Kürdistan Bölgesi’nde Sanat İcrası: Şiddet, beden politikası ve mekan mücadelesi

Erbil (Rûdaw) - Kürdistan Bölgesi'nde genç sanatçı ve aktivistler, yerleşik parti siyasetinden veya kadın örgütlerinden giderek uzaklaşıyor ve toplumsal cinsiyet, beden ve cinselliğe odaklanan sanatsal bilgi üretimi yoluyla yeni katılım biçimleri yaratıyor.

Muhafazakar toplumsal cinsiyet normlarına ve ilişkilerine meydan okumanın yanı sıra kimin hangi bedeni (erkekler, aile birimi, hükûmet, dini güçler, tüketici kapitalizmi) kontrol ettiğini sorgulamak, analiz edilen birçok sanatsal keşfin merkezinde yer alıyor.

Sanat eserlerinde genel olarak kapsayıcı beş tema bulundu:

1. şiddet, tecrit, travma; 2. kadının yalnızlığı veya zaman ve mekanlarını geri kazanan kadınlar; 3. samimiyetin yeniden tasavvuru; 4. modernize edilmiş Kürt folkloru ve geleneği; 5. 2014 sonrası vücut politikaları.

Gördüğümüz sanatın çoğu, bir ulus olarak Kürtlerin ve özellikle de Kürt kadınlarının katlandığı ve katlanmaya devam ettiği adaletsizliklere tanıklık ediyor.

Namus bir zardır

Xatûn'un “Namus Bir Zardır” başlıklı çarpıcı enstalasyonu, bekaret rolünü ve kadın bedenine sürekli şiddet içeren namus bağlılığını sorunsallaştıran bir kamusal performanstı. Ayrıca, seyirci de performansın bir parçasıydı, sanatçının zarı (büyük kumaş tabakaları) kesmesine tanık oldu ve ardından farklı "kıvrımlar" arasında yürüyebildi.

Kadınların alan ve bireysellik taleplerinin bir ifadesi olarak “kadınların yalnızlığı”

Bize gösterilen sanatta bariz olan bir başka tema da geniş ailenin önemini ve merkeziliğini savunan bir toplumda kadınların alan ve bireysellik taleplerinin bir ifadesi olarak yorumladığımız kadınların yalnızlığıydı.

Bazı kadınlar özlemle veya gözleri kapalı, içe odaklanmış veya bitkin bir hâlde sadece uzaklara bakıyor, diğerleri sigara ve içki içiyor, bazen yalnız, bazen de bir arkadaşıyla.

Bu resimlerde kadınlar, aile birimi ve toplumsal alan içindeki sınırlılıklarından geçici olarak sıyrılmış, kendi başlarına var olabilecekleri alanlar talep ediyor gibi görünüyor.

Her biri kendi gücünde bir mahremiyet

Çiftler de sıklıkla boyandı, usulca birbirine yaslanan arkadaşlar ya da kucağına oturan çiftler. Bu resimler, samimiyetin neye benzediğini veya neye benzeyebileceğini tasvir ediyor gibi görünüyor. Toplumun bakışından ve onun ayıp/namus etrafında muhafazakar kısıtlama ve normlarından uzak, şiddetten arınmış, her biri kendi gücünde bir mahremiyet.

Çıplak Kürt erkekleri

Sanatçı Hardi Sabah'ın resimlerinde ilk kez gündelik durumlarda çıplak Kürt erkekleri yer alıyor. Bu, 1980'lerde ve 1990'larda mümkün olmayacaktı çünkü Saddam'ın hapishanelerinde erkeklerin kıyafetlerini çıkarmak genellikle hapis, işkence ve aşağılama eylemiyle ilişkilendiriliyordu.

Bu adamlar, kahramanlık ve gücü somutlaştırmazlar

Sabah'ın çalışmaları, erkeklik ve özellikle de onlarca yıllık askeri mücadele ve savaşlardan sonra Kürt toplumunda hâlâ yaygın olan militarize erkeklik hakkındaki hakim kavramlara meydan okuyor. Bu adamlar, kahramanlık ve gücü somutlaştırmazlar ancak savunmasız ve dalgındırlar, samimi anlarda başkalarına bağlıdırlar.

Çok sayıda genç sanatçı; şiirleri, hikayeleri, mitolojiyi, dövmeleri, el sanatlarını, kıyafetleri ve ayrıca arkeolojik ve kültürel mirasları kullanarak eski nesillerin geleneklerini, geleneklerini ve edebi miraslarını araştırıyor.

Tarihi günümüze getirmek için “modern bir dokunuş” eklemek için kolaj, grafik tasarım, illüstrasyon ve dijital sanat kullanıyorlar. Bunu, bu yeni neslin devam eden bir “Kürt kimliği” arayışı, “Nereden geldik?” sorusu olarak okuyoruz .

Aynı şekilde sanatı, dili, mirası ve kendilerini Arap, Türk, Fars ve Batı etkilerinin etkisinden kurtarma girişimi olarak.

IŞİD’in saldırısı ve bu saldırının Suriye, Irak ve Kürdistan Bölgesi’ni büyük bir bölümünü kontrol altına alma hızı ve şiddeti bölgede şok dalgaları yarattı.

Kürt gençliği de sadece kendi varlıklarını tehlikede görmekle kalmayıp aynı zamanda IŞİD'in İslam'ı ve kadın bedenlerini, saltanatlarını belirlemek için nasıl kullandığını da sorguladı.

IŞİD tarafından işlenen korkunç suçlar, Kürdistan Bölgesi, Irak ve daha geniş bölgedeki kadınların, siyasi partilerin ve hareketlerin kadın bedenlerini "biz" ve "onlar" ayrımı olarak kullandıkları ilk kez deneyimledikleri olaylar değildi ama yakın tarihin en acımasız ve muhteşem şekilde sahnelenen örneklerinden biriydi.

Kürdistan Bölgesi’ndeki sanatçılar o zamandan beri “beden siyaseti” gibi daha geniş bir meseleyi giderek daha fazla ciddiye aldılar ve cinsiyet ile cinselliğin IŞİD’in saldırısıyla Kürt toplumunda daha da şiddetlenen birçok büyük ayrılığın merkezinde yer aldığına baktılar.

Bir yanda, IŞİD tarafından güçlendiğini hisseden şimdi ise utanç ve namus etrafında kamusal söylemi yöneten güçlü siyasi ve kültürel örgütler ve diğerlerinin yanı sıra devasa “başörtüsü takma festivalleri” düzenleyerek popülaritelerini gösteren toplum artan bir şekilde İslamlaşıyor; öte yanda ise Kürt toplumunda lüks yaşam tarzları hakkında gönderi paylaşan, genellikle güçlü erkekler tarafından desteklenen, yetersiz giyimli Instagram kişileri gibi sözde “modeller" var.

Konuştuklarımızın çoğu; paraya, görünüşe odaklı ve erkeklere bağımlı bu "modellerin" genç kadınlara "özgür" olmanın ne anlama geldiği konusunda yanlış fikir verdiğinden şikayet etti.

“Hiçbir zaman tam olarak çatışma sonrası” olmayan bir coğrafya olan Kürdistan

“Hiçbir zaman tam olarak çatışma sonrası” olmayan bir coğrafya olan Kürdistan, yalnızca siyasi ve sosyal olarak değil, bir geçiş anında, aynı zamanda sanatsal olarak da genç bir sanatçı kuşağı ile kolonyal tahakkümden kurtulmuş bir Kürt kimliğini gün yüzüne çıkarmak için geçmişi yeniden ziyaret ediyor.

Kadın bedenlerinin kapitalist tüketimin belirteçleri olmadığı bir gelecek

Bugün birçokları için dayanılmaz olsa da kadın bedenlerinin artık dindarlığın, ilerlemenin, özgürlüğün ve kapitalist tüketimin belirteçleri olmadığı bir gelecek hayal ediliyor: Kadınların güvenli, özerk ve eşit olduğu bir yer. Bu, aktif olarak alternatif katılım yolları oluşturmaya çalışan seferber edilmiş, eğitimli ve bağlantılı bir gençlik tarafından yapılır. Bu girişimler, bugüne kadar küçük, yerel, yetersiz finanse edildi ve geçici olmaya devam etti.

Kaynak: Art Making in Iraqi Kurdistan: Violence, Body Politics and the Struggle for Space / LSE