ناوەڕاستی سەدەی ڕابردوو، حیزبی شیوعی عێراقی، یەكێك بوو لە حیزبە كاریگەرەكانی سەر گۆڕەپانی سیاسیی عێراق و كاریگەری لەسەر ڕەوتی ژیانی خەڵكیش بەگشتی هەبوو. ئەم حیزبە وەكو هەر حیزبێكی دی، كۆمەڵێك خەون و دنیابینی خستەڕوو كە خەڵكێكی زۆر بە هەموو چین و توێژە جیاوازەكانەوە خۆیان تێدا دەدیتەوە. لەناو ئەوانیشدا نووسەران و ڕۆشنبیران. بەشێكی زۆری ڕۆشنبیرانی ئەوكات، ئەوانەی مەیلی عەلمانیبوونیان هەبوو، سەریان لە حیزبی شیوعی و بیری چەپ و كۆمۆنیستییەوە دەردەهێنا، یەكێك لەو كەسایەتییە ڕۆشنبیر و دیارانەی عێراق كە سەرەتا بە شێلگیرییەوە بووە شیوعی و كاری بۆ ئەو حیزبە كرد، شاعیری ناوداری عێراقی بەدر شاكر سەیاب بوو، بەڵام دواتر وازی لێ هێنان و لە ڕێگای زنجیرە وتارێكەوە بە ناونیشانی "من شیوعی بووم"، بیرەوەری ئەو ڕۆژانەی دەگێڕێتەوە كە شیوعی بووە و تێیدا ڕەخنەی زۆر توند ئاراستەی ئەو حیزبە و كار و كردەوەكانی دەكات، دواتریش زنجیرە وتارەكە لە ژێر هەمان ناونیشان: "من شیوعی بووم"* وەكو كتێبێك و وەكو بیرەوەریی سەیاب لەو ڕۆژانەی شیوعی بووە، بڵاوبووەوە.
هەڵبەت هەر كەسێك كە دەچێتە ناو هەر حیزب و گروپێكەوە، بە بیر و خەیاڵی خۆی بۆ ئەوەیەتی كە خزمەتی خەڵك و نیشتمان و بیری مرۆڤایەتی بكات، بەڵام دواجار چۆن دەشكێتەوە؟! ئەمە قسەیەكی دیكەیە، سەیابیش لە كتێبەكەیدا ئەوە بەیان دەكا كە شیوعییبوونەكەی هەر بۆ خزمەت و خۆشەویستی بووە، "من بۆیە بووم بە شیوعی، چونكە گەلەكەم خۆشدەوێ، دراوسێ و ناسیاوەكانم خۆشدەوێ، وامدەزانی شیوعییەت چاكترین چارەسەرە، تەنانەت بە تاكە چارەسەریشم دەزانی بۆ كێشەكانمان و كێشەی گەلەكەمان، بۆ كێشەی هاوڕێ جووتیارەكەم لە گوندێكی دوورەدەستدا، بۆ چارەسەركردنی كێشەی ڕۆشنبیران و ملیۆنان خەڵكی شەریف و ناشەریف..ل21".
هەڵبەت ئەوانەی دەبوونە شیوعی، یان ئەو حیزبەیان خۆشدەویست، باوەڕیان وابوو، ئەگەر ئەم حیزبە دەسەڵات بگرێتە دەست، لە زوڵم و زۆرداری ڕزگار دەبن، بەڵام كە ئەو خەون و خەیاڵە لە حیزبەكە نابیننەوە، بەتوندی ڕەخنەی لێ دەگرن و ئەو كەموكووڕییانە دەردەخەن كە لە حیزبەكە بەدییان كردووە.
دیارە بەدر شاكر سەیاب تاكە ڕۆشنبیر نییە ڕەخنەی توند لەو حیزبە دەگرێت، گەلێ كەسایەتی دیكەش لە عێراق ڕەخنەیان لە حزبی شیوعیی عێراقی هەبووە، هەروەها لەناو كوردیش ڕەخنەی توند لە حیزبی شیوعی هەبووە، بۆ نموونە، یەكێك لەو كەسایەتییە دیارانەی زۆر بەتوندی ڕەخنە لە حیزبی شیوعی دەگرێت، هەژاری موكریانی (1921-1991ز)یە ، ئەو دەڵێت: "حیزبی كۆمۆنیست لە هەر وڵاتێكدا – با چوار كەسیش بن- بۆ حوكمداری، خۆیان لە هەموو كۆمەڵێكی تر بەلایقتر دەزانن، بەتایبەتی لە عێراقدا، كە كوردە قەومییەكانیش هەرچی دوو پیت و لەتێكی خوێندبوو، بە فەرهەنگی كۆمۆنیستی فرچك كرابوون و هەر كەس چەپی نەبا، بە خاین حیساب دەكرا...{چێشتی مجێور..ل 254}". هەژار چەندین نموونەی ورد لەبارەی ئەو كارە خراپانە دەهێنێتەوە كە شیوعییەكان دەیانكرد و ناوی زۆرێك لە كەسایەتییەكانیش بێ پەردە دەهێنێت، بەتایبەتیش ڕەخنەی زۆر لە شیوعییە كوردەكان دەگرێت، تا دەگاتە ئەوەی كە بڵێ: "كۆمۆنیستی ڕاستەقینە دژی میللەتە، بەڵام كە لە ڕووسیا زمان و عاداتی گەلانی جۆربەجۆر پارێزراوە و زۆربەیان بە ڕواڵەت جمهووری و خودموختاری تایبەتی خۆیان هەیە، كۆمۆنیستی عێراق باوەڕی بەوەش نەبوو...{چێشتی مجێور..ل254}".
لەم بابەتەدا من نامەوێ باسی كار و كردەوەكانی حیزبی شیوعی یان هەر كەسێكی دیاریكراو بكەم، تەنانەت بەتەواوی خۆم لە هەڵوێستە سیاسییەكان بەدوور دەگرم و لایەنگری هیچیەك لەو بۆچوونانەش نیم كە بە باش یان خراپ باسی حیزبەكە دەكەن. من ئەمە وەكو هەڵوێستی خودی كەسەكان وەردەگرم و پەیوەندیم بەو لایەنە سیاسییەوە نییە، ئەوەی دەمەوێ باسی بكەم، ئەو كاریگەرییە زەقەی ئایدۆلۆژیایە كە لەسەر دەق و بەتایبەتیش لەسەر شیعر هەیەتی و گەمارۆی دەدات و وای لێ دەكات بەتەواوی لە شیعریبوون دووركەوێتەوە، بۆ ئەمەش بەدر شاكر سەیاب وەكو نموونەیەكی دیاری ئەم بابەتە وەردەگرم و پشت بە دانپێدانانەكانی خودی خۆی دەبەستم لە بیرەوەریی سەردەمی شیوعیبوونیدا.
بەدر شاكر سەیاب، تا ئێستاش و دوای تێپەڕینی زیاتر لە نیو سەدە بەسەر كۆچكردنیدا، لە تازەكردنەوەی شیعری عەرەبیدا بە شاعیرێكی پێشەنگ و لووتكە دادەنرێ و بە دامەزرێنەری ڕاستەقینەی شیعری نوێی عەرەبی دادەنرێ، ڕەخنەگرانی عەرەب پێیانوایە، سەیاب ئەو شاعیرەیە كە ئیزافەی زۆری خستووەتە سەر شیعری عەرەبی.
بەڵام لە خوێندنەوەی دانپێدانانەكانی سەیابدا، ئەوەمان بۆ دەردەكەوێ كە سەرەتا چەندە كاریگەر بووە بە بیروباوەڕ و ئایدیۆلۆژیای حیزبەكەی و چۆن وازی لە هەست و نەستی شاعیرانەی خۆی هێناوە و لە ڕوانگەیەكی ئایدیۆلۆژییەوە بڕیاری لەسەر شیعر و شاعیران داوە، "من شیعری زۆر لە شاعیرانی شیوعیم خوێندووەتەوە، لەوانە: نازم حیكمەت و نیرۆدا و ڕاگۆن و ماوتسی تۆنگ و شاعیری سۆڤیەتی سیمۆنۆف، بینیم زۆر بێ مانایە، سەرەڕای ئەوەی كە زۆربەیان شایەنی ئەوە نین پێیان بگوترێت شیعر، كەچی وەك ئەندامێكی حیزب، پابەندبووم بە بەرگریكردن لەو شاعیرانە و بانگەشەكردن بۆیان، كە گوایە مەزنترین شاعیرانی دونیان...ل133".
لێرەدا دەبێ ئەوە بزانین كە مەرج نییە ئەو شاعیرەی شیوعییە و ماوەیەك سەیاب پێی باش بووە و ئێستا پێی خراپە، بەڕاستی خراپن، بۆ نموونە شاعیرانی وەكو نازم حیكمەت و پابلۆ نیرۆدا و... تا ئێستاش لای زۆرێك بە شاعیری باش دەژمێردرێن، بەڵام ئەوەی جێی سەرنجە، ئەوەیە كە ئێمە لەو قسانەی سەیابدا ئەوە هەڵدەهێنجین، ئەو بەهۆی هەستی شاعیرێتییەوە بڕیاری لەسەر باشی و خراپیی شیعر و شاعیران نەداوە، بەڵكو بەهۆی پابەندبوونی بە باوەڕ و ئایدیۆلۆژیاكەیەوە بڕیاری لەسەر داون و باش و خراپی لەسەر ئەو بنەمایە جیاكردووەتەوە.
بێگومان ئایدیۆلۆژیا كاریگەرییەكی زۆری لەسەر هەموو مرۆڤێك هەیە و ئەگەر مرۆڤ كوێرانە پابەند بوو بە بیروباوەڕەكەی، جگە لە خۆی و ئەو كەسانەی سەر بە هەمان ئایدیۆلۆژیان، كەسی پێ ڕاست نابێت، بەهەمان شێوە نووسەرانیش كاتێك بەتوندی پابەندی باوەڕەكانیان دەبن، ئەم پابەندییە كار دەكاتە سەر دەقەكانیان، بۆ نموونە ڕێكناكەوێ شاعیرێكی سەلەفی، شیعرێكی مۆدێرن و تازەگەر بنووسێت، یان شاعیرێكی كۆمۆنیست نابینی كار لەسەر جۆرێك دەق بكات كە لەگەڵ ئایدیۆلۆژیاكەی ئەو نەگونجێ. بەمجۆرە ئایدیۆلۆژیا كار لە ناوەڕۆك و پەیامی شیعر دەكات و وا لە شاعیر دەكات كە جێڕەزامەندی هەموو لایەك نەبێت و تەنیا ئەوانە پێی ڕازی بن كە لایەنگری ئەو ئایدیۆلۆژیایەن، لەم حاڵەتەشدا دەق كرچوكاڵ دەردەچێت.
لە ئەزموونە سەرەتاییەكانی شیعری سەیابدا، بەتایبەتیش هەردوو كۆمەڵە شیعری (ازهار ژابلە-1947) و (اساگیر- 1950) كە زیاتر ڕەهەندی ڕۆمانسی و هەستی ڕۆمانسییان تێدا بەدی دەكرێت، جۆرێك لە لاوازی و كەمئەزموونییان پێوە دیارە، دەشێ یەكێكیش لەو خاڵانەی كاریگەریی خراپیان لەسەر ئەم قۆناغەی سەیاب هەبووبێ، ئایدیۆلۆژیا بێ، بەڵام دواتر و دوای دیوانە شیعرە گرنگ و ناودارەكەی (انشودە المگر: 1951-1960) وەكو ڕەخنەگران دەڵێن، هەست بە بازدانێكی گەورە لە شیعر و دنیابینییەكانی سەیاب دەكرێت، نەك تەنیا لەلایەنی هونەری، بەڵكو لە تێڕوانینەكانیشی بۆ ئەو پرسانەی كە ئەو گرنگیی پێدەدان ، بەتایبەتیش ئەو پرسانەی پەیوەستن بە نەتەوەی عەرەب، ئەمەش هەمان ئەو قۆناغەیە كە واز لە حیزبی شیوعی دێنێ و كاریگەریی ئایدیۆلۆژیای بەسەرەوە نامێنێ.
سەیاب خۆشی ئەوە دەردەخات كە شیعرەكانی سەرەتای خراپ بوون و هی ئەوە نەبوون بە باش بزانرێن، "من قەسیدەی سوورم دەنووسی و بۆ بەغدا بۆ هاوڕێیانی گەورەم پۆست دەكرد (...) ئەو قەسیدە بێمانایانەی من ئێستا گلەیی لە خۆم دەكەم كە نووسیومن، كەچی سەرسامییەكی زۆر و چەپڵەڕێزانی بۆ دەكرا...ل53". دانیش بەوەدا دەنێ كە چۆن ئەوەی كاریگەری لەسەر هەبووە ئایدیۆلۆژیا و حیزبیبوونەكەی بووە: "من وەك شاعیرێكی شیوعی، ئەو ڕووداوە بێمانایانەی بەهۆی مانگرتنی كرێكارانەوە روویاندەدا، هەستی شاعیرێتی شیوعیەتیمی دەبزواند و چەند قەسیدەیەكی درێژم لەسەر دەنووسین...ل53".
یان كاتێك خۆی هەندێك دەقی پێ جوان بووە و وەریگێڕاون، بەڵام بەهۆی ئەوەی ئەو شیعرانەی وەریگێڕاون هی شاعیرانی شیوعی نەبوون، بەرپرس و لایەنگرانی حیزبەكەی لەسەر ئەوە سەركۆنەیان كردووە، وەكو خۆی دەڵێ: "تەنها لەبەر ئەوە هەڵمبژاردوون، چونكە قەسیدەی باشن، بە چاوپۆشی لەوەی ناسنامەی نووسەرەكانیان چییە...ل30". بەم هۆیەشەوە ئەوان پشتیان تێكردووە و بەرگرییان لێ نەكردووە "پاش ماوەیەك كتێبێكم بڵاوبووەوە كە چەند قەسیدەیەكی هەڵبژێردراو بوو، لە ئینگلیزییەوە وەرمگێڕابوو، هی چەندین شاعیر بوو لە نەتەوەی جیاواز و بیروباوەڕی جیاواز، لەوانە هەندێكیان شیوعی بوون، وەك نازم حیكمەت و پابلۆ نیرۆدا و خەڵكانی دیكە، هەبوو ڕاستڕەو بوو وەك ت. س. ئیلیۆت، هەبوو سۆسیالیست بوو وەك ستیڤن سپیندەر، سەرەڕای ئەوەی پۆلیسی نووری سەعید منی دەستگیر كرد، كەچی شیوعییەكان هەر ڕازی نەبوون، لەوە تووڕە بوون كە من شیعری غەیرە شیوعییەكانم وەرگێڕاوە...ل29".
دواتر سەیاب كە واز لە شیوعی دێنێ، دان بەوەدا دەنێ كە چۆن ئایدیۆلۆژیای کۆمۆنیستی وای كردووە، گەلێك شاعیری خراپ گەورە بكرێن و بەپێچەوانەشەوە: "كاتێك یەكێك بەراورد لە نێوان ئەو شیعرانە دەكات كە لەلایەن شاعیرانی گەورەی غەیرە شیوعی نووسراون، لەگەڵ ئەو شیعرانەی لەلایەن هاوڕێیانی شیوعییەوە نووسراون، سەری لەو هەستە سووڕ دەمێنێ كە ئەو خەڵكە بۆی دابەزیون و مافی ئەوەشیان نییە ناوی شاعیر لەخۆیان بنێن...ل53".
باسی ئەوەش دەكات كە چۆن بەهۆی بیروباوەڕەوە، حوكمی ڕەها لەسەر شاعیران دەدرێ: "ئێستا مەزنترین شاعیری هاوچەرخ، بێ هیچ ڕكابەرێك ت. س. ئیلیۆتە، بەڵام بە بۆچوونی شیوعییەكان، ئەو شاعیرێكی كۆنەپەرستە و گوزارشت لە ئومێدە سیسەكانی چینی سەرمایەدار دەكات، ئەو گوزارشت لە ئایین و فەلسەفەی ئایدیاڵیزم دەكات، كەواتە ئەو بۆچوونەكانی كۆنەپەرستانە و هەڵەن، شیعرەكانیشی هەڵەن لەناو هەڵەدا، كەواتە ئەو شاعیرێكی چاك نییە، نەخێر بەڵكو هەر شاعیر نییە...ل163". تا دەگاتە ئەوەی لە شوێنێكدا زۆر بە توندی دژی ئەو ئایدیۆلۆژیایەی شیوعیەت بوەستێتەوە و بڵێت: "شیوعیەت و شیعر دژ بەیەكترن، بە هیچ بارێك ناتوانرێ كۆبكرێنەوە...ل 158".
نابێ ئەوە لەبیر بكەین كە ڕێی تێدەچێ نووسەر و ڕۆشنبیرانیش حیزبی بن و سەر بە ئایدیۆلۆژیایەكی دیاریكراو بن، ئەمە ئاساییە و هیچ نەنگییەكی تێدا نییە، ئەوەی كێشەیە ئەوەیە كە نووسەر لە دەقەكانیشیدا خۆی بخاتە ناو قاڵبی ئایدیۆلۆژیاكەی و خۆی ئازادی نووسینەكانی خۆی چوارچێوەدار بكات.
بەدر شاكر سەیاب (1926-1964ز)، لە شاری بەسڕەی باشووری عێراق لەدایكبووە، بەهۆی نەخۆشییەوە لە نەخۆشخانەیەكی كوەیت كۆچی دوایی كردووە، شاعیرێكی دیاری سەدەی بیستەمی جیهانی عەرەبییە. بە یەكێك لە دامەزرێنەران و پێشەنگانی شیعری ئازاد لە ئەدەبیاتی عەرەبی دادەنرێ.
* من شیوعی بووم: كتێبی ڕەشی شیوعیەت- نووسینی: بەدر شاكر سەیاب، لە عەرەبییەوە: فەیسەڵ خەلیل، لە بڵاوكراوەكانی ماڵی وەفایی، چاپی یەكەم (2018).
سوود لەم سەرچاوانە وەرگیراوە:
1- چێشتی مجێور- هەژار، چاپی ئەوەڵی ئانا (1392).
2- بدر شاكر السیاب: شاعر عصر التجدید الشعری- تألیف: ماجد صالح السامرائی، مركز دراسات الوحدە العربیە، الگبعە اڵاولی (2012).
3- عن: أپر الإیدیولوجیا فی الشعر- قاصد الكحلانی، الرأی برس، (2014/12/19).
هەڵبەت هەر كەسێك كە دەچێتە ناو هەر حیزب و گروپێكەوە، بە بیر و خەیاڵی خۆی بۆ ئەوەیەتی كە خزمەتی خەڵك و نیشتمان و بیری مرۆڤایەتی بكات، بەڵام دواجار چۆن دەشكێتەوە؟! ئەمە قسەیەكی دیكەیە، سەیابیش لە كتێبەكەیدا ئەوە بەیان دەكا كە شیوعییبوونەكەی هەر بۆ خزمەت و خۆشەویستی بووە، "من بۆیە بووم بە شیوعی، چونكە گەلەكەم خۆشدەوێ، دراوسێ و ناسیاوەكانم خۆشدەوێ، وامدەزانی شیوعییەت چاكترین چارەسەرە، تەنانەت بە تاكە چارەسەریشم دەزانی بۆ كێشەكانمان و كێشەی گەلەكەمان، بۆ كێشەی هاوڕێ جووتیارەكەم لە گوندێكی دوورەدەستدا، بۆ چارەسەركردنی كێشەی ڕۆشنبیران و ملیۆنان خەڵكی شەریف و ناشەریف..ل21".
هەڵبەت ئەوانەی دەبوونە شیوعی، یان ئەو حیزبەیان خۆشدەویست، باوەڕیان وابوو، ئەگەر ئەم حیزبە دەسەڵات بگرێتە دەست، لە زوڵم و زۆرداری ڕزگار دەبن، بەڵام كە ئەو خەون و خەیاڵە لە حیزبەكە نابیننەوە، بەتوندی ڕەخنەی لێ دەگرن و ئەو كەموكووڕییانە دەردەخەن كە لە حیزبەكە بەدییان كردووە.
دیارە بەدر شاكر سەیاب تاكە ڕۆشنبیر نییە ڕەخنەی توند لەو حیزبە دەگرێت، گەلێ كەسایەتی دیكەش لە عێراق ڕەخنەیان لە حزبی شیوعیی عێراقی هەبووە، هەروەها لەناو كوردیش ڕەخنەی توند لە حیزبی شیوعی هەبووە، بۆ نموونە، یەكێك لەو كەسایەتییە دیارانەی زۆر بەتوندی ڕەخنە لە حیزبی شیوعی دەگرێت، هەژاری موكریانی (1921-1991ز)یە ، ئەو دەڵێت: "حیزبی كۆمۆنیست لە هەر وڵاتێكدا – با چوار كەسیش بن- بۆ حوكمداری، خۆیان لە هەموو كۆمەڵێكی تر بەلایقتر دەزانن، بەتایبەتی لە عێراقدا، كە كوردە قەومییەكانیش هەرچی دوو پیت و لەتێكی خوێندبوو، بە فەرهەنگی كۆمۆنیستی فرچك كرابوون و هەر كەس چەپی نەبا، بە خاین حیساب دەكرا...{چێشتی مجێور..ل 254}". هەژار چەندین نموونەی ورد لەبارەی ئەو كارە خراپانە دەهێنێتەوە كە شیوعییەكان دەیانكرد و ناوی زۆرێك لە كەسایەتییەكانیش بێ پەردە دەهێنێت، بەتایبەتیش ڕەخنەی زۆر لە شیوعییە كوردەكان دەگرێت، تا دەگاتە ئەوەی كە بڵێ: "كۆمۆنیستی ڕاستەقینە دژی میللەتە، بەڵام كە لە ڕووسیا زمان و عاداتی گەلانی جۆربەجۆر پارێزراوە و زۆربەیان بە ڕواڵەت جمهووری و خودموختاری تایبەتی خۆیان هەیە، كۆمۆنیستی عێراق باوەڕی بەوەش نەبوو...{چێشتی مجێور..ل254}".
لەم بابەتەدا من نامەوێ باسی كار و كردەوەكانی حیزبی شیوعی یان هەر كەسێكی دیاریكراو بكەم، تەنانەت بەتەواوی خۆم لە هەڵوێستە سیاسییەكان بەدوور دەگرم و لایەنگری هیچیەك لەو بۆچوونانەش نیم كە بە باش یان خراپ باسی حیزبەكە دەكەن. من ئەمە وەكو هەڵوێستی خودی كەسەكان وەردەگرم و پەیوەندیم بەو لایەنە سیاسییەوە نییە، ئەوەی دەمەوێ باسی بكەم، ئەو كاریگەرییە زەقەی ئایدۆلۆژیایە كە لەسەر دەق و بەتایبەتیش لەسەر شیعر هەیەتی و گەمارۆی دەدات و وای لێ دەكات بەتەواوی لە شیعریبوون دووركەوێتەوە، بۆ ئەمەش بەدر شاكر سەیاب وەكو نموونەیەكی دیاری ئەم بابەتە وەردەگرم و پشت بە دانپێدانانەكانی خودی خۆی دەبەستم لە بیرەوەریی سەردەمی شیوعیبوونیدا.
بەدر شاكر سەیاب، تا ئێستاش و دوای تێپەڕینی زیاتر لە نیو سەدە بەسەر كۆچكردنیدا، لە تازەكردنەوەی شیعری عەرەبیدا بە شاعیرێكی پێشەنگ و لووتكە دادەنرێ و بە دامەزرێنەری ڕاستەقینەی شیعری نوێی عەرەبی دادەنرێ، ڕەخنەگرانی عەرەب پێیانوایە، سەیاب ئەو شاعیرەیە كە ئیزافەی زۆری خستووەتە سەر شیعری عەرەبی.
بەڵام لە خوێندنەوەی دانپێدانانەكانی سەیابدا، ئەوەمان بۆ دەردەكەوێ كە سەرەتا چەندە كاریگەر بووە بە بیروباوەڕ و ئایدیۆلۆژیای حیزبەكەی و چۆن وازی لە هەست و نەستی شاعیرانەی خۆی هێناوە و لە ڕوانگەیەكی ئایدیۆلۆژییەوە بڕیاری لەسەر شیعر و شاعیران داوە، "من شیعری زۆر لە شاعیرانی شیوعیم خوێندووەتەوە، لەوانە: نازم حیكمەت و نیرۆدا و ڕاگۆن و ماوتسی تۆنگ و شاعیری سۆڤیەتی سیمۆنۆف، بینیم زۆر بێ مانایە، سەرەڕای ئەوەی كە زۆربەیان شایەنی ئەوە نین پێیان بگوترێت شیعر، كەچی وەك ئەندامێكی حیزب، پابەندبووم بە بەرگریكردن لەو شاعیرانە و بانگەشەكردن بۆیان، كە گوایە مەزنترین شاعیرانی دونیان...ل133".
لێرەدا دەبێ ئەوە بزانین كە مەرج نییە ئەو شاعیرەی شیوعییە و ماوەیەك سەیاب پێی باش بووە و ئێستا پێی خراپە، بەڕاستی خراپن، بۆ نموونە شاعیرانی وەكو نازم حیكمەت و پابلۆ نیرۆدا و... تا ئێستاش لای زۆرێك بە شاعیری باش دەژمێردرێن، بەڵام ئەوەی جێی سەرنجە، ئەوەیە كە ئێمە لەو قسانەی سەیابدا ئەوە هەڵدەهێنجین، ئەو بەهۆی هەستی شاعیرێتییەوە بڕیاری لەسەر باشی و خراپیی شیعر و شاعیران نەداوە، بەڵكو بەهۆی پابەندبوونی بە باوەڕ و ئایدیۆلۆژیاكەیەوە بڕیاری لەسەر داون و باش و خراپی لەسەر ئەو بنەمایە جیاكردووەتەوە.
بێگومان ئایدیۆلۆژیا كاریگەرییەكی زۆری لەسەر هەموو مرۆڤێك هەیە و ئەگەر مرۆڤ كوێرانە پابەند بوو بە بیروباوەڕەكەی، جگە لە خۆی و ئەو كەسانەی سەر بە هەمان ئایدیۆلۆژیان، كەسی پێ ڕاست نابێت، بەهەمان شێوە نووسەرانیش كاتێك بەتوندی پابەندی باوەڕەكانیان دەبن، ئەم پابەندییە كار دەكاتە سەر دەقەكانیان، بۆ نموونە ڕێكناكەوێ شاعیرێكی سەلەفی، شیعرێكی مۆدێرن و تازەگەر بنووسێت، یان شاعیرێكی كۆمۆنیست نابینی كار لەسەر جۆرێك دەق بكات كە لەگەڵ ئایدیۆلۆژیاكەی ئەو نەگونجێ. بەمجۆرە ئایدیۆلۆژیا كار لە ناوەڕۆك و پەیامی شیعر دەكات و وا لە شاعیر دەكات كە جێڕەزامەندی هەموو لایەك نەبێت و تەنیا ئەوانە پێی ڕازی بن كە لایەنگری ئەو ئایدیۆلۆژیایەن، لەم حاڵەتەشدا دەق كرچوكاڵ دەردەچێت.
لە ئەزموونە سەرەتاییەكانی شیعری سەیابدا، بەتایبەتیش هەردوو كۆمەڵە شیعری (ازهار ژابلە-1947) و (اساگیر- 1950) كە زیاتر ڕەهەندی ڕۆمانسی و هەستی ڕۆمانسییان تێدا بەدی دەكرێت، جۆرێك لە لاوازی و كەمئەزموونییان پێوە دیارە، دەشێ یەكێكیش لەو خاڵانەی كاریگەریی خراپیان لەسەر ئەم قۆناغەی سەیاب هەبووبێ، ئایدیۆلۆژیا بێ، بەڵام دواتر و دوای دیوانە شیعرە گرنگ و ناودارەكەی (انشودە المگر: 1951-1960) وەكو ڕەخنەگران دەڵێن، هەست بە بازدانێكی گەورە لە شیعر و دنیابینییەكانی سەیاب دەكرێت، نەك تەنیا لەلایەنی هونەری، بەڵكو لە تێڕوانینەكانیشی بۆ ئەو پرسانەی كە ئەو گرنگیی پێدەدان ، بەتایبەتیش ئەو پرسانەی پەیوەستن بە نەتەوەی عەرەب، ئەمەش هەمان ئەو قۆناغەیە كە واز لە حیزبی شیوعی دێنێ و كاریگەریی ئایدیۆلۆژیای بەسەرەوە نامێنێ.
سەیاب خۆشی ئەوە دەردەخات كە شیعرەكانی سەرەتای خراپ بوون و هی ئەوە نەبوون بە باش بزانرێن، "من قەسیدەی سوورم دەنووسی و بۆ بەغدا بۆ هاوڕێیانی گەورەم پۆست دەكرد (...) ئەو قەسیدە بێمانایانەی من ئێستا گلەیی لە خۆم دەكەم كە نووسیومن، كەچی سەرسامییەكی زۆر و چەپڵەڕێزانی بۆ دەكرا...ل53". دانیش بەوەدا دەنێ كە چۆن ئەوەی كاریگەری لەسەر هەبووە ئایدیۆلۆژیا و حیزبیبوونەكەی بووە: "من وەك شاعیرێكی شیوعی، ئەو ڕووداوە بێمانایانەی بەهۆی مانگرتنی كرێكارانەوە روویاندەدا، هەستی شاعیرێتی شیوعیەتیمی دەبزواند و چەند قەسیدەیەكی درێژم لەسەر دەنووسین...ل53".
یان كاتێك خۆی هەندێك دەقی پێ جوان بووە و وەریگێڕاون، بەڵام بەهۆی ئەوەی ئەو شیعرانەی وەریگێڕاون هی شاعیرانی شیوعی نەبوون، بەرپرس و لایەنگرانی حیزبەكەی لەسەر ئەوە سەركۆنەیان كردووە، وەكو خۆی دەڵێ: "تەنها لەبەر ئەوە هەڵمبژاردوون، چونكە قەسیدەی باشن، بە چاوپۆشی لەوەی ناسنامەی نووسەرەكانیان چییە...ل30". بەم هۆیەشەوە ئەوان پشتیان تێكردووە و بەرگرییان لێ نەكردووە "پاش ماوەیەك كتێبێكم بڵاوبووەوە كە چەند قەسیدەیەكی هەڵبژێردراو بوو، لە ئینگلیزییەوە وەرمگێڕابوو، هی چەندین شاعیر بوو لە نەتەوەی جیاواز و بیروباوەڕی جیاواز، لەوانە هەندێكیان شیوعی بوون، وەك نازم حیكمەت و پابلۆ نیرۆدا و خەڵكانی دیكە، هەبوو ڕاستڕەو بوو وەك ت. س. ئیلیۆت، هەبوو سۆسیالیست بوو وەك ستیڤن سپیندەر، سەرەڕای ئەوەی پۆلیسی نووری سەعید منی دەستگیر كرد، كەچی شیوعییەكان هەر ڕازی نەبوون، لەوە تووڕە بوون كە من شیعری غەیرە شیوعییەكانم وەرگێڕاوە...ل29".
دواتر سەیاب كە واز لە شیوعی دێنێ، دان بەوەدا دەنێ كە چۆن ئایدیۆلۆژیای کۆمۆنیستی وای كردووە، گەلێك شاعیری خراپ گەورە بكرێن و بەپێچەوانەشەوە: "كاتێك یەكێك بەراورد لە نێوان ئەو شیعرانە دەكات كە لەلایەن شاعیرانی گەورەی غەیرە شیوعی نووسراون، لەگەڵ ئەو شیعرانەی لەلایەن هاوڕێیانی شیوعییەوە نووسراون، سەری لەو هەستە سووڕ دەمێنێ كە ئەو خەڵكە بۆی دابەزیون و مافی ئەوەشیان نییە ناوی شاعیر لەخۆیان بنێن...ل53".
باسی ئەوەش دەكات كە چۆن بەهۆی بیروباوەڕەوە، حوكمی ڕەها لەسەر شاعیران دەدرێ: "ئێستا مەزنترین شاعیری هاوچەرخ، بێ هیچ ڕكابەرێك ت. س. ئیلیۆتە، بەڵام بە بۆچوونی شیوعییەكان، ئەو شاعیرێكی كۆنەپەرستە و گوزارشت لە ئومێدە سیسەكانی چینی سەرمایەدار دەكات، ئەو گوزارشت لە ئایین و فەلسەفەی ئایدیاڵیزم دەكات، كەواتە ئەو بۆچوونەكانی كۆنەپەرستانە و هەڵەن، شیعرەكانیشی هەڵەن لەناو هەڵەدا، كەواتە ئەو شاعیرێكی چاك نییە، نەخێر بەڵكو هەر شاعیر نییە...ل163". تا دەگاتە ئەوەی لە شوێنێكدا زۆر بە توندی دژی ئەو ئایدیۆلۆژیایەی شیوعیەت بوەستێتەوە و بڵێت: "شیوعیەت و شیعر دژ بەیەكترن، بە هیچ بارێك ناتوانرێ كۆبكرێنەوە...ل 158".
نابێ ئەوە لەبیر بكەین كە ڕێی تێدەچێ نووسەر و ڕۆشنبیرانیش حیزبی بن و سەر بە ئایدیۆلۆژیایەكی دیاریكراو بن، ئەمە ئاساییە و هیچ نەنگییەكی تێدا نییە، ئەوەی كێشەیە ئەوەیە كە نووسەر لە دەقەكانیشیدا خۆی بخاتە ناو قاڵبی ئایدیۆلۆژیاكەی و خۆی ئازادی نووسینەكانی خۆی چوارچێوەدار بكات.
بەدر شاكر سەیاب (1926-1964ز)، لە شاری بەسڕەی باشووری عێراق لەدایكبووە، بەهۆی نەخۆشییەوە لە نەخۆشخانەیەكی كوەیت كۆچی دوایی كردووە، شاعیرێكی دیاری سەدەی بیستەمی جیهانی عەرەبییە. بە یەكێك لە دامەزرێنەران و پێشەنگانی شیعری ئازاد لە ئەدەبیاتی عەرەبی دادەنرێ.
* من شیوعی بووم: كتێبی ڕەشی شیوعیەت- نووسینی: بەدر شاكر سەیاب، لە عەرەبییەوە: فەیسەڵ خەلیل، لە بڵاوكراوەكانی ماڵی وەفایی، چاپی یەكەم (2018).
سوود لەم سەرچاوانە وەرگیراوە:
1- چێشتی مجێور- هەژار، چاپی ئەوەڵی ئانا (1392).
2- بدر شاكر السیاب: شاعر عصر التجدید الشعری- تألیف: ماجد صالح السامرائی، مركز دراسات الوحدە العربیە، الگبعە اڵاولی (2012).
3- عن: أپر الإیدیولوجیا فی الشعر- قاصد الكحلانی، الرأی برس، (2014/12/19).
کۆمێنتەکان
وەک میوان کۆمێنتێك بنووسە یان وەرە ژوورەوە و هه‌موو خزمەتگوزارییەکان به‌كاربێنه
کۆمێنتێک دابنێ