İran’da atom tadında bir seçim

Erbil (Rûdaw) – 26 Şubat’ta İran’da parlamento ve Uzmanlar Meclisi ('Rehber'i (ruhani lider) seçme yetkisine sahip meclis) seçimleri var.

 

Önemi ise, İran’ın 5+1 ülkeleriyle yaptığı nükleer anlaşmadan sonra ülkedeki ilk seçim olması.

 

İran Parlamentosu’nda toplamda 290 sandalye bulunuyor.

 

1906’da Muzaffereddin Şah döneminde açılan meclis, o dönem “Ulusal Şura Meclisi” adını taşıyordu. 1979 devriminden sonra siyasi iktidarın mahiyetinin değişmesiyle “ulusal” ifadesi yerini “İslami” kavramına bıraktı ve “İslami Şura Meclisi” oldu.

 

Parlamento seçimleri için yaklaşık 12 bin kişi adaylık başvurusunda bulunmuştu. Aday adayları içişleri bakanlığı ve Anayasa Koruma Konseyi’nin de onayından geçti. 

 

Anayasa Koruma Konseyi, başvuruların %51’ini reddetti. Filtreden geçebilen 6 bin kişiden yalnızca 100’ünün reformist olduğu belirtiliyor. Adaylık sürecinde kişilerin, konseyin engeline takılmamak için reformist kimliğini gizlediği de biliniyor.

 

Veto yetkisi

 

Anayasa Koruma Konseyi’nin parlamentodan geçen yasaları veto etme yetkisi bulunuyor. 1989 yılında bir de Nizam Selahlarını Belirleme Konseyi kuruldu.

 

Parlamentonun bütçe onayı, hükümet ve bakanlarla ilgili soruşturma yürütme ve uluslararası anlaşmaları imzalama yetkisi bulunuyor. Parlamento dışındaki kişi ve kurumların, bu kararları etkileme gücü bulunmuyor ancak bu her zaman geçerli değil.

 

Örneğin 2000 yılında dini lider Ayetullah Ali Hamaney, parlamentoda basın – yayın yasasını düzenleme konusunun tartışılmamasını istedi.

 

Uzmanlar Meclisi

 

İran'ın en etkili makamı olan 'Rehber'i (ruhani lider) seçme yetkisine sahip 88 kişilik Uzmanlar Meclisi, Rehber’i belirleme, denetleme ve görevden alma yetkilerine sahip. Ancak Rehber’i denetleme ve görevden alma yetkisi sadece kağıt üzerinde duruyor.

 

Reformistler bu yetkiyi kullanmak için çok çaba gösterdiyse de başarılı olamadı.

 

Uzmanlar Meclisi’nin 5 üyesi, Rehber tarafından Anayasa Koruma Konseyi’nin 12 üyesi arasından seçiliyor.

 

Başkanlık konseyi ile 6 komiteden oluşan meclis, 8 yılda bir seçimlere gidiyor. Meclisin İran’ın günlük yaşamı üzerinde etkisi bulunmuyor.

 

Kadın parlamenter sayısı düşük

 

Reformistlerin 30 kişiden oluşan ortak listesinin başında Muhammed Reza Arif yer alıyor. Arif, 2013’teki cumhurbaşkanlığı seçimlerinde Hasan Ruhani’nin lehine adaylıktan çekilmişti.

 

İran Parlamentosu’ndaki kadın temsiliyeti, her zaman kadın aktivistlerin ana gündemi oldu. Mevcut parlamentoda 9 kadın bulunuyor. Bu seçimlerde de %5’lik kadın kotasının doldurulamayacağına kesin gözüyle bakılıyor.

 

2009’da İran tarihinde bir ilk gerçekleşti ve bir kadın bakan kabineye girdi. Merziye Destcerdi muhafazakar kanattan bir isim.

 

Nükleer anlaşmanın etkisi 

 

İran’ın 5+1 ülkeleriyle 14 Temmuz 2015’te yaptığı nükleer anlaşmasının, reformistler tarafından değerlendirilip, kendileri için yeni bir kapı aralayacağı öngürülüyor.

 

Muhafazkârlar, ülkenin içinden geçtiği ekonomik krizden çıkması için anlaşma dışında başka seçenek olmadığı görüşünde.

 

Muhafazkârlar ve İran Dervim Muhafızları, yeni anlaşmanın İran’ın petrol ve diğer yeraltı kaynakları üzerindeki etkilerini bitirmesinden endişeli.

 

Kürtler ve İran seçimleri

 

Doğu Kürdistanlı Kürdistan Demokrat Partisi (KDP) dışında diğer Kürt partileri seçimleri boykot ediyor.

 

Analistler, Mahmud Ahmedinejat’ın seçildiği cumhubaşkanlığı seçiminde, Kürt boykotunun muhafazkârlara yaradığını düşünüyor.

 

Boykottan yana olan Kürt partileri, seçimlerin özgür ve şeffaf bir biçimde yapılmadığını görüşünde.

 

Doğu Kürdistan’ın Kırmaşan, Sıne, Urmiye, İlam ve Loristan vilayetlerinin parlamentodaki temsil sayısı 38.