توێژینەوەیەک: 85%ـی هاونیشتمانییانی باشووری کوردستان و هاووڵاتییانی عێراق رۆژانە نوێژ دەکەن

 

سەنتەری توێژینەوەی (پیو)ـی ئەمریکی ئەنجامی توێژینەوە و راپرسییەکی بڵاوکردووەتەوە، کە لە ساڵانی 2008 تاوەکو 2023 لە 102 وڵات، ناوچە و هەرێمی جیهان کردوویەتی و جەخت لەسەر گرنگی ئایین دەکاتەوە. دوو پرسیار لە هاووڵاتییانی ئەو 102 وڵات و هەرێمەی جیهان کراوە. پرسیاری یەکەم، "ئایین چەندە لە ژیانتدا گرنگە؟" پرسیاری دووەم: "چەندە نوێژ دەکەیت؟" 

 

 

ئەنجامی توێژینەوەکە دەریدەخات کە لە ئیندۆنیزیا و سەنیگال 98%ـی ئەوانەی بۆچوونیان وەرگیراوە رایانگەیاندووە، ئایین زۆر بەلایانەوە گرنگە لە ژیانی رۆژانەیاندا. لە پلەی سێیەم پاکستان بە نزیکەی 95% و دواتریش مالی، تەنزانیا، سریلانکا، گینیا بیساو، هندۆراس، رواندا و زامبیا دێن و 90% و زیاتری ئەوانەی بۆچوونیان وەرگیراوە رایانگەیاندووە، ئایین لە ژیانی رۆژانەیاندا گرنگە.

 

ژاپۆن لە ریزبەندی یەکەمی هەموو وڵات و هەرێمەکان دێت کە دانیشتووانەکەیان گوتوویانە ئایین لە ژیانی رۆژانەیاندا زۆر گرنگ نییە و تەنیا نزیکەی 5%ـی ئەوانەی بۆچوونیان وەرگیراوە پێیانوایە، ئایین لە ژیانی رۆژانەدا گرنگە. 

 

دوای ژاپۆن، وڵاتانی ئیستۆنیا، چیک، دانیمارک، سویسرا، بەریتانیا، سوێد، لاتیڤا دێن و نزیکەی 10% و کەمتری دانیشتووانیان رایانگەیاندووە، ئایین لە ژیانی رۆژانەیاندا گرنگە. 

 

ئەوەی کە پەیوەندی بە ژمارەیەک لە وڵاتانی ناوچەکەوە هەیە، نزیکەی 81%ـی ئەو هاونیشتمانی و هاووڵاتییانەی لە باشووری کوردستان و عێراق بۆچوونیان وەرگیراوە رایانگەیاندووە، ئایین لە ژیانی رۆژانەدا گرنگە. رێژەکە لە باکووری کوردستان و تورکیا نزیکەی 68%، فەلەستین نزیکەی 85%، ئوردون نزیکەی 83%یە. بۆچوونی هاونیشتمانی و هاووڵاتیان لە رۆژهەڵاتی کوردستان و ئێران، هەروەها رۆژئاوای کوردستان و سووریا وەرنەگیراوە.

 

ئەوەی کە پەیوەندی بە وڵاتانی زلهێزی جیهانەوە هەیە، 42%ی دانیشتووانی ئەمریکا رایانگەیاندووە، ئایین لە ژیانی رۆژانەیاندا گرنگە. رێژەکە لە رووسیا نزیکەی 17%، بەریتانیا نزیکەی 10%، فەرەنسا و ئەڵمانیا نزیکەی 11%یە. 

 

 

کاتێک بابەتەکە دێتە سەر نوێژکردن، ئیندۆنیزیا لە ریزبەندی یەکەم دەمێنێتەوە و 95%ی ئەو کەسانەی بۆچوونیان وەرگیراوە رایانگەیاندووە، رۆژانە نوێژ دەکەن. دواتریش هاووڵاتییانی نایجیریا، سەنیگال دێن. باشووری کوردستان و عێراقیش لە ریزبەندی چوارەم دێن و نزیکەی 85%ـی ئەو کەسانەی بۆچوونیان وەرگیراوە رایانگەیاندووە، رۆژانە نوێژ دەکەن.

 

ئەو وڵاتانەش کە کەمترینی هاووڵاتییەکانی رۆژانە نوێژ دەکەن بەریتانیایە و کەمتر 5%ی ئەوانەی بۆچوونیان وەرگیراوە گوتویانە رۆژانە نوێژ دەکەن. سویسرا، نەمسا، ئەڵمانیا، ئیستۆنیا، چیک، دانیمارک یەک لە دوای یەک لە پلەی دووەم تاوەکو حەوتەم دێن لەوەی هاووڵاتییەکانیان کەم نوێژ دەکەن و رێژەکە لە خوار 10%یە. 

 

ئەوەی کە پەیوەندی بە وڵاتانی ناوچەکە و زلهێزەوە هەیە، نزیکەی 78%ـی فەلەستینییەکان و ئوردنییەکان، 59%ی دانیشتووانی باکووری کوردستان و تورکیا، 43%ی دانیشتووانی ئەمریکا، 17%ی دانیشتووانی رووسیا، 10%ی دانیشتووانی فەرەنسا گوتوویانە رۆژانە نوێژ دەکەن.