نەتەوە یەکگرتووەکان: ساڵانە دوو ملیار تۆن تۆز و خۆڵ دەچێتە بەرگەهەواوە

 

 

رۆژی هەینی، 12ی تەممووزی 2024، رێکخراوی کەشناسیی جیهانی سەر بە نەتەوە یەکگرتووەکان لە راپۆرتێکدا رایگەیاند: "ساڵانە نزیکەی دوو ملیار تۆن تۆز و خۆڵ دەچێتە بەرگەهەواوە؛ ئەمە دەبێتە هۆی تاریککردنی ئاسمان و پیسکردنی هەوا کە دەکرێت هەزاران کیلۆمەتر بگرێتەوە و کاریگەری بکاتە سەر ئابووری، سیستەمی ژیان، پلەی گەرمی و کەشوهەوا." 

 

رێکخراوەکە دەشڵێت، پار چڕی تۆز و خۆڵ لە هەوادا بە تێکڕا کەمتر بووە لە پێرار؛ ئەمە بەهۆی کەمبوونەوەی تۆز و خۆڵ لە وڵاتانی باکووری ئەفریقا، نیمچەدوورگەی عەرەبی، باکووری هیندستان، نێوەڕاستی ئوسترالیا و باکووری رۆژئاوای چین. 

 

رێکخراوەکە ئەوەشی خستووەتەروو، لە هەمان ماوەدا تێکڕای چڕی تۆز و خۆڵ لە هەوادا لە ناوچەکانی رۆژئاوای نێوەڕاستی ئاسیا، باکوور و نێوەڕاستی چین و باشووری مەنگۆلیا زیادی کرد. 

 

 

لەو راپۆرتەی رێکخراوی کەشناسیی نەتەوە یەکگرتووەکاندا هاتووە، پار چڕترین خۆڵبارین لە ئاداری 2023 لە مەنگۆلیا بوو، چوار ملیۆن کیلۆمەتر دووجای گرتەوە و گەیشتە بەشێک لە هەرێمەکانی چین. ئەم خۆڵبارینە "بووە هۆی کەمکردنەوەی کوالێتی هەوا لە 10 یەکەی گەردیلەیی (هەموو ئەو شتە رەق و شلانە دەگرێتەوە کە لە هەوادان و تێکڕای تیرەکانیان لە 10 مایکرۆمەتەر زیاترە) لە هەر مەتر سێجایەکدا بۆ زیاتر لە نۆ هەزار یەکەی گەردیلەیی." 

 

رووداوەکە بووە هۆی کەمبوونەوەی توانای بینین لە پەکینی پایتەختی چین بۆ کەمتر لە 500 مەتر و کاریگەری لەسەر ژیانی رۆژانەی هاووڵاتییان لەو شارە دروست کرد. هەروەها داوا لە هاووڵاتییانی ئەو شارە کرا رێکاری خۆپارێزی بگرنەبەر. 

 

لەو راپۆرتەیدا رێکخراوی کەشناسیی سەر بە نەتەوە یەکگرتووەکان چادی بەو وڵاتە داناوە کە چڕترین یەکەی گەردیلەیی لە هەر مەتر سێجایەکدا تێدا تۆمارکراوە؛ لەو وڵاتە بە تێکڕا 800 بۆ هەزار و 100 یەکەی گەردیلەیی لە هەر مەتر سێجایەکدا تۆمارکرا. 

 

 

تۆز و خۆڵ دەکرێت بەهۆی باوە بۆ ناوچەیەکی دوور بگوازرێتەوە و خۆڵبارین دروست بێت. خۆڵبارین دیاردەیەکی سرووشتییە، بەڵام چالاکییەکانی مرۆڤ کاریگەری لەسەر چڕی و رێژەی روودانی هەیە. 

 

سێلێست ساولۆ، سەرۆکی ڕێکخراوی کەشناسیی جیهانی گوتی: "پێویستە لە بەرامبەر بەردەوامی تێکچوونی ژینگە و گۆڕانی کەشوهەوای ئێستا و داهاتوودا وریا بین." دەشڵێت: "بەڵگەی زانستی پشانی دەدات کە چالاکییەکانی مرۆڤ کاریگەری لەسەر خۆڵبارین هەیە." 

 

ساولۆ ئاماژەی بەوەشکردووە، بەرزبوونەوەی پلەی گەرما، وشکەساڵی و بە زیادبوونی بەهەڵم بوون دەبنە هۆی کەمبوونەوەی رێژەی شێ لە خاکدا؛ ئەمانە لەگەڵ مامەڵەکردنێکی خراپ لەگەڵ خاکدا دەبنە هۆی دروستبووونی خۆڵبارینی زیاتر. 

 

رێکخراوەکە لەو راپۆرتەیدا ئەوەشی باسکردووە، خۆڵبارین و گواستنەوەی بەهۆی باوە بەسەر دەریا و زەریاکاندا سوودی هەبووە. ئەو خۆڵبارینەی لە بیابانی سەحارای ئەفریقا دروستبووە گەیشتووەتە زەریای ئەتڵەسی سوودی بە ماسی توونە گەیاندووە؛ ئەویش بە دابینکردنی ئاسن، فۆسفۆر و مادە پێویستییەکانی دیکە، کە هاوکارن لە گەشەکردنی خۆراکی ئەو ماسییەدا. 

 

رێکخراوی کەشناسیی جیهانی دەڵێت بەهۆی پەرەدان بە سیستەمەکانی چاودێری کەشوهەوا ئامار و زانیاری وردتریان سەبارەت بە گۆڕانی کەشوهەوا و وردییەتی لەو بوارەدا دەستکەوتووە. 

 

رۆژی 12ی تەممووزی هەموو ساڵێک بە رۆژی جیهانی بۆ کەمکردنەوە و رووبەڕووبوونەوەی خۆڵبارین دادەندرێت.