دەقی هەردوو وتارەكەی ماكرۆن کە بوونە جێگەی مشتومڕ

 

 

 

ماكرۆن وتاری یەكەمی رۆژی 2ی ئوكتۆبەری 2020 پێشكێشكرد، لە شارۆچكەی لێ میغۆ (les Mureaux) كە 40 كیلۆمەتر دووری شاری پاریسە. كە شوێنی نیشتەجێبوونی زۆر لە ئیسلامییە پەڕگیرەكانە و زۆرترین چەكدارە داعشییەكانی فەرەنسا لەو شارۆچكەیە ژیاون. هەروەها وتاری دووەمی رۆژی 21ی ئوكتۆبەر لەكاتی رێزگرتن لە مامۆستای سەربڕدراو ساموێل پاتی لە زانكۆی سۆربۆن لە پاریس پێشكێشكرد. هەردوو وتارەكە لە ماڵپەڕی سەرۆكایەتی كۆماری فەرەنسا وەرگیراون و هاوكارمان حوسێن عومەر، راستەوخۆ لە زمانی فەرەنسییەوە وەریگێڕاون.

 

گەنجێکی تەمەن 18 ساڵی چیچانی کە لە تەمەنی شەش ساڵییەوە لەگەڵ خێزانەکەی چوونەتە فەرەنسا، رۆژی 16ی ئەو مانگە سەری ساموێل پاتی بڕی و وێنەکەیشی بڵاوکردەوە، چونکە ئەو مامۆستایە لەنێو پۆل دا بۆ گوتنەوەی وانە لەسەر بنەماکانی کۆماری فەرەنسا وێنەی ئەو کاریکاتێرانەی نیشانی خوێندکارەکانی دا کە چەند ساڵ پێشتر لەلایەن گۆڤاری (چارلی هیبدۆ) لەسەر پێخەمبەری ئیسلام بڵاویکردنەوە و بووە هۆی ناڕەزایی و تووڕەیی موسڵمانان و دواتریش داعش هێرشیکردە سەر گۆڤارەکە لە پاریس. ئەو گەنجە چیچانییە خوێندكار نەبووە لەو قوتابخانەیە، بەڵام دوو كەس بەرامبەر وەرگرتنی 300 یۆرۆ مامۆستاكەیان پێ نیشانداوە. ئەو گەنجە چیچانییە تەمەن 18 ساڵە لەکاتی راکردنی لەلایەن پۆلیسەوە کوژراو دوای ئەوە پۆلیس 11 کەسی دیکەیشی لەسەر کوشتنی ئەو مامۆستایە دەستگیرکردن.

 

 

 

 

لەپێناو كۆماردا بە كردار

 

عەلمانیەت كێشە نییە. عەلمانیەت ئازادی باوەڕ یان بێ باوەڕییە، هەروەها ئازادی مرۆڤە بۆ باوەڕداری بە دابینكردنی سیستەمی گشتی. عەلمانیەت بێلایەنی دەوڵەتە و بەهیچ شێوەیەك نەهێشتنی ئایینەكان نییە لە كەتواری گشتیدا. عەلمانیەت راگری فەرەنسای یەكگرتووە.

 

لەبەرئەوەش پێویستە رێزگرتنی عەلمانیەت زۆر بە وردی و تووندی بسەپێنین، بەبێ ئەوەی بكەوینە داوی مشتومڕچییەكان و پەڕگیرەكان (المتگرفون- Extremists)، چونكە لەوانەیە ئەمە نێوبانگی هەموو موسڵمانان بشێوێنێت.  

 

كێشەكە گۆشەگیری ئیسلامییە. ئەو پڕۆژەیە كە بە پلان و بە ئامانجەوە دانراوە كە ئایینی – سیاسییە، بریتییە لە لادانی دووبارەبووەوە لە بەهاكانی كۆمار، كە زۆربەی جار دەبێتە هۆی دروستبوونی كۆمەڵگەیەكی دژ، كە یەكێك لە دیاردەكانی دەرچوونی منداڵانە لە قوتابخانەكان، گۆڕینی چالاكی وەرزشی و رۆشنبیریی تایفییە، كە دەبێتە بیانوو بۆ خوێندنی بنەمای دژ بە یاساكانی كۆمار. ئەوە راهێنانێكی ئایدۆلۆژییە كە لە رێگەیەوە بنەما و بەهاكانی ئێمە رەتدەكرێنەوە، وەك یەكسانی نێوان ژن و پیاو و روومەتی مرۆڤایەتی. كێشەكە لەوەدایە ئەو ئایدیۆلۆژیایە دەڵێ یاساكانی ئێمە لەسەرووی یاساكانی كۆمارەوەن. من داوا لە هیچ لە هاووڵاتییەكانمان ناكەم باوەڕداربن یان بێ باوەڕ، یاخود كەم باوەڕمەندبێت یاخود میانڕۆ بێت، ئەوە كاری كۆمار نییە، بەڵام داوا لە هەموو هاووڵاتییەك دەكەم، ئینجا ئایینەكەی هەرچییەك بێت، یان بێ ئایین بێت، كە بەشێوەیەكی رەها رێز لە یاساكانی كۆمار بگرێت. 

 

كردارەكان لە رۆژی یەكەمەوە هەن، كرداریش لە قسە باشترن. لە كۆتایی ساڵی 2017ەوە لە 15 گەڕەك، پلانەكانی بەرەنگاربوونەوەی تووندڕۆیی جێبەجێكراون كە هەموو فەرمانگەكانی دەوڵەت دەگرێتەوە. فەرمانبەرانمان بە رژدی كار دەكەن و ئەنجام بەدەستدێنن لەسەر زەوی: 212 یانە داخراون، 15 شوێنی ئایینی، 4 قوتابخانە و 13 دەزگای كۆمەڵگەیی و رۆشنبیری، سەدان كردەوەی دۆزینەوە كراون و ملیۆنان یۆرۆ دەستیان بەسەردا گیراوە.

بڕیارمانداوە زیاتر لەوەش بكەین و بەشێوەیەكی بەهێزتر. ئەویش دۆزینەوەی چارەسەرێكی بەكردەوەیە بۆ هەر كێشەیەك كە لەسەر زەوی رووبەڕوومان دەبێتەوە. رۆژی 9ی كانوونی یەكەم پڕۆژە یاسایەك دەدرێتە ئەنجوومەنی وەزیران بۆ بەهێزكردنی عەلمانیەت و چەسپاندنی زیاتری بنەماكانی كۆمار. لە هەندێ شارۆچكە پڕۆژەی سەپاندنی هەندێ شێوە خۆراك بەپێی هەندێ پێوەری سەپێندراو لە هەندێ چێشتخانەدا، لەهەندێ شوێنی دیكە رێ لە پیاوان دەگرن بچنە مەلەوانگەكان. هەموو شتێك كە پێچەوانەی یەكسانی و بنەماكانی عەلمانیەت بێت قەدەخە دەكرێت. 

 

لەچوارچێوەی ئەو خزمەتگوزارییە گشتیانەی لەلایەن كۆمپانیاكانەوە پێشكێش دەكرێن، وەك هۆیەكانی گواستنەوەی گشتی، هەندێ لادان لە زیادبووندان وەك رەتكردنەوەی تەوقەكردن لەگەڵ ژنان و پۆشینی حیجاب لەو شوێنانەی لە پەیوەندیدان لەگەڵ خەڵك. بنەمای بێلایەنبوونی فەرمانبەرانی گشتی فەرمانبەرانی كۆمپانیا رێپێدراوەكانیش دەگرێتەوە. بەڵام قەدەخەكردن بەس نییە، پێویستە لە رەگەوە كاری لەسەر بكەین. پێویستە رووبەڕووی ئیسلامی سیاسی ببینەوە، بە سەپاندنی نیشتیمانپەروەریی كۆمار. كاركردن لەسەر ئەو كۆمەڵانەی كە پێویستە نەتەوەی فەرەنسا یەكبخەن، نەك دابەشی بكەن. 

 

پاڵنەرەكانی چارەسەر لە ئەنجوومەنی وەزیرانەوە دەستپێدەكەن تاوەكو دەگاتە رێگرتن لە دەستبردن بۆ ئابڕووی مرۆڤ، تاوەكو هەڕەشە جەستییەكان و دەروونییەكان. 

 

هەر داواكارییەك بۆ وەرگرتنی هاوكاری، مەرجدار دەبێت بە واژۆكردنی گرێبەستێك بۆ رێزگرتن لە بەهاكانی كۆمار، ئەوانەی رێزی ناگرن ناچار دەكرێن پارە بدەن. 

 

خوێندن و كار لە قوتابخانە، دەبێت جارێكی دیكە ببێتەوە شوێنی تواندنەوەی كۆمار. ئێستا 5 هەزار منداڵ لە ماڵ دەخوێنن. هەموو رۆژێك بەڕێوەبەرانی قوتابخانەكان منداڵانی دەرەوەی سیستەمی پەروەردەیی دەدۆزنەوە. هەموو هەفتەیەك پارێزگارەكان قوتابخانەی نایاسایی دادەخەن، كە زۆرینەیان لەلایەن ئاییندارە پەڕگیرەكانەوە بەڕێوەدەبرێن.

 

لە بەرامبەر ئەو لادانانە كە هەزاران منداڵ لە پەروەردە دووردەخەنەوە، بەپێی بنەمای هاووڵاتیبوون و بۆ گەیشتن بە رۆشنبیری، مێژووی ئێمە، بەهاكانمان و ئەزموونی داننان و رێزگرتن لە ئەویدیكە، كە دڵی قوتابخانەی كۆمارە، بڕیارمدا: لەسەرەتای ساڵی خوێندنی 2021، خوێندن لە قوتابخانە تەوزیمی دەبێت بۆ هەمووان لە تەمەنی سێ ساڵییەوە. خوێندن لە ماڵ تەنیا بۆ ئەوانە دەبێت كە هۆكاری تەندروستییان هەن، چونكە قوتابخانە بەر لە هەموو شتێك بەهاكانی كۆمار دەچێنێت نەك بەهای ئایینی. سنوورێك دادەنێین بۆ فێربوونی زمانەكان و رۆشنبیرییە رەسەنەكان. كۆمار لە رێگەی قوتابخانەوە بەرەنگاری ئەوانە دەبێتەوە كە دەیانەوێت بیڕووخێنن. 

 

ئیسلام ئایینێكە ئەمڕۆ لە هەموو جیهاندا لە قەیراندایە. ئێمە ئەوە لە وڵاتەكەماندا نابینین. ئەوە قەیرانێكە پەیوەستە بە نائارامی نێوان رەوت و پڕۆژە ئایینی و سیاسییەكان بە دیاریكراوی، هەروەك ئێمە دەیبینین دەبێتە هۆی پەڕگیرییەكی زۆر زیاتر لە هەموو شوێنەكانی جیهان، تەماشای تونسی هاوڕیمان بكەن، بۆ ئەوەی نموونەی دیكە نەهێنینەوە. بەر لە 30 ساڵ دۆخەكە تەواو جیاوازبوو لەڕووی شێوەی ئایینداری، شێوەی ژیان و ئەو شڵەژانەی لە كۆمەڵگەدا هەبوو لەو وڵاتەدا، كە بێگومان یەكێكە لە وڵاتە هەرە پێشكەوتوو و خاوەن رۆشنبیرییەكان لە ناوچەكەدا. كەواتە قەیرانێك هەیە كە تووشی ئیسلام بووەو ئەوە لەلایەن هەندێك لە رەوتە تووندڕەوەكانەوە بڵاوكراوەتەوە، لەوانەش شڵەژانە تووندڕەوەكان، هەوڵدان بۆ بەرهەمهێنانەوەی جیهادێكی دیكە، كە ئەویش رووخاندنی ئەویدیكەیە. 

 

پڕۆژەی خیلافەت كە ئێمە لە رۆژهەڵات بەرەنگاریبووینەوە، ئێستاش لە ناوچەی كەناراو (ساحیل) بەرەنگاری دەبینەوە، هەروەها لە هەموو شوێنێك، بریتین لە هەندێ شێوەی ناشیرین و هەرە تووندڕەو. ئەو قەیرانە ئێمەش دەگرێتەوە بەهۆی سرووشتی خۆمانەوە. 

باوەڕم بە باوەڕەدارە موسڵمانە فەرەنسییەكان هەیە و، ئەو توانایەشیان هەیە بەشداربن لەو جەنگەی كۆماردا دژی گۆشەگیری ئیسلامی، هێزی خۆڕێكخستیشیان هەیە لەپێناو دروستكردنی ئیسلامی رۆشنگەر. بێگومان رێكخستنەوەی ئیسلام كاری دەوڵەت نییە، بەڵام دەبێ رێگەی پێبدەین و پشتیوانی لێبكەین، بۆ ئەو مەبەستەش زۆر گفتوگۆم لەگەڵ نوێنەرانی ئیسلام كردووە لە وڵاتەكەمان. خاوەنی ئەو ئەنجام و پێشنیازانەین: 

 

-پێویستی رزگاركردنی ئیسلام لە فەرەنسا لە كاریگەرییە بیانییەكان. سنوورێك بۆ سیستەمی وتاربێژە وەرگیراوەكان دادەنرێت.

 

-ئارەزوو هەیە بۆ پاراستنی بەرپرسانی مزگەوتەكان لە كردەوە دووژمنكارییەكانی پەڕەگیرەكان لە دەستگرتن بەسەر مزگەوتەكان دا. دەزگای بەرەنگاربوونەوەی دەستبەسەرداگرتن دروستدەكرێت.

-حەزی راهێنان و پلەبەرزكردنەوەی نەوەیەك لە وتاربێژ و رۆشنبیران لە فەرەنسا كە بەرگری لە ئیسلامێك بكەن كە گونجاوبێت لەگەڵ بەهاكانی كۆمار. 

-دەبێ هەوڵبدەین خەڵك كۆماریان خۆشبوێت لە رێگەی نیشاندانی نیازی ئەوەی كە رێگە بە هەمووان دەدات بۆ دروستكردنی ژیانی خۆیان. 

 

ئێمە هەنگاو دەنێین بۆ گەڕاندنەوەی كۆمار بۆ نێو ژیان لە رێگەی پرۆگرامێكی پەروەردەیی، ئابووری و وەرزشی نایاب لە هەموو شوێنێك:

 

دوو بەرامبەركردنی پۆلەكان بۆ 300 هەزار خوێندكار، كردنەوەی 80 ناوەندی فێركاری، دانانی نیشانە لەسەر 530 ماڵی خزمەتگوزاری فەرەنسی لەبواری رۆشنبیری دا. درێژكردنەوەی كاژێرەكانی پەرتووكخانەكان لە 600 شارەوانی، دروستكردنی نزیكەی 100  میكرۆفایل. هەندێك لەو هەنگاوانە بۆ سێ ساڵ كراون لە هەموو شوێنێك. 

 

فراوانكردن: ئێستا پۆلەكان لە بەشە گەورەكاندا فراوان دەكرێن بۆ خوێندكاران، هەروەها 40 كۆمەڵگەی پەروەردەیی و نیشتەجێبوون دروستدەكرێن. 300 ماڵی خزمەتگوزارییە فەرەنسییەكان دەكرێنەوە لە هەفتەكانی داهاتوودا.

 

خۆشەویستی كۆمار ئەوەیە وەفاداربیت بەرامبەر بەڵێنی ئازادی ریشەداری. دەستمكردووە بە دیاریكردنی رێگەكانی یەكسانی رەخساندنی هەلەكان، نەهێشتنی جیاكاری و دڵنیابوون لەوەی كە هەمووان بەبێ رەچاوكردنی رەنگی پێست و ئایینەكەیان دەتوانن دەرفەتیان دەستبكەوێت. 

هەندێك بڕیاری نوێ لە پاییزدا دەدەم. ئەوانە لەلایەن پارێزكارەكانەوە رەتكراونەتەوە، بەڵام هەموویان بۆ یەك ئامانج دەبن : كۆمار لە كار دا. 

 

هەموو ژنە فەرەنسییەكان، با هەموومان ئەو كاتژمێرە فەرەنسییە هەڵگرین. 

 

بژی كۆمار و بژی فەرەنسا 

 

 

 

 

ساموێل پاتی رۆژی هەینی بووە رووی کۆمار، بووە رووی ئارەزووی ئێمە بۆ لەنێوبردنی تیرۆریستان و سەرکوتکردنی ئیسلامیستەکان و ژیان وەک کۆمەڵگەیەک لە هاونیشتمانیانی ئازاد لە وڵاتەکەماندا . بووە رووی پێداگیری ئێمە لەسەر زانین ، بۆ فێربوون و درێژەپێدانی فێربوون و ئازادیخوازبوون، چونکە ئێمە بەردەوام دەبین ئەی مامۆستا.

 

ئێمە بەردەوام دەبین لە بەرگریکردن لە ئازادی کە خۆت زۆرت فێرکردن و بەیداخی عەلمانیەت بەرز رادەگرین.

واز لە کاریکاتۆر ناهێنین و واز لە وێنە دەستییەکان ناهێنین ، ئەگەر ئەوانیدیکەش پاشەکشە بکەن.

 

هەموو ئەو هەلانەی لەسەر شانی کۆمارن بۆ هەموو گەنجانی دەڕەخسێنین بەبێ جیاکاری.

 

مامۆستا ئێمە بەردەوام دەبین لەگەڵ هەموو مامۆستا و وانەبێژان لە فەرەنسا، بەردەوام دەبین لەسەر گوتنەوەی وانەی مێژوو بە هەموو شانازییەکانییەوە و بەهەمانشێوە بەگشت گۆڕانەکانیشیەوە. وانەکانی ئەدەبیات، میوزیک و هەموو کارەکانی رووح و عەقل دەڵێینەوە. بەهەموو هێزمان حەز لە گفتوگۆ و گەنگەشە و بەڵگەی باوەڕپێکەر و باوەڕهێنان بە رێگەی ژیرانە دەکەین . حەز لە زانست و بابەتە مشتومڕ هەڵگرەکانی دەکەین. هەروەک تۆ، کولتووری لێبووردەیی دەچێنین. هەروەک تۆ بەبێ سنوور هەوڵی تێگەیشتن دەدەین، تاوەکو زیاتر تێدەگەین. هەر ئەوەشبوو کە دەیانویست ئێمەی لێ دووربخەنەوە.

 

خۆمان فێری کۆمیدیا دەکەین، خۆمان فێری جیاوازی دەکەین. هەمیشە بەبیر خۆمانی دەهێنینەوە کە ئازادیەکانی ئێمە پارێزراو نابن تەنیا لە رێگەی کۆتاییهێنان بە رق و تووندوتیژی نەبێت، تەنیا لە رێگەی رێزگرتنی ئەویدیکە نەبێت.

 

بەردەوام دەبین ئەی مامۆستا، سەتان لاو کە تۆ پێتگەیاندن بەدرێژایی ژیانیان ئەو بیرکردنەوە رەخنەگرانەیە بەکاردەهێنن کە تۆ فێرت کردن. لەوانەیە ئەوانیش هەندێکیان ببنە مامۆستا و وانەبێژ و ئەوانیش هاونیشتمانییە لاوەکان پێدەگەیێنن. ئەوانیش خۆشەویستی کۆمار دەچێنن. کار لەسەر تێگەیشتنی نەتەوەکەمان دەکەن، کار لەسەر تێگەیشتنی بەهاکان و ئەوروپایەکەمان دەکەن . بەدرێژایی سەردەمەکان ناوەستین. بەڵێ بەردەوام دەبین لەو تێکۆشانە لەپێناو ئازادی و لەپێناو عەقل کە تۆ لەمڕۆوە بووی بە رووەکەی. چونکە ئێمە قەرزداری تۆ و قەرزداری خۆمانین لەوڕووەوە. چونکە ئەی مامۆستا چراکان هیچ کاتێک لە فەرەنسا ناکوژێنەوە.

 

بژی کۆمار و بژی فەرەنسا.