - Tavusi Melek İslam devletlerinin egemenliği döneminde Êzidiliğe geçmiş daha önce “Tawusi Pir” olarak bilinmektedir. Tawusi Melek sadece Melek değil "Xweda yê bitenê"nin ta kendisidir. Êzidilik bir doğa dinidir ve tanrıyı doğal olan her şey de arari doğayı tanrının bir varlığı olarak bilir. Êzidi Qewli, Qewlê Mersûm şöyle belirtiliyor:

"Padşa/ Tanrı kendini yaratandır

Nuru ondört tabakadandır

Elbette nuru kızıldır

Ve onun ismi Tavusi Melek’tir".

6 - Kutsal kitaplar genellikle egemen dinlerin anayasası ve yaşam tarzı olarak kabul edilir. Êzidilikte kutsal kitap yoktur. Aziz Şêxadi tarafından yazılan Mishefa Reş/Kara Kitab ve Kitebi Cewle genel anlamıyla "sed û he'd" olarak tanımlar ve hayata geçiriliyor ama aynı zamanda Êzidi anayasası olarak kabul edilir.

7- Êzîdi dininin felsefe ve din bilinci sözü edilen "küçük metinler"den ibaret değil. Tam tersi yaşadıkları coğrafyada inanç özgürlüğü olmadığından, egemen anlayışın sürekli “fermanları” nedeniyle yok olma tehlikesiyle yüz yüze olduklarından kendi üzerlerinde, bedenlerinde nesilden nesile taşımışlardır. Bu Qewller aynı zamanda, Êzidilerin din, hayat ve felsefe kodlarıdır. Maalesef bu Qewller hala istendiği kadar görülmemiş ve değerlendirilememiştir.

8- Êzîdi dini kozmopolit bir din olduğundan diğer tüm din, ırk ve insanlarla sürekli barış içinde yaşamak için o din ve peygamberleri sayar ve sever. İslam dininden etkilemiş olması doğrudur ki aziz Şêxadi’nin kendisi Şêx El Aam olarak bilinmektedir. Duaları önce bütün kâinata ve 72 millette ve sonra kendisinedir.

9 - Zerdüştlük tarihi 3 Zerdeşt veya peygamberlerden gelmektedir. İlki MÖ 3000’li yıllarda yaşamış. İkinci Zerdeşt MÖ 2040’lı yıllarda. Üçüncü Zerdeşt ise MÖ 600’lü yıllarda yaşamıştır. Yaşam ve ölümü Êzîdilerden çok farklıdır. Êzidi yazar Pir Xelat Elias’ın anlatımına göre, Êzidi inancını hedef haline getiren Pers Kralığı ve onun hizmetinde olan Zerdeşt veya Zerdüştlüktür.

10 - Êzidilikte güneş Tawusi Pir yada Tawusi Melek kendisi ve onun nurunun ta kendisidir. Tanrıyı tabiatta, tabiata Tanrıyı arar ve kutsamaktadır. İyiliği ve kötüğü insanda arar ve Tanrılarda değil.

11 - Yukarıda belirttiğimiz gibi Yedi Melek İslam dininden sonra Osmanlılar döneminde Êzidiliğe geçmiştir. Bence mecburi bir başka tanımlama ve dinlerin yakınlaşması amaçlanmıştır.

12 - Reya/Rêya Heq, Kakai ve Yarsaniler ve hatta Zerdeştiler Êzidi inancından ayrılmış veya koparılmıştır.

Bence Êzidilik sadece tek tanrılı din değil, ilk ve tek medeni/sivil dindir. Yeryüzündeki bütün varlıkları Yüce Tanrının bir işareti ve nimeti olarak kabul eder ve sayar.

Maalesef diğer egemen, misyoner ve devşirmeci din ve devletler tarafından yaratılan "yapay tanrı, yapay algı/zeka, yapay din, yapay insan, yapay ulus ve diller" insanlığın beşiği, bu coğrafyanın öz dini ve gözbebeği olan Êzidi dinini ve Ezidileri ne kabullenmiş nede saymıştır.

Kürt aydını ve entelijansiyasının bakışı da bu egemen anlayışın ürünüdür. Bu anlayışla yakında Kürt dilini de Arapça veya Türkçeden ayrılan bir dil olarak tanımlasalar şaşırmayın.

Kaynak:

*https://www.rudaw.net/turkish/opinion/26062023

Zerdüştül Vikipedia

1-https://tr.m.wikipedia.org/wiki/Zerd%C3%BC%C5%9Ft%C3%A7%C3%BCl%C3%BCk

2- Pir Xelat Elias: Xwedê bê şirîke û bê heval e. Ew peyva ku li me hatiye barkirin ji serdema Zerdeşt de 560 salî de berî Îsa/ Mîladê hatiye û me şerê hev kiriye. Ew dibêjin Xwedê Dido ne, yek yê xêrê, yek yê şerê ye. Em dibêjin yek e. Vêca ew peyva xelet li ser me kirin bar û bû sedema fermana li ser me.

3- Qewlê Mersûm

4- Gazete Duvar Ek Sayısı Urartular

(Yazılar, yazarların görüşlerini yansıtmaktadır. Rûdaw Medya Grubu'nun kurumsal bakış açısıyla örtüşebilir ya da örtüşmeyebilir.)