وەرزشی كوردستان لە نێوان سەربەخۆیی و خەوتنی بەرپرسانیدا
ئاكۆ ئیبراهیم *
لە رۆژانی رابردوو برای رۆژنامەوان و بێژەری وەرزشیی تۆڕی میدیایی رووداو "ئەرسەلان عەبدوڵڵا"ی وتارێكی لەسەر خەمساردیی بەرپرسانی وەرزشی كوردستان و كەمتەرخەمی لیژنەی ئۆڵمپیی كوردستان و وەزارەتی رۆشنبیری و لاوانی كوردستان سەبارەت بە وەرزشی كوردستان و بە تایبەتی بابەتی نزیكبوونەوەی سەربەخۆیی كوردستان نووسیبوو، دەستیان خۆش بێت و ئەمە وایكرد منیش لە نووسینێكدا هەندێك وردەكاری زیاتر و بەرچاوڕوونییەك سەبارەت بە سەربەخۆیی كوردستان و وەرزشەكەی بنووسم.
نووسەر لە وتارەكەیدا باسی لە خەوتوویی بەرپرسانی وەرزشی هەرێمی كوردستان كردووە، باسی لە بێ بەرنامەیی كاربەدستان كردووە، كە نەیانتوانێو لە دۆخە ئاڵوز و هەستیارەكاندا بتوانن وەرزشی ئەم هەرێمە ئاراستە بكەن.
پێموایە وەرزشی هەرێمی كوردستان لە زۆر لایەنەوە دووچاری قەیران و كێشە بووەتەوە:
１. یاسای وەرزش لە كوردستان بوونی نییە و نەبوونی یاسا وایكردووە هیچ وەزارت، رێكخراو و لایەنێك بەرپرسیاریەتیی راستەوخۆی وەرزش لە ئەستۆ نەگرێت.
２. وەرزش لە رێڕەوی ژیانی خۆیدا بە چەند قۆناغێكی گرنگ و هەستیار تێپەڕیكردووە، وەكو ( وەرزش وەكو بابەتیكی ئاشتەوایی لە نێوان وڵاتان، وەرزش وەكو دیپلۆماسییەكی سیاسی، وەرزش وەكو بابەتێك بۆ تەندروستی، وەرزش وەكو مافێكی كۆمەڵایەتی، وەكو بابەتێكی ئابووری و پیشەیی و وەرزش وەكو دەستكەوتێكی سیاسی)، كە ئەوەی نووسەر ئاماژەی پێكردووە، رۆڵی وەرزشە لە ناساندنی نەتەوە و وڵاتان بۆ بەدەستهێنانی هێزێك یان لوبییەكی ناوخۆیی و نێودەوڵەتی، كە لە ئەدەبیاتی سیاسیی وەرزشی پێ دەڵێن (Soft Power Index)، واتە توانای خستنە ژێر ركێفی خەڵكان و وڵاتان بە بێ هیچ پارەدانێك یان هیچ زۆركردنێك، بۆ نموونە:
هەر یەك لە ئێمە پشتگیری لە یاریزانێك یان وڵاتێك دەكەین بە بێ ئەوەی بزانین سیستمی سیاسی و حوكمڕانی ئەم وڵاتە چۆنە، یان سیاسەتی ئەم وڵاتە لە بەرامبەر كورد چییە و چۆنە و لێرەدا وەرزشوانانی ئەو وڵاتە وا لە ئێمە دەكات كە ئەو یاریزانە و یان ئەو وڵاتەمان خوشبوێت.
3- نووسەر باسی لە بەرپرسانی وەرزشی كوردستان كردووە، خۆیان كەسێكن كە لە پیشەیەكی پرۆفیشناڵیدا كاردەكەن، واتە باش دەزانن دەبێت هەر بەرپرسیك بۆ بەرپرسیاریەتێكی گەورەی وەكو وەرزش، دەبێت ئەم كارامەیانەی هەبێت: كارامەیی مهاری (واتە چۆنیەتیی كاركردن)، كارامەیی مرۆیی (هەڵسوكەوتكردن لەگەڵا كەسەكان)، كارامەیی هەستپێكردن (واتە هەستكردن بۆ ئەوەی بتوانێت دركێكی باشت هەبێت بۆ ئاراستەكردنی وەرزشی وڵاتەكەت) كە لەم خاڵەدا بەرپرسان و بەڕێوەبەران جیادەكرێنەوە و ئاستبەندیی دەكرێن.
من پرسیارم لە نووسەر ئەوەیە كام لەم بەرپرسانە ئەم كارامەییان هەیە؟
4- وەرزش ماڵێكی جوان و سەرنجڕاكێشە و ناكرێت رێگریی بكەین لە هاتنی هەموو كەس و بوارێك بۆ ناو ئەم ماڵە جوانە، بە تایبەتی سیاسییەكان كە لە وەرزش وەكو پەیژەیەك دەڕوانن بۆ بەدەستهێنانی ناوبانگ، (مەحسوبیەت و مەنسووبیەت)، بۆیە دەكرێت بە فشار خستنەسەر سیاسییەكان، حیزبەكان و دەوڵەتداران، رێگربین لەوەی ئەو كەسەی كە دەبێت بە بەرپرس و رابەری وەرزش كەسێك بێت بتوانێت ئەم كەشتییە لە دەریایەكی نائارام و پڕ لە شەپۆڵ بگەیەنێتە كەنارێكی ئارام، كە ئەویش بوونی سیستمێكی سەربەخۆی وەرزشییە لە هەرێمی كوردستان.
5- لە كۆتاییدا بەداخەوە دەمەوێت ئاماژە بە نەبوونی رۆڵی كاریگەر لە لایەن كەسانی ئاكادیمی و زانستی لە بوارەكەدا و هەروەها راگەیاندنكارانی وەرزشی چ لە بواری رەخنەگرتن و چ بەشدارینەكردنیان لە بەڕێوەبردنی وەرزش لە هەرێمدا، بۆ ئەوەی ئاراستەیەك دروست بكەن، كە وەرزش بتوانێت ماڵی خۆی دروستبكات و چیدیكە چاوی لە دەستی خێرومەندان نەبێت.
* كاندیدی دكتۆرا لە بەڕێوەبردنی وەرزشی