Dr. Nuri Dersimi yaşamı ve mücadelesi

“Görülen gereksinim üzerine Dersim’e giderek babam ve Said Rıza ile görüştüm. Alişer ile işbirliği yapmalarını sağladım ve Ovacık Kürdlerinin yardımını da sağladıktan sonra Koçgiri’ye döndüm.” Hatıratım kitabındaki bu not Dr. Nuri Dersimi’nin yaşamını tek başına anlatmaya yetebilir. Modern milliyetçilik döneminin en önemli Kürd aydını ve pratik öncülerinden sayabiliriz.

Hozat’ın Ağzunik köyünde Mart 1893 yılında doğdu. Babası Mılla İbrahim Bey Milan aşiretindendir. Ailenin Seyit Rıza’nın ailesi ile eskiye dayanan güçlü ilişkileri vardır. Bu çevrede yetişenler öğretim görmüş aydın milli karakterlerdir. Bir çoğu Dersim’de 1938 yılındaki bağımsızlık savaşında hayatlarını kaybetmiş, bağımsızlık direnişinin teorik ve pratik örgütleyicileri konumundadırlar.

Dr. Nuri Dersimi, 1911 yılında İstanbul’da doktorluk eğitimine başladı. Burada siyasi çalışmalarını geliştirdi ve Kürd Öğrencileri Derneği kurucularındandır. İstanbul'da önce Kürd Tabele Hêvî Cemiyeti'ne girmiş ve 1912'de kurulan Kürdistan Muhiban Cemiyeti'nin umumi kâtipliğini (genel sekreteri) yaptıktan sonra Kürdistan Teali Cemiyeti'ne katılmıştır. 22 Eylül 1918'de okuldan mezun olduktan sonra diplomalı veteriner oldu. Daha sonra Kürdistan Dostları Derneği kurucusu ve yöneticisi oldu. Dernek kapatıldıktan sonra, milli örgütlenme ve propaganda için Dersim’e döndü. Dersim ve Koçgiri’deki faaliyetlerinden dolayı Karadeniz’e sürgün edildi. Oradan tekrar mesleği için Eylül 1917’de İstanbul’a gönderildi.

Sevr Antlaşması’ndan doğan haklardan dolayı bağımsızlık savaşını başlatan kadrolar Kürt devleti için çalışmalarını hem bölgede hem de diplomatik olarak her alanda sürdürdüler. Dr. Nuri Dersimi bu diplomatik ve aydın milli çalışmaların temelinde yer aldı.

İçte ve dışta bunun uğraşı içinde olan Dr. Nuri Dersimi hem tarihi ve kültürel araştırmaları bizzat yürüttüğü eğitim çalışmaları ile bu düşünceleri Kürd milletine aktardı. Engin bir Kürd tarihi ve kültürü bilgisine sahip olan Dr. Nuri Dersimi aşiretler ile yerel şahsiyetler ve ilişkileri ile tarihi üzerine yazı ve araştırmaları bulunmaktadır. Bu çalışmalar, hem “Hatıratım” hem de “Kürdistan Tarihinde Dersim” kitapları ve yayınladığı notlar ile makaleler bügün bile bölge için araştırmacılar tarafından  temel kaynak olarak kullanılmaktadır.

Bu dönemden sonra Kürd tarihinde önemli bir başlangıç olan “Kürdistan Teali Cemiyeti” çalışmaları içinde yer aldı. Bu cemiyet, Kürd modern örgütlenmesinde temel taşı konumundadır. Koçgiri, Dersim ve Şeyh Said bağımsızlık savaşında örgütlenme ve yürütülmesinde bu cemiyet ve yönetici ile çalışanlarının emeği temeldir.

Çalışmalarını Sivas’ta yürütmeye başlayan Dr. Nuri Dersimi, Kürdistan Teali Cemiyetinin bir şubesini arkadaşları ile İmranlı’da (Maciran) açar. Ankara 1919 kongresine çağrılı olduğu halde katılmadığı için hapse atılır. Serbest kaldıktan sonra Kürdistan Teali Cemiyeti öncülüğünde Alişer Efendi liderliğinde Koçgiri’deki bağımsızlık savaşını başlatırlar. Oğlu Ali’de bu savaşta hayatını kaybeder. Koçgiri savaşı başarısızlıkla sonuçlanınca 15 Mayıs 1921'de Dersim’e geçer, Seyit Rıza ile bölge çalışmalarından yer alır.

Sakallı Nurettin komutasındaki Merkez Ordusu tarafından kurulan Divan-ı Harp'te 25 Haziran 1921'de gıyaben mahkum edilir.

Biyografi anlatım olan Hatıratım eserinde Kürd tarihi ve kendi yaşamı ile ailesi için şunları belirtmektedir:

“Dersim'in asırlarca evvel ve bugünkü yerli sahipleri bulunan Mil oğullarına mensup (Milan) kabilesinin çocuğuyum. Büyük dedem Colo, Dersimde Burnak köyünün kurucusudur Bu köy Dersim'de eskiden Kürd emirliklerinden olan Çemişkezek mıntıkasının 30 km kuzeydoğusunda Munzur Dağlarına doğru Bılgeş (Mılgeş) dağları eteğinde.

Konuyla ilgili Dersim bölgesindeki diğer eserlere bakarak bu bölgenin Medya İmparatorluğunun ana hatları dahilinde Kürdistan'ın esas bir parçası olduğuna hiç de şüphe yoktur. Bazı Ezidi Kürd şahsiyetlerinin isimlerinin de Colo olduğuna rastlamışımdır. Ezidi Kürd aşiretlerinin bu bölgeden (Dersim'den) göçerek Kürdistan'ın muhtelif bölgelerinde iskân etmeleri ihtimal dahilinde ve Dersimlilerin eski Arya dini olan Zerdüşt inanç ve geleneklerine bağlı oldukları göstermektedir ki, Emin Zeki Bey'in "Tarih el Kurd ü Kurdistan" adlı eserinin 419. sahifesinde; Irak, Cezire'nin kuzey bölgesiyle Sincar dağlarında yerleşik Ezidi Kürdlerin tamamen Dersim'den bu bölgelere gelmiş oldukları, kıyafetleri, fizyonomi ve karakterlerinin aynen Dersim Kürdleri'ne benzerliği zikredilmektedir. Dersim aşiretleri tam manasiyle göçebe bir tarzda yaşamışlardır. Bu aşiretlerin birleşememeleri dolayısıyla 1938 senesi faciaları karşısında kalarak Türk orduları tarafından katliama maruz kalmışlardır.

Babam: Kürd Halk Şairi Mılla İbrahim

Bundan sonra pederim olan Colikoğullarından Mılla İbrahim bir müddet Karaca köyünde oturmak üzere Seyid İbrahim Ağa'ya kâtiplik yaparak Şıx Hasenan aşiretleri arasında okur-yazarlığıyla belirmiş. Küd halk şairi olarak tanınmış, Kürdçe ve Türkçe şiirler yazmış, mûsikiye olan arzu ve aşkı dolayısıyle şiirlerini daima çok hazin terennüm ettirdiği kemanıyla ve tamburiyle seslendirerek aşiretlerin milli duygularını heyecana getirmiş, Kürdlüğün yüksek emellerini sözünde ve sazında dile getirmiş, Kürdün elem ve kederlerini yüksek ruhuyla, söz ve sazıyla ağlatmış bir Dersim halk şairi olmuştur.”

Dr Nuri Dersimi bütün anlatım ve söylemlerinde derin bir milli dil kullanmış, her fırsatta bu milliyetçi duruşu göstermiştir. Bilindiği gibi Kürd Gençliğine Andı olan “İntikam” nutuku bunun en klasik örneği durumundadır.

Dersim bağımsızlık savaşı sürecinde, Eylül 1937 Rojava’ya geçmek zorunda kalır. Suriye, Ürdün ve tekrar Rojava’ya geçer ve ömrünün sonuna kadar çeşitli zorluk ve çalışmalarla yaşamını burada sürdürür.

Bu savaşta birçok yakınını kaybeden Dr. Nuri Dersimi bulunduğu sürgün bölgelerinde de Türkiye’nin baskısı ile çeşitli zorluklarla karşılaşır. Neredeyse ilk gençlik yıllarından sonra Kürd milliyetçi düşüncesi ve pratiği içinde olan Dr. Nuri Dersimi bu yüden her zaman işgalci düşüncenin ve pratiğin hedefi olmuştur. Bilindiği gibi kendisi ve ailesi ölümünden sonra bile hedef olmaya devam etmişlerdir.

Koçgiri, Dersim bağımsızlık savaşının örgütlememesinin yanı sıra Seyid Rıza’nin danışmanlığını da yapmış olan Nuri Dersimi, Suriye, Ürdün, Mardin hattında destek faaliyet ve girişimlerinde bulundu. Dersim’den ayrıldıktan sonra, Rojava'nın Afrin kentindebir dönem yaşayan Dr. Nuri Dersimi 22 Ağustos 1973 yılında Halep’te hayatını kaybeder ve Afrin’e defnedilir. Öyle ki çilesi ölümünden yıllar sonra da bitmez, O’nun mezarı bile 2018 işgalinde Afrin’de tahrip edilir.

(Yazılar, yazarların görüşlerini yansıtmaktadır. Rûdaw Medya Grubu'nun kurumsal bakış açısıyla örtüşebilir ya da örtüşmeyebilir.)

 

Notlar:

1- Vet. Dr. M. NURİ DERSİMİ, Dersim ve Kürd Milli Mücadelesine Dair Hatıratım, Özge Yayınları

2-  Dr. Vet. M. NURİ DERSİMİ Kürdistan Tarihinde Dersim, Dilan Yayınları

3- Koçgiri Halk Hareketi 1919-1921, 4. Baskı, Komal Yayınları

4-İsmail Beşikçi, Tunceli Kanunu(1935) ve Dersim Jenosidi.

5-Mamo Baran, Koçgiri, Kuzey-Batı Dersim, Saresur Yayınları