Dr. Nuri Dersimi’nin kitapları

En çok bilinen “Kürdistan Tarihinde Dersim” kitabı Kürdistan tarihi, kültürü ve referanslarının yanı sıra Koçgiri, Dersim ve dönemin direnişleri ile öncüleri hakkında birinci elden bilgiler içermektedir. “Gençliğe Sesleniş” ile son bulan kitap tarihi “intikam andı” ile biter. Bu eşsiz kitap ile “Hatıratım” ve “Koçgiri” kitapları birlikte okunduğunda güçlü bir Kürd ve Kürdistan düşünce ve tarihi temelleri oluşmaktadır. Beş bölümden oluşan bu yazı daha çok iki kitapta alıntılarla bir hatırlatma biçiminde olacaktır.

“Kürdistan Tarihinde Dersim” ve “Hatıratım” kitaplarında ayrıntılı olarak Kürt Teali Cemiyeti’nden, Ağrı Bağımsızlık Savaşı’na kadar ayrıntılı tarihi kaynak ve referanslar vermektedir. Xoybun ve öbür Kürd milliyetçi örgütlenme ile  bağımsızlık savaşçıları ve önderleri hakkında en yakın kaynaklar bu iki kitaptadır.

Dr. Nuri Dersimi, “Hatıratım” kitabının kapağında kullanılan ünlü siyah beyaz fotoğraf, arkadaşları Kımıl Aziz ve Mehmet Ali ile, boyunlarına zincirli lale takılmış olarak Divriği Hapishanesi'nde (1921) çekilmiştir.

20. yüzyılın başından itibaren Kürt ulusal uyanışını bizzat yaşayan, Koçgiri ve Dersim Hareketlerini doğrudan yönlendiren aydın ve önderlerden biri olan Dr. Nuri Dersimi'nin, çok yakın gözlem ve değerlendirmeler içeren bu anılar kitabı; “Ben kimim: Soyum-sopum” diye başlar. “Kürdistan tarihinde pek önemli bir bölge olarak tanınmış olan Dersimli bir Kürt olmaktan şeref duymaktayım” diye sürdürür. Ziya Gökalp’ın Türkçülüğün esaslarına karşı “Kürdçülüğün Esasları” tarzında iki kitap denilebilir.

Kitaplarda öylesine tarihi, coğrafi referanslar bulunmaktadır ki bugünkü bilgilerle dahi güçlü kaynak özelliğini korumaktadır:  “Dersim Zaza Kürdçesi saf Kürdçe olup yabancı hiç bir sözcüğü içermemektedir. Dersim Kürdçesinin Horasan lehçesine yakınlığı vardır.

Dersim vilayeti ana olarak; Hozat, Pertek, Mazgirt, Nazimiye, Kiğı, Pülümür, Çemişgezek ve Ovacık’tan oluşur. Munzur Suyu ve Mercan Dağları, Kutu Deresi, Ali Boğazı ve Munzur Dağları neredeyse kutsala yakın Dersim bölgeleridir. Bu kutsallık tarihi olduğu kadar direniş süreci ile de bilinmektedir.”

Dr. Nuri Dersimi, direnişçi, teorisyen ve bir Kürd dervişidir. Bütün yaşamı incelendiğinde bu tanımlama daha yerli yerine oturacaktır. Koçgiri çokça yazıldı, eksik bilgi yok denilebilir. Ondan fazla Koçgiri bağımsızlık savaşını anlatan kitap bulunmaktadır. Oysa, Dersim hala Dersimi’den bu yana yazılmayı bekliyor, olanlar eksik, duygusal, derinlik ve gerçek anlam ortaya çıkarılmamıştır. Bolca roman, şiir vb var, ama ruha daha dokubulmamıştır. Bütün derinliği ile incelenmeyi hak ediyor.

Dr. Nuri Dersimi için, Kürd milliyetçi düşüncesin ön teorisyeni denilebilir. Yazdığı kitaplar bunun referansları olsa da, tarih kitabındaki sonundaki “intikam” bir milliyetçi manifestodur. Kürdistan’ı bir uçtan bir uça teorik ve pratik olarak dolaşmış bir derviş özelliğine sahiptir. Kürdistan Teali Cemiyeti ve Jin gazetesi ilişkisi ile Koçgiri bağımsızlık savaşı örgütleyicisi, Dersim ve Seyit Rıza ilişkisinin yürütücüsüdür. Suriye sürgün yıllarında Kürd örgütlenmeleri içerisinde olmuş, orada bile rahat bırakılmamıştır. Anı kitaplarını sürgünde yazarak, tanığı ve örgütçüsü olduğu Dersim ile Koçgiri sürecinin günümüze taşıma referansını oluşturmuştur. Afrin işgalinde işgalcilerin ilk yaptığı şey mezarını tahrip etmek olmuştur. Adorno’nun “yenildiğinizde düşman sizi mezarınızda dahi rahat bırakmaz” sözü yinelenmiş oldu.

Kürd milli mücadelesinde büyük katkıları bulunan Dr. Nuri Dersimi bütün ömrünü her anlamda Kürd milletine adamıştır. Resmi ideolojinin yaratmaya çalıştığı Aleviliği Kürdlükten uzaklaştırma faaliyetlerine en iyi cevap o yıllarda yine Dr. Nuri Dersimi’den gelmiştir. Milli birlik için Kürdlüğü temel alan bir Alevi olması ve bunu sürekli pratikte uygulaması ile resmi ideolojinin Aleviliği Kürdlükten uzaklaştırma politikasını boşa çıkararak Kürd Aleviliğinin Kürdlükte temel olduğunu vurgulamıştır.

Koçgiri bağımsızlık savaşı fikri temeli Kürdistan Teali Cemiyeti ve yayınladığı Jin Dergisi’nde bulunmaktadır. Şeyh Ubaeydullah’ın oğlu Şeyh Abdulkadir Ubeydullah her iki oluşumun yanı sıra Koçgiri bağımsızlık savaşının fikri öncülerinden birisidir. Şeyh Said bağımsızlık savaşından sonra, 1925 idam edilmiştir. Bu da egemen düşüncenin Kürd bölge ve inaç ayrımlarına karşı tarihi bir cevap oluşturmaktadır, bundan başka Seyit Rıza Koçgiri’ye askeri birlik gönderiyor ama ulaşamıyor, Şeyh Said’in küçük Kardeşi Şeyh Abdurrahim Suriye’den Seyit Rıza’ya yardım için bir askeri birlikle yola çıktığında yanında büyük bir grup vardı, Dersim’e Seyit Rıza’ya yardıma giderken Bismil Ovasında 16 arkadaşı ile uzun süren bir çatışmadan sonra yakılarak şehit edilmesi bu milli birliğin tarihi köşe taşlarıdır. Bu trajedi birçok denbejin klamlarında duygulu bir biçimde yaşatılmıştır.

“Alevi Rea Haq Ocakları” ve gelenek felsefesi üzerine bir kitap yazdığı veya yazacağı notu kitaplarında olmasına rağmen bugüne kadar böylesi ayrı bir kitap bulunamamıştır. Fakat Rojava , Ürdün ve Lübnan arasında sürekli bir kovuşturma ve yakın takipte yaşaması, oradan oraya taşınması sebebi ile bu ve bazı çalışmaları kaybolmuşta olabilir. Ayrı bir kitap bulunmasa da elimizde ki iki kitapta, özellikle Kürdistan Tarihinde Dersim kitabında, Alevi felsefesi ve tarihi yorumları hakkında derin ve özgün belirlemeler bulunmaktadır. Fakat tek başına böyle bir kitaba bu güne kadar rastlanmadığını tekrar belirtelim.

Komal Yayınlarında çıkan “Koçgiri Direnişi” kitap-broşürü neredeyse bir Dr. Nuri Dersimi kitabı özelliği taşımaktadır. Broşürün önsözünde bu bilgi verilmektedir. Koçgiri savaşı üzerine ilk broşür-kitaptır. Bir tarihin tanıklığı ve referanslandırılması düzeyinde görülmesi gerekir.

Bu yüzyılın önemli Kürd milliyetçi şahsiyetlerinden Dr. Nuri Dersimi’nin “Kürd Gençliğine Hitabesi” başlı başına bir milli göreve çağrıdır. Bu milli ve sürekli-kalıcı fikirlerinden dolayı her dönem saldırı ve karalamalara maruz kalan Dersimi Kürd Milletinin ayrılmaz, unutulmaz bir değeridir. ”İntikam” diye başlayan hitabesi, “Yaşasın kahramanlar yaratan Kürt Milleti, yaşasın hür ve müstakil Kürdistan”, diye biter.

(Yazılar, yazarların görüşlerini yansıtmaktadır. Rûdaw Medya Grubu'nun kurumsal bakış açısıyla örtüşebilir ya da örtüşmeyebilir.)

 

Notlar:

1- Vet. Dr. M. NURİ DERSİMİ, Dersim ve Kürd Milli Mücadelesine Dair Hatıratım, Özge Yayınları

2-  Dr. Vet. M. NURİ DERSİMİ Kürdistan Tarihinde Dersim, Dilan Yayınları

3- Koçgiri Halk Hareketi 1919-1921, 4. Baskı, Komal Yayınları