Kürdistan’da yeni hükümete doğru: Parlamentoda ilk oturum ve yasal düzenlemeler

Erbil (Rûdaw) - Kürdistan Bölgesi’nde 6’ıncı dönem parlamento seçimlerinin ardından yeni hükümetin kurulması için ilk adımlar atılıyor. Parlamento yeni dönemde iç tüzüğü ve üç temel yasayı yenileyecek. Fakat "açık oturum" meselesi ve "en büyük grubun hükümeti kurması" gibi önemli konular henüz netlik kazanmış değil.

Kürdistan Bölgesi Başkanı Neçirvan Barzani’nin imzaladığı kararname doğrultusunda Kürdistan Parlamentosu’nda ilk oturum 2 Aralık 2024 Pazartesi günü sabah saat 11:00’de gerçekleştirilecek.

Bu oturum, Kürdistan Bölgesi’nde 10’uncu hükümet kabinesinin kurulmasına yönelik yasal sürecin başlangıcını temsil ediyor ve üç yasa ile bir iç tüzüğün yenilenmesine dayanıyor.

Parlamento iç tüzüğü, Kürdistan Bölgesi Başkanlığı yasası, Kürdistan Bölgesi Başkanlık Kurumu Çalışma Yasası ve Kürdistan Parlamentosu Seçim Yasası, yeni hükümet kabinesine güvenoyu verilinceye kadar izlenecek süreçler için temel teşkil ediyor.

İlk adım Parlamento

Kürdistan Parlamentosu Seçim Yasası’nın 47’nci maddesine göre, parlamentonun ilk oturumu en yaşlı üyenin başkanlığında gerçekleştirilir ve yeni üyeler yasal yeminlerini eder.

Aynı yasanın 48’inci maddesine göre, parlamento başkanı, başkan yardımcısı ve sekreteri aynı oturumda gizli oylama yöntemiyle ve parlamentonun üyelerinin çoğunluk oyu (parlamento üyelerinin yarısının 1 fazlası, yani 51 üye) ile seçilir.

Rûdaw’a konuşan Kürdistan Parlamentosu yasal danışmanı Vadi Mizuri, “Mevcut yasal boşluklardan biri, ne yasada ne de iç tüzükte eğer parlamento başkanlığı seçilmezse ilk oturumun açık oturum şeklinde yapılıp yapılamayacağına dair bir açıklamanın yer almamasıdır. Bu durum, Irak Federal Yüksek Mahkemesi tarafından engellenmiştir” dedi.

Kürdistan Parlamentosu'nun iç tüzüğüne göre, yeni seçilen milletvekillerinin yemin etmesi gereken süreyle ilgili farklı düzenlemeler, hukuki bir boşluk yaratıyor.

Parlamento iç tüzüğünün 13’üncü maddesi, milletvekillerinin ilk oturumdan sonraki 30 gün içinde yemin etmelerini öngörüyor.

Ancak Kürdistan Parlamento Seçim Yasası'nın 61’inci maddesi, bu süreyi 90 gün olarak belirliyor. Eğer bir milletvekili bu süre zarfında yemin etmezse, milletvekilliği hakkını kaybediyor.

Kürdistan Parlamentosu yasal danışmanı Dana Dara ise, "Bence yasalar iç tüzükten daha bağlayıcıdır ve uygulama seçim yasasında belirtilen süreye göre yapılmalıdır" ifadelerini kullandı.

Kürdistan Bölgesi Başkanlığı ile ilgili yasa

Kürdistan Bölgesi Başkanlık Kurumu Çalışma Yasası'nın 4’üncü maddesine göre, Kürdistan Parlamentosu, Kürdistan Bölgesi Başkanlığı için adaylık sürecini başlatmak amacıyla, başkanlık heyetinin seçilmesinden itibaren 30 gün içinde başvuruları kabul etmek üzere süreci başlatmak zorunda.

Başvuru sürecinin ilan edilmesinden sonraki üç gün içinde, adaylar özgeçmişlerini parlamento başkanlığına sunmalı. Bu süreç, Kürdistan Bölgesi'nin yeni başkanının belirlenmesi için atılacak ilk resmi adımı içeriyor.

Kürdistan Parlamentosu, başkanlık için adaylık başvurularını kabul ettikten sonra, başvurusu kabul edilen adayların isimlerini ilan etmek için iki gün süre tanır.

Bu süre içinde, adayların isimleri açıklanmazsa, adayların başvuruları İdari Mahkeme'ye taşınabilir ve ilgili mahkeme iki gün içerisinde başvurular üzerinde değerlendirme yapar.

Mahkeme, başvuru sürecini değerlendirmek için başvuruları kabul ettikten sonra iki gün içinde kararı sonuçlandırarak bu kararları duyurur. Mahkemenin kararının ardından, Kürdistan Bölgesi Başkanı seçilecek kişi, parlamento tarafından açık bir oylama ile geniş çoğunlukla seçilir.

Kürdistan Bölgesi Başkanlık seçimi sürecinde, eğer hiçbir aday geniş bir çoğunluğun oyları ile seçilmezse, en fazla oyu alan iki aday arasında ikinci bir oylama yapılır. İkinci oylamada da yine en fazla oy alan aday, Kürdistan Bölgesi Başkanı olarak seçilir.

Yasaya göre, Kürdistan Bölgesi Başkanı parlamento tarafından seçildikten sonra 7 gün içinde yasal olarak görevine başlamak üzere parlamentoda yemin eder.

Hükümeti kurma süreci

Kürdistan Bölgesi Parlamento Seçim Yasası'nın 56’ıncı maddesinin 3’üncü fıkrası uyarınca, Kürdistan Bölgesi Parlamentosu, hükümet başkanını (Başbakan) atamakla yetkilidir.

Kürdistan Bölgesi Başkanlığı Yasası'nın 10’uncu maddesine göre, parlamento tarafından görevlendirilen başbakan, Kürdistan Bölgesi Başkanlığı’nın talebi üzerine 30 gün içinde yeni hükümet kabinesini oluşturmak için çalışmaya başlar.

Hükümetin kurulmasında hangi tarafın yetkili olduğu konusu da belirsizlikler içeriyor.

Vadi Mizuri, eskiden olduğu gibi “hükümeti parlamentoda çoğunluğu sağlayan taraf kurar” şeklindeki uygulamanın “geleneksel bir uygulama” olduğunu ve bunun yasal bir metne dayandırılmadığını belirtti.

Mizuri, "Geleneksel uygulamalar yasalardan daha güçlüdür" dedi.

Yeni hükümet kabinesinde yer alan isimlr de netleştirildikten sonra başbakan kabineyi parlamentonun onayına sunar. Güvenoyu alan kabine çalışmaya başlar.

Dana Dara, “Kürdistan Bölgesi yasalarında çoğunluğu kazanan gruptan söz etmiyor. Fakat Parlamento Başkanı’nın seçilmesi tek başına en büyük grubun kim olduğunu belirtir” dedi.

Parlamento üst üste üç defa yeni hükümet kabinesini onaylamazsa o zaman Kürdistan Bölgesi Başkanı, Kürdistan Bölgesi Başkanlı Yasası'nın 10’uncu maddesinin 4’üncü fıkrasına göre, parlamentoyu feshetme yetkisine sahiptir.