2024 ساڵی هەڵبژاردنەکان؛ 3.7 ملیار کەس لە سەرانسەری جیهان دەنگ دەدەن

 

پرۆسەی دەنگدان لە جیهاندا لە ساڵی 2024، لە 7ـی کانوونی دووەم دەستیپێکرد، کە لە بەنگلادیش هەڵبژاردنی پەرلەمان بەڕێوەچوو. دوا هەڵبژاردنی ئەم ساڵیش لە 1ـی کانوونی یەکەم لە وڵاتی کۆماری مۆریس لە ئەفریقا بەڕێوەدەچێت و مۆریسییەکان سەرۆکێکی نوێ هەڵدەبژێرن. 

 

لە مانگی حوزەیراندا، لە 27 وڵاتی ئەندام لە یەکێتیی ئەورووپا، هەڵبژاردنی پەرلەمانی بەڕێوەچوو، کە 448 ملیۆن کەس دەنگیان دا. لە کیشوەری ئاسیادا، لە 23 وڵات هەڵبژاردن دەکرێت، لەنێویشیاندا هەڵبژاردنی پەرلەمانی کوردستان. لە کیشوەری ئەفریقادا، 18 وڵات ئەم ساڵ هەڵبژاردنی تێدا دەکرێت. لە هەردوو کیشوەری باکوور و باشووری ئەمریکادا لە 15 وڵات هەڵبژاردن دەکرێت.

 

ئەمە بێجگە لەوەی دوو لە گەورەترین ئابووریی جیهان هەڵبژاردن دەکەن و ئەوانیش هیندستان و ئەمریکایە. هەڵبژاردنی هیندستان، کە بە گەورەترین پرۆسەی هەڵبژاردن لە جیهاندا دادەنرێت. رۆژی 19ـی نیسانی ئەم ساڵ، یەکەم قۆناخی هەڵبژاردنی گشتی لە هیندستان دەستیپێکرد و 968 ملیۆن کەس مافی دەنگدانیان هەبوو، لەو ژمارەیەدا، 642 ملیۆن کەس چوونە سەر سندووقەکانی دەنگدان. هەڵبژاردنەکە 44 رۆژی خایاند و بە 7 قۆناخ تەواو بوو؛ رۆژی 01ـی حوزەیرانی ئەم ساڵ دوایین رۆژی دەنگدان بوو. 

 

لە ئەمریکا کە زلهێزی جیهانە و بە دایکی دیموکراسی ناسراوە، بڕیارە هەڵبژاردنی سەرۆکایەتی لە 5ـی تشرینی دووەم بەڕێوەبچێت و سەرۆکێکی نوێ هەڵبژێرێت. نزیکەی 244 ملیۆن ئەمریکی مافی دەنگدانیان هەیە، لەو هەڵبژاردنەی رەنگە ببێتە هەڵبژاردنێکی مێژوویی، بەوەی ئەگەر کامالا هاریسی بەربژێری دیموکراتەکان سەرکەوتن بەدەست بهێنێت، ئەوا یەکەم جار دەبێت لە مێژووی ئەو وڵاتە، ژنێک ببێتە سەرۆکی وڵات. 

 

لەگەڵ ئەوەش لەمیانی پرۆسەی دەنگدانی دانیشتووانی سەر گۆی زەوی، 8 لەو وڵاتانەی خاوەن زۆرترین ژمارەی دانیشتووانن لە جیهاندا، هەڵبژاردنی تێدا دەکرێت، لەوانەش؛ هیندستان، بەرازیل، بەنگلادیش، ئیندۆنیزیا، مەکسیک، پاکستان، رووسیا و ئەمریکا. 

 

نەتەوە یەکگرتووەکان، بڵاویکردووەتەوە لەو وڵاتانەی ئەم ساڵ هەڵبژاردنی تێدا دەکرێت، 27٪ـی دەنگدەران گەنجن و تەنیا 9٪یان دەنگدەری بە تەمەنن. 

 

هەروەها لە راپۆرتی ساڵانەی رێکخراوی مافەکانی مرۆڤی سەر بە نەتەوە یەکگرتووەکاندا هاتووە، پرۆسەی هەڵبژاردنەکانی ئەم ساڵ، تاقیکردنەوەیەکی گەورە دەبێت بۆ دیموکراسییەتی جیهان.

 

لەوبارەیەوە، سایمۆن واڵکەر، بەرپرسی بەشی سەروەریی یاسا و دیموکراسی لە رێکخراوی مافەکانی مرۆڤی یوئێن دەڵێت "دیموکراسی، مافەکانی مرۆڤ و سەروەریی یاسا، هەمووی تێکەڵی یەکتر و پەیوەستن بەیەکترییەوە، ئەگەر یەکێکیان لاواز بکەیت، کاریگەریی خراپی لەسەری ئەوانی دیکەش دەبێت." 

 

بەگوێرەی راپۆرتێکی زانکۆی یوتۆبۆری سوێدی لەسەر دۆخی دیموکراسی لە جیهاندا، لە ساڵی 2016ـەوە دۆخی دیموکراسی پاشەکشەی کردووە.

 

لە راپۆرتەکەی زانکۆ سوێدییەکە، ئاماژە بەوە کراوە، کە هەڵبژاردنەکانی ئەم ساڵ ئەگەری هەیە کاریگەریی سیاسی بۆ سەر تەواوی جیهان دروست بکات، ئەمە بێجگە لەوەی پرسی دەستوەردانی نێو هەڵبژاردنەکان و بەرتەسککردنەوەی ئازادیی رۆژنامەڤانی و بڵابوونەوەی هەواڵی ناڕاست هەمووی بە هەڕەشە بۆ سەر ئەو پرۆسە دیموکراسییە هەژمار کراون.