جیهان
مارین لوپۆن، لەکاتی پێشکێشکردنی گوتارێک بۆ لایەنگرانی حیزبەکەی لەدوای راگەیاندنی ئەنجامەکانی گەڕی یەکەمی هەڵبژاردنی پەرلەمانی فەرەنسا، وێنە: AFP
رووداو دیجیتاڵ
راستڕۆ تووندڕۆکان لە گەڕی یەکەمی هەڵبژاردنی پێشوەختی پەرلەمانی فەرەنسادا سەرکەوتنیان تۆمارکرد.
ئەنجامی بەرایی دەنگدانەکەی رۆژی یەکشەممە پیشانی دەدات؛ ئیمانوێل ماکرۆن، سەرۆککۆماری فەرەنسا بە بڕیاری هەڵبژاردنی پێشوەخت، تیرێکی لە پاژنە پێی خۆی داوە.
هاوپەیمانییە میانڕۆکەی ماکرۆن، لە ئەنجامە بەراییەکاندا، لە ریزی سێیەمدا دێت.
پارتی راستڕۆی تووندڕۆی بەرەی نیشتمانی یەکەمە و هاوپەیمانیی چەپی بەرەی نوێی گەلیش لە پلەی دووەم دێت.
هاوپەیمانییە چەپەکە لەو پارتانە پێکدێت کە بڕیاریان داوە دژی پارتە دژە کۆچبەرەکەی جۆردن باردێلا و مارین لوپێن دەست بخەنە نێو دەست و رێگەنەدن یەکەمین حکومەتی راستڕۆی تووندڕۆی دوای جەنگی دووەمی جیهانی لە فەرەنسا پێکبێت.
بەڵام ئەوەی تائێرە هاتووە، هیچ یەکلایی ناکاتەوە، بەڵکو دوای تەواوبوونی گەڕی دووەمی هەڵبژاردن لە یەکشەممەی داهاتوو، روون دەبێتەوە کە ئەنجوومەنی نوێنەران و حکومەتی فەرەنسا لە پێنج ساڵی داهاتوودا لە دەست کێدا دەبن و بە چ ئاراستەیەک کاردەکەن.
ماکرۆن و گابریێل ئاتالی سەرۆکوەزیران داوا لە دەنگدەران دەکەن لە گەڕی دووەم دژی راستڕۆ تووندڕۆکان یەکبگرن.
ئاتال گوتی "نابێت یەک دەنگی دیکە، یەک کورسی دیکە بۆ بەرەی نیشتمانی بڕوات. فەرەنسا شایەنی ئەوە نییە."
لوپێنیش لە پاریس قسەی بۆ لایەنگرەکانی کرد کە بە بەرزکردنەوەی ئاڵای سێ رەنگی شین، سپی و سووری فەرەنسا بۆ دەربڕینی دڵخۆشیی سەرکەوتن، کۆببوونەوە.
لوپێن داوای لەو لایەنگرانە کرد کە لە گەڕی یەکەم دەنگیان نەداوە، لە گەڕی دووەمدا دەنگبدەن بۆ ئەوەی پارتەکەیان لە ئەنجوومەنی نوێنەراندا ببێتە خاوەن زۆرینەی رەها.
ئەگەر ئەو هیوایەی لوپێن بەدیبێت، ئەوا جۆردان باردێلای تەمەن 28 ساڵ، دەبێتە سەرۆکوەزیرانی فەرەنسا و ماکرۆن دەکەوێتە دۆخێکی نائاسوودەی بەشكردنی دەسەڵات کە لە فەرەنسا پێی دەڵێن 'cohabitation' واتا پێکەوەهەڵکردن.
بەڵام هێشتا بەرەی نیشتمانی ماویەتی تا بەو شوێنە بگات.
وێڕای ئەوەی 34٪ـی دەنگەکانی ئەنجامی بەرایی بەدەستهێناوە، جارێ دیار نییە لە گەڕی دووەم چەند کورسی پەرلەمانی دەستدەکەوێت.
تەنیا سەروو 60 بەربژێر توانییان بە گەڕی یەکەم سەربکەون.
رۆژی یەکشەممە تەنیا سەروو 60 بەربژێر توانییان زیاتر لە 50٪ـی دەنگی بازنەکانیان بەدەستبێنن و خۆیان بگەیێننە پەرلەمانە 577 کورسییەکە. لە هەموو بازنەکانی دیکە، دوو بەربژێری خاوەن زۆرترین دەنگ و هەموو ئەوانەشی سەروو 12.5٪ـی دەنگەکانیان هێناوە، دەچنە گەڕی دووەم.
هەندێ ئاژانسی تایبەت بە پێشبینیکردنی ئەنجامی دەنگدان دەڵێن، لە باشترین سیناریۆی راستڕۆیە تووندڕۆکاندا، بەرەی نیشتمانی و هاوپەیمانەکانی دەتوانن پێکەوە 289 کورسی بەدەستبێنن، کە دەکاتە زۆرینەی پێویست بۆ پێکهێنانی حکومەت.
ئەگەر جڵەوی فەرەنسا بکەوێتە دەست حکومەتێکی راستڕۆی تووندڕۆ، ئەوا دەکرێت بازاڕە داراییەکانی ئەورووپا بشڵەقێن، کاریگەری لەسەر پشتیوانیی رۆژئاوا بۆ ئۆکراینا و بەڕێوەبردنی کۆگەی ئەتۆمی و هێزەکانی فەرەنسا لە ناوچە جیاجیاکانی جیهان دروستبێت.
بەڵام ئەگەری ئەوەش هەیە هیچ لایەنێک نەتوانێت زۆرینەی رەها بەدەستبێنێت.
ئەوەی وایکردووە پێشبینکردنی وردی ئەنجامەکە زەحمەت بێت، سیستمی هەڵبژاردنەکەیە کە لە دوو گەڕ دەکرێت و پارتەکان لەنێوان هەردووکیاندا هەوڵدەدەن لە هەندێ بازنە هاوپەیمانی دروستبکەن و لە هەندێ بازنەی دیکەشدا بەربژێرەکانیان بکشێننەوە بۆ ئەوەی دەنگەکان پەرت نەبن و بەربژێرە نەیارەکانیان بە ئاسانی سەرنەکەون.
ژمارەیەکی زۆر لە دەنگدەرانی فەرەنسا لە هەڵاوسانی ئابووری و کێشە داراییەکانی دیکە و سەرۆکایەتیی ماکرۆنیش بێزاربوون. ئەوان ماکرۆن بە 'لاسار' دەبینن و پێیانوایە لەو شتانە دابڕاوە کە کاریگەرییان لەسەر ژیانی رۆژانەی فەرەنسییەکی ئاسایی هەیە.
پارتی بەرەی نیشتمانی ئەو نیگەرانیانەی قۆستووەتەوە و کردوونییەتی بە بابەتی بانگەشەکەی لە تۆڕە کۆمەڵایەتییەکانی وەک تیکتۆک.
پەرلەمانی فەرەنسا لە دوو ئەنجوومەن پێکدێت: نوێنەران و پیران
ئەنجوومەنی نوێنەران بەهێزترە و خاوەن قسەی کۆتاییە لە دانانی یاساکان.
خولی سەرۆکایەتیی ئیمانوێل ماکرۆن تاوەکو 2027ـە. ماکرۆن رایگەیاندووە بەنیاز نییە پێش کۆتاییهاتنی خولەکە، دەستبەرداری کورسییەکەی بێت.
پێکەوەهەڵکردن چییە؟
ئێستا کە هاوپەیمانییە میانڕۆکەی سەرۆکی وڵات شکستی تۆمارکردووە و چاوەڕوان دەکرێت لایەنێکی دیکە ببێتە زۆرینە، ماکرۆن ناچار دەبێت سەرۆکوەزیرانێک لەو فراکسیۆنە زۆرینەیە دەستنیشان بکات، واتە دۆخی "پێکەوەهەڵکردن" دروست دەبێت، کە دەکرێت حکومەت هەندێ پلان جێبەجێبکات بە دڵی سەرۆک نەبن.
کۆماری فەرەنسا، سێ جار دۆخی پێکەوەهەڵکردنی بەخۆیەوە بینیوە. دوایینیان لە سەردەمی سەرۆککۆمار جاک شیراکی نەریتخواز بوو کە لیۆنێل ژۆسپینی سۆسیالیست لە ساڵی 1997 تاوەکو 2022 بووە سەرۆکوەزیران.
سەرۆکوەزیران لەژێر چاودێریی پەرلەماندایە، بەرپرسە لە سەرکردایەتیکردنی حکومەت و پێشکێکردنی پڕۆژەیاسا و پڕۆژەبڕیار.
ژۆن گاریگس، مێژووناسی سیاسی دەڵێت "لە ئەگەری هاتنە کایەی دۆخی پێکەوەهەڵکردن، ئەو سیاسەتانەی جێبەجێدەکرێن، بە شێوەیەکی سەرەکی ئەوانە دەبن کە هەڵبژێردراوی سەرۆکوەزیرانن."
لە دۆخی پێکەوەهەڵکردندا، رۆڵی سەرۆک لە نێوخۆی وڵاتدا لاواز دەبێت، بەڵام کۆمەڵێک دەسەڵاتی گرنگی لەدەستدا دەمێننەوە کە پەیوەستن بە سیاسەتی دەرەوە، کاروباری یەکێتیی ئەورووپا و بەرگری، چونکە سەرۆک بەرپرسە لە دانوستاندن و رێکخستن و پەسندکردنی رێککەوتن و پەیماننامە نێودەوڵەتییەکان. سەرۆک هەروەها فەرماندەی گشتیی هێزە چەکدارەکانە و کۆدی چەکی ئەتۆمی لە دەستی خۆیدایە.
گاریگس دەڵێت "دەکرێت سەرۆک رێگری لە جێبەجێکردنی ژمارەیەک پڕۆژەی سەرۆکوەزیران بکات یان بۆ ماوەیەکی کاتی هەڵیانپەسێرێت، چونکە دەسەڵاتی واژۆکردن و واژۆنەکردنی فەرمان و پلانەکانی حکومەتی هەیە. بەڵام سەرۆکوەزیران لە توانایدایە ئەو فەرمان و پلانانە بنێرێت بۆ ئەنجوومەنی نوێنەران بۆ ئەوەی لەوێ دەنگیان لەسەر بدرێت و بەو شێوەیە بەسەر دەسەڵاتی سەرۆکدا بازبدات."
چی دەبێت ئەگەر هیچ پارتێک زۆرینە بەدەستنەهێنێت؟
سەرۆک دەتوانێت کەسێک لەو پارتەی کە زۆرترین کورسی بەدەستهێناوە، دەستنیشان بکات بۆ ئەوەی ببێتە سەرۆکوەزیرانی نوێی وڵات، وەک چۆن لە ساڵی 2022 ماکرۆن کردی.
بەڵام بەرەی نیشتمانی دەڵێت، بە شتێکی لەو جۆرە رازی نابێت، چونکە ئەگەر وابێت، حکومەتە راستڕۆ تووندڕۆکەی دەکرێت بە ئاسانی لە پەرلەمانەوە متمانەی لێ بسەنرێتەوە، ئەمە ئەگەر پارتە سیاسییە رکابەرەکانی، دژی ئەو، یەکیانگرت.
یان سەرۆک دەتوانێت هاوپەیمانییەکی فراوان پێکبهێنێت، لەو بەری راستەوە تاوەکو ئەوبەری چەپ، کە ئەمەش بژاردەیەکی چاوەڕواننەکراوە، لەبەرئەوەی جیاوازی و ناکۆکیی پارتەکان زۆر لەوە گەورەترە بتوانن لە یەک هاوپەیمانییدا شوێنیان ببێتەوە.
بژاردەیەکی دیکەی ئاڵۆز ئەوە دەبێت کە "حکومەتێک لە پسپۆڕان" پێکبهێنرێت، لەو کەسانەی سەر بە هیچ پارتێک نین، بەڵام پەسندکردنی ئەو حکومەتەش هەر دەبێت لە ئەنجوومەنی نوێنەران بکرێت. ئەگەر حکومەتێکی لەم جۆرە دروستبێت، ئەوا تەنیا دەست بۆ کاروباری رۆژانە دەبات و توخنی بڕیار و گۆڕانکارییە گەورەکان ناکەوێت.
ئەگەر دانوستاندنە سیاسییەکان کاتێکی زۆر بخایەنن، گارگیزس دەڵێت، دوور نییە قۆناخی راگوزەر دەستپێبکات، واتە رێگە بە حکومەتە میانڕۆکەی ماکرۆن بدرێت وەک کاربەڕێکەر بەردەوام بێت لە راپەڕاندنی کاروباری دەوڵەت، تاوەکو دواتر دەگەنە چارەیەک.
کۆمێنتەکان
وەک میوان کۆمێنتێك بنووسە یان وەرە ژوورەوە و هه‌موو خزمەتگوزارییەکان به‌كاربێنه
کۆمێنتێک دابنێ