KÜRDİSTAN BÖLGESİ – Seçim konusunda taraflar arasındaki anlaşmazlıklar neler?
Erbil (Rûdaw) – Kürdistan Parlamentosu seçimleri için belirlenen resmi takvim için iki aydan az bir süre kaldı. Fakat Kürdistan Bölgesi’ndeki siyasi taraflar, seçim bölgeleri, bileşenlere ayrılan kota ve seçim komisyonu bileşimi konusunda çeşitli anlaşmazlıklar yaşıyor.
Kürdistan Bölgesi Başkanı Neçirvan Barzani, 24 Şubat’ta Kürdistan Parlamentosu Altıncı Dönem seçimlerinin 1 Ekim 2022 tarihinde gerçekleşmesini içeren kararnameyi imzalamıştı.
Kürdistan Bölgesi Hükumeti 9’uncu kabinesinin görev süresi 11 Haziran 2022 tarihinde tamamlandı. Ancak seçim konusunda taraflar arasında yaşanan çelişkiler nedeniyle Kürdistan Bölgesi Bağımsız Yüksek Seçim ve Referandum Komisyonu çalışmalarına başlamış değil. Seçim Komisyonu’nun süreç için seçimlerden en az altı ay önce hazırlıklarına başlaması gerekiyor.
Bu durumda belirlenen takvime 2 ay gibi bir süre kaldı. Fakat Rûdaw’a konuşan Seçim Komisyonu Sözcüsü Şêrwan Zirar, seçimlerin zamanında yapılmasının artık imkansız olduğunu, dolayısıyla 2023 yılına erteleneceğini söyledi.
Kürdistan Bölgesi’ndeki siyasi taraflar, Neçirvan Barzani’nin başkanlığında bugün bu konuyu görüşmek üzere bir araya gelecek. Toplantıya BM Irak Temsilcisi Jeanine Hennis Plasschaert da katılacak.
Toplantıdan çıkacak netice ve Parlamentodaki görüşmelerin ardından taraflar anlaşırsa Başkan Neçirvan Barzani, seçim takvimi ile ilgili yeni bir kararname imzalayacak.
Peki, taraflar hangi konularda anlaşmazlık yaşıyor?
Tek bölge ve çok bölge sistemi
Tarafların seçim bölgelerini düzenleyen seçim yasası konusunda farklı görüşleri var.
Kürdistan Demokrat Partisi (KDP), 30 Eylül 2018’de yapılan seçimlerde 45 sandalye kazanarak açık ara birinci olmuştu.
Rûdaw’a konuşan Kürdistan Parlamentosu KDP Grup Sözcüsü Pêşewa Hewrami, "Seçim konusunda yaşanan ihtilafların giderilmesi için birkaç girişimde bulunduk. Ne var ki taraflar ciddi bir şekilde öne çıkmadı. Komisyon yeniden faaliyete geçtiğinde seçmen bölgeleri üzerinde de görüşebiliriz” diyerek bu konuda uzlaşmaya açık olduklarını dile getirdi.
Kürdistan Yurtseverler Birliği (KYB) ise 2018’deki seçimlerde 21 sandalye kazanarak ikinci olmuştu.
KYB, seçim yasası konusunda KDP ile görüş ayrılıkları olduğunu gizlemiyor. KYB Grup Başkanı Ziyad Cabbar, "Seçim bölgelerinin dört bölge şeklinde düzenlenmesini içeren bir taslağı Parlamento Başkanlığına sunduk, ancak anlaşmazlık konusu olan tüm hususların diyalog yoluyla çözülmesinden yanayız. Seçim yasası ulusal bir mesele olduğu için tüm tarafların uzlaşısı ile belirlenmeli” ifadesini kullandı.
Geçtiğimiz seçimlerde büyük bir gerileme yaşayan ve 24 olan sandalye sayısı 12’ye düşen Değişim Hareketi (Goran) ise, farklı taleplerle öne çıkıyor.
Goran Milletvekili Celal Muhammed, “Parlamento Başkanlığı’na sunduğumuz taslakta seçim bölgelerinin sekize çıkarılmasını önerdik” dedi.
İslami Birlik (Yekgırtu) Milletvekili İsmail Segiri de KYB gibi dört seçim bölgesi şeklindeki seçeneği desteklediklerini belirterek, “Her bir vilayet bir seçim bölgesi olsun. Bu şekilde her seçmen kendi seçim bölgesinde oy vermiş ve kendi temsilcisini seçmiş olacak” diye konuştu.
İsmini, Kürdistan Adalet Topluluğu (Komel) olarak değiştiren Ali Bapir liderliğindeki parti ise, çok bölgeli seçim sistemini savunuyor.
Komel Milletvekili Omer Gulpi, “Kürdistan Bölgesi için en uygun sistem çok bölgeli sistemdir. Bu demokrasinin de bir parçası” diyerek bu öneriyi savunduklarını belirtti.
Bileşenlere ayrılan kota ve seçmen kayıtları
Kürdistan Parlamentosu, 111 milletvekilinden oluşuyor. Kota olarak Türkmenlerin 5, Hristiyanların (Keldani, Süryani, Asuri ve Ermeniler) 6 sandalyesi bulunuyor.
Önceki yıllarda Kürdistan Yurtseverler Birliği (KYB) ve Goran Hareketi, azınlıklara uygulanan kotanın kaldırılması için girişimde bulunmuş ancak bu yaklaşım tepki topladığı için yasalaşmamıştı. Bu dönem de azınlık (bileşen) kotası yine tartışma konusu oluyor.
KDP Grup Sözcüsü Hewrami, “Bileşenlere ayrılan sandalyelerde değişiklik bizim için kabul edilemez bir durumdur. Aynı kalmalıdır. Fakat seçmen kayıtlarının Kürdistan Bölgesi veya Irak’taki kütüğe göre olması bizim için fark etmez” dedi.
KYB’li Cabbar ise, partisinin, azınlıkların vilayetlere bölüştürülmesini ve her ilde kendi temsilcilerini seçmek için oy kullanmalarını talep ettiğini söyledi. Cabbar, “Kürdistan Parlamentosu seçimlerinde Irak seçmen kütüğünün kullanılmasını talep ettik” diye belirtti.
“Bileşenlerin özel kaydı olmalı. Sandalye sayısı ve oy verme şekli olduğu gibi kalabilir” diyen Goran milletvekili Muhammed, seçmen kayıtları ile ilgili “Önemli olan kayıtların şeffaf olmasıdır. Kürdistan Bölgesi veya Irak kütüğü olup olmaması fark etmez” değerlendirmesinde bulundu.
Yekgırtu da bileşenlerin özel seçim kaydı olmasını gerektiğini savunuyor. Segiri, “Bileşenlerin 11 sandalyesi olmasında bir sorun yok, önemli olan kendi kütüklerinin olması ve kendi adaylarına oy vermeleri” dedi. Segiri, “Biz Irak seçmen kütüğünün kullanılmasından yanayız” diye ekledi.
"Azınlık için iki talebimiz var: Birincisi, kendilerine oy vermeleri, ikincisi, sandalyelerinin Kürdistan Bölgesi'ndeki seçim bölgeleri arasında paylaşılması” diyen Komel milletvekili Gulpi, “Biz Irak seçmen kütüğünün kullanılmasından yanayız. Çünkü bu kütük ile Kürdistan Bölgesi’ndeki kütük arasında 500 bin oy farkı var” diye belirtti.
Seçim Komisyonu’nun bileşimi
Kürdistan Bölgesi Bağımsız Yüksek Seçim ve Referandum Komisyonu 9 üyeli bağımsız yargıç ve tarafların katılımından oluşuyor. Fakat siyasi partilerden bazıları, komisyon bileşiminin artık değiştirilmesi gerektiğini savunuyor.
KDP ve KYB, komisyon bileşiminin değiştirilmesinde bir sakınca görmediklerini, olacaksa bunun uzlaşı ile alınan bir karar neticesinde gerçekleşmesini savunuyor.
Ancak Goran Hareketi, komisyon üyelerinin yenilenmesinden yana. Bu konuda Celal Muhammed, “Komisyonun görev süresi dolmuş durumda. Biz komisyonun Parlamentonun onayına sunulmasını ve orada oylanmasını savunuyoruz” dedi.
Yekgırtu ise mevcut komisyonun görevde kalmasını istiyor. İsmail Segiri, “Bu komisyonda bir sorun varsa çözebilir ve bir sonraki seçimler için yeniden aktif hale getirebiliriz” diye konuştu.
Komel milletvekili Omer Gulpi işse bu konuda farklı görüşte olduklarını belirtti. Gulpi, "Bağımsız yargıçlardan kurulacak bir komisyon olacaksa biz destekleriz. Ama olmayacaksa tarafları temsil eden mevcut komisyonu da kabul ederiz” yorumunu yaptı.
Seçimlerin ertelenme sebeplerine değinen KDP’li Hewrami, “Bazı partiler seçimler ertelensin diye çok zor şartlar ileri sürdü. Sanırım amaçlarına ulaştılar da. Çünkü Süleymaniye’de yeni listelerin seçime girebileceği olasılığı bazı tarafları korkutuyor” görüşünü savundu.
Kürdistan Parlamentosu’nun geçmişi
Kürdistan Parlamentosu, Irak Baas rejiminin 1991’de gerçekleştirilen Raperin (Büyük Ayaklanma) ile Güney Kürdistan’dan çıkarılmasının ardından kuruldu.
O zamanlar ismi “Ulusal Konsey” olan Kürdistan Parlamentosu için ilk seçimler 19 Mayıs 1992’de yapıldı. Seçimde 105 sandalyeli parlamentoda KDP 51, KYB ve Zehmetkeşan (Emekçiler) ortak listesi 49 sandalye kazandı, geri kalan 5 sandalye de Hristiyanlara verildi. İlk seçimlerde baraj yüzde 7 olarak belirlendi.
“Ulusal Konsey”de taraflar arasında denge sağlanması için KYB’nin itirazı üzerine KDP bir kürsüden feragat edince her iki partinin sandalye sayısı 50 oldu. Ancak seçimlerden 2 yıl sonra yaşanan iç savaş nedeniyle hükümet devam edemedi.
1995 yılında Kürdistan Parlamentosu'nun ilk dönemi sona ermeden uzatıldı. İç savaş 1996 yılının sonuna kadar devam etti ve bu Kürdistan Parlamentosu’nun meşruiyetini etkiledi.
17 Eylül 1998’de, savaşın sona ermesi adına, dönemin ADB Dışişleri Bakanı Madeleine Albright’ın hazır bulunduğu bir toplantıda Mesud Barzani ile Celal Talabani arasında Washington Anlaşması imzalandı.
Irak’ta Saddam rejiminin devrilmesinin ardından Kürdistan Parlamentosu İkinci Dönem seçimleri de Irak seçimleri ile birlikte 30 Ocak 2005’te yapıldı. Bu seçimle Kürdistan Bölgesi’ndeki iki başlı idare sona erdi, hükümet yapısı yeniden gözden geçirildi.
Aynı yıl Kürdistan Bölgesi Başkanlığı yasası ile Irak Federe Kürdistan Bölgesi için Başkanlık seçimi yapıldı, KDP ile KYB arasındaki anlaşma gereği Irak Cumhurbaşkanlığı KYB’ye, Kürdistan Bölgesi Başkanlığı KDP’ye verildi. Böylece Mesud Barzani Kürdistan Bölgesi Başkanı oldu.
Kürdistan Bölgesi’nde Üçüncü Dönem parlamento seçimleri, 6 ay ertelemeli olarak Temmuz 2009'da yapıldı. Dördüncü dönem seçimler ise Eylül 2013’te gerçekleştirildi.
Parlamentonun Beşinci Dönem seçimleri ise bir yıl ertelemeli olarak Eylül 2018'de yapıldı. Kürdistan Bölgesi’nde 3 milyonu aşkın kayıtlı seçmenin bulunduğu seçmenlere katılım yüzde 57 olarak açıklandı.
Sandalye dağılımı ise şu şekilde oldu:
KDP: 686 bin 70 oy, 45 sandalye
KYB: 319 bin 912 oy, 21 sandalye
Goran Hareketi: 186 bin 903 oy, 12 sandalye
Yeni Nesil Hareketi: 127 bin 115 oy, 8 sandalye
Komela İslam: 109 bin 494 oy, 7 sandalye
Reform Koalisyonu: 79 bin 434 oy, 5 sandalye
Serdem Koalisyonu (Yekgırtu): 15 bin 581 oy, 1 sandalye
Özgürlük Koalisyonu: 8 bin 63 oy, 1 sandalye kazandı.
Azınlıklara ait 11 sandalye dağılımı ise şöyle:
Türkmen Kalkınma: 2
Türkmen Reformu: 1
Türkmen Millet: 1
Türkmen Cephesi: 1
Hristiyan Ulusal Birlik Koalisyonu: 3
Rafideyin: 1
Ermen Bireyi: 1
Suryani, Keldani Halk Meclisi: 1 sandalye
4 üye onaylamadı
(Derleyen: Necmi Orta)