گرنگترین رووداوەکانی 2023 لە جیهان، عێراق و کوردستانتان بیر دەهێنینەوە

 

جگە لە شەڕ و پەیوەندییە سیاسییەکان، کایە هونەری و وەرزشییەکان و داهێنانە تەکنەلۆژییەکانیش بەشێک بوون لە مژارە گەرمەکانی ساڵی 2023، هەندێکیان تەنانەت کاریگەرییان لەسەر پرۆسەی سیاسی و ئابووری دیپلۆماسیی نێوان وڵاتان هەبوو؛ بەرەوپێشبردن و پەرەدانی زیاتر بە ژیریی دەستکرد، کاردانەوەی لە وڵاتانی ئەمریکا و ئەوروپا دروستکرد، تەنانەت جۆ بایدن، سەرۆکی ویلایەتە یەکگرتووەکانی ئەمریکا لە کۆبوونەوەی کۆمەڵەی گشتیی نەتەوە یەکگرتووەکان لە گوتارێکدا لە 19-09-2023، هۆشداریی بە وڵاتان دا کە "پێویستە پێش ئەوەی خزمەتگوزارییەکانی ژیریی دەستکرد بۆ خەڵک بەردەست بێت، دڵنیاببنەوە لە سەلامەتی و پارێزراوییەکەی" گوتیشی "پێویستە حکومەتەکان ژیریی دەستکرد کۆنترۆڵ بکەن، نەک بەپێچەوانەوە."

 

کاردانەوەی وڵاتان لەبارەی هەندێک رووداو، پەیوەندییە دیپلۆماسییەکانیانی بردە قۆناخێکی خراپەوە، لەوانە دوای لێدوانەکەی کریستۆفەر رەی، بەڕێوەبەری نووسینگەی لێکۆڵینەوەی فیدراڵیی ئەمریکا (ئێف بی ئای)، لەبارەی هۆکارەکانی بڵاوبوونەوەی ڤایرۆسی کۆرۆنا و لەکۆنترۆڵدەرچوونی دەسەڵاتی تاقیگەکانی چین، کە گرژییەکی دیکەی خستە نێوان پەیوەندییەکانی ئەمریکا و چینەوە. 

 

بە گشتیی لە رۆژهەڵاتی نێوەڕاست و بەتایبەت لە عێراق و هەرێمی کوردستانیش رووداوەکان کەمتر نەبوون لەوانەی لە وڵاتانی دیکەی ئەوروپا و ئەمریکا روویاندا، بەشێک لەو رووداوانە، وڵاتانی زلهێزیان راکێشایەوە نێو گۆڕەپانی ململانێکان، کاریگەرییان لەسەر جیهان دانا، لەوانە ئەنجامی سکاڵای عێراق لەسەر هەناردەکردنەوەی نەوت لە دادگەی باڵای پاریس و راگرتنی هەناردەکردنی نەوتی هەرێمی کوردستان، دەستپێکردنی شەڕێی خوێناوی لەنێوان چەکدارانی حەماس و ئیسرائیل و گەیشتنی ئەو شەڕە بە سنووری عێراق و هێرشی گرووپە چەکدارەکانی "نزیک لە ئێران" بۆ سەر بنکەکانی هاوپەیمانان، پەسندکردنی بودجەی عێراق و بڕیارەکانی دادگەی فیدراڵی و بەڕێوەچوونی هەڵبژاردنەکانی ئەنجوومەنی پارێزگاکان و دیاریکردنی رۆژی هەڵبژاردن لە هەرێمی کوردستان و هەڵوەشاندنەوەی پەرلەمانەکەی. 

 

لێرەدا باسی دیارترین رووداوەکانی ساڵی 2023 دەکەین کە بەتایبەتی ئەوانەی رۆژهەڵاتی ناوەڕاست، کاریگەرییان لەسەر هەرێمی کوردستانیش داناوە:

 

 

لە 28-02-2023 کریستۆڤەر رەی، بەڕێوەبەری نووسینگەی لێکۆڵینەوەی فیدراڵیی ئەمریکا (FBI) ئەنجامی لێکۆڵینەوەی دەزگاکەی لەبارەی ڤایرۆسی کۆرۆنا ئاشکراکرد و گوتی، ڤایرۆسی کۆرۆنا لە تاقیگەیەکی کۆنترۆڵکراوی شاری وهانی چینەوە بڵاوبووەتەوە و دروستکراو بووە.

 

رەی لە هەڤپەیڤینێکدا لەگەڵ کەناڵی فۆکس نیوزی ئەمریکی گوتی، "ئێمە بێدەنگ بووین، بەڵام کاتی گوتنی راستییەکانە؛ لە راستیدا کۆرۆنا لە یەکێک لە تاقیگە کۆنترۆڵکراوەکانی چینەوە سەریهەڵداوە." 

 

ئەو لێدوانەی بەڕێوەبەری ئێف بی ئای بووە مژاری گەرمی میدیاکانی جیهان و، بەرپرسانی چین ئەو گوتانەیان رەتکردەوە، گوتەبێژی وەزارەتی دەرەوەی چین رایگەیاند، "پێویستە واز لە شێواندنی زانیارییەکان بهێنن سەبارەت بەو دەنگۆیانەو واز لە بە سیاسیکردنی پرسی سەرچاوەی ڤایرۆسەکە بهێنن."

 

 

رۆژی 14-3-2023 لەلایەن دامەزراوەی OpenAI ـەوە مۆدێلێکی زمانەوانیی گەورە پەرەی پێدرا و خرایە بەردەست بەکارهێنەرانی کە بە ChatGPT ناسێنرا، ئەو پێگە ئەلیکترۆنییە زیرەکە، یەکێکە لە پێشکەوتووترین مۆدێلەکانی ژیریی دەستکرد لە جیهاندا و، لە دوای نمایشکردنی لە کۆتایی ساڵی 2022ـەوە سەرنجی زۆرینەی کۆمەڵگەی تەکنەلۆژیای راکێشا، بە فەرمی لە 14ـی ئازاری 2023 خرایە بەردەست، هەندێک لە وڵاتان ئەم داهێنانەیان بە مەترسیی ناوبرد و تاوەکو ئێستاش لە هەندێک وڵاتدا بەکارهێنانی سنووردارە. بەشێکی دیکەش هەوڵیان داوە لەگەڵ ئەو بەرەوپێشچوونە تەکنەلۆژییە خۆیان بگونجێنن. حکومەتی ئیتاڵیا لە 31ـی ئازاری 2023، بڕیاری قەدەخەکردنی سەرجەم ئەو بەرنامانەی دەرکرد، لەبەرئەوەی بە مەترسی بۆ سەر ئاسایشی وڵاتەکە ناوی برد و بەرپرسانی ئیتاڵیا رایانگەیاند ئەو بەرنامانە زانیارییە کەسییەکان دەبەنە دەرەوە و زانیاریی ناڕاست بە منداڵ و مێرمنداڵ دەدەن. 

 

ChatGPT یەکێکە لە گەورەترین مۆدێلەکانی ژیریی دەستکرد (AI) لە جیهاندا، کە زانیارییەکانی لە چەندین دەقی جۆراوجۆر و سەرچاوە و بەرنامەکراوە، لەوانە کتێب و توێژینەوە و ماڵپەڕەکان وەردەگرێت، دایدەڕێژێتەوە و دەیکاتە وەڵامی پرسیارەکان. 

 

 

رۆژی 6ـی شوباتی 2023 بوومەلەرزەیەک بە گوڕی 7.8 پلەی رێختەر چەند شارێکی باکووری کوردستان و تورکیای هەژاند، بوومەلەرزەکە سەرچاوەکەت مەڕەشی باکووری کوردستان بوو، ئەوەندە بەهێز بوو، کە چەند شارێکی رۆژئاوا و سنووری سووریاشی هەژاند. بەهۆی ئەو بوومەلەرزەیە لە هەردوو وڵات نزیکەی 60 هەزار کەس گیانیان لەدەستدا، تەنیا لە تورکیا و باکووری کوردستان، 273 هەزار باڵەخانە رووخان، هەروەها بوومەلەرزەکە لە سووریا کاریگەری لەسەر 8 ملیۆن خەڵک دروست کرد. 

 

لەسەر ئاستی نێودەوڵەتیدا چەندین وڵات هاوکاریی مرۆییان گەیاندە ئەو دوو وڵاتە، لە تورکیا تاوەکو ئێستا نۆژەنکردنەوەی ئەو ناوچانەی بوومەلەرزەکە کاریگەریی لەسەریان هەبوو، بەردەوامە. 

 

 

بەهۆی بەردەوامیی جەنگی نێوان ئۆکراینا و رووسیا، رۆژی 17-03-2023، دادگەی تاوانە نێودەوڵەتییەکان بە تۆمەتی هەڵگیرساندنی جەنگ و کوشتنی خەڵکی بێتاوان لە ئۆکراینا، بڕیاری دەستگیرکردنی بۆ ڤلادیمیر پووتین، سەرۆکی رووسیا دەرکرد. 

 

بڕیاری دادگەکە دوای ئەوەهات، کە رووسیا لە 24ـی شوباتی 2022 هێرشی زەوینی و ئاسمانی کردە سەر ئۆکراینا، نزیکەی دوو ساڵە جەنگ لەنێوان ئەو دوو وڵاتە بەردەوامە و بە گوێرەی حکومەتی ئۆکراینا، تاوەکو ئێستا نزیکەی 383 هەزار کەس گیانیان لەدەستداوە.

 

 

یەکێکی دیکە لە رووداوە هەرە زەقەکانی ئەم ساڵ، شەڕە خوێناوییەکەی چەکدارانی حەماس و ئیسرائیلە، دوای ئەوە هەڵگیرسا کە بەرەبەیانی رۆژی 7-10-2023، چەکدارانی بزووتنەوەی حەماس هێرشێکی لەناکاویان لە زەوی، ئاسمان و دەریاوە کردە سەر چەند کۆمەڵگەیەکی جوونشین و ڤێستیڤاڵێکی میوزیکی.

 

سوپای ئیسرائیل دەڵێت، لەو هێرشەدا هەزار و 200 کەس کە زۆربەیان سڤیل بوون، کوژران و 240 کەسیش بە بارمتە گیران، جگە لە برینداربوونی سەتانی دیکە. 

 

تەنیا چەند کاژێرێک دوای هێرشەکە، ئیسرائیل بەڵێنی لەنێوبردنی حەماسی دا و دەستی بە هێرش و بۆردوومانەکان کرد، کە تائێستا (23-12-2023) بەردەوامە. بە گوێرەی نوێترین ئاماری وەزارەتی تەندروستیی غەززە، لە 7ـی تشرینی یەکەمەوە بەهۆی بۆردوومان و هێرشەکانی ئیسرائیلەوە تائێستا، زیاتر لە 20 هەزار فەلەستینی کوژراون و 52 هەزار و 286ـی دیکەش برینداربوون.