کورد و تورکمان، نەک تورکمان و پارتى

 

لە هەڵسەنگاندن و شرۆڤەى پرسى کەرکووکدا پێویستە ئەوە لەبەرچاو بگرین کە کێشەیەکى دیکەى ئەم پرسە، ناهاوسەنگى و نابەرانبەرى هێزى کوردە بەرانبەر بە لایەنەکانی دیکەى دۆزى کەرکووک. 

 

کورد لەم هاوکێشەیەدا ئەوەى بووە بە خاڵى بەهێز و سەرچاوەى وزەبەخشین بۆ بەردەوام بوون لە ململانێ، رەوایەتیی پرسەکەیە. هەر ئەوەش تاکە هۆکارە کە توانیوێتى تائێستا بەردەوام بێت لەسەر هەوڵەکانى بەدەستهێنانەوەى، ئەگینا لەڕووى سەرچاوەکانى هێز و دەسەڵاتەوە کورد زۆر لاوازترە لەو لایەنانەى دیکە کە بەشێکن لە کێشەى کەرکووک. 

 

هەرچەندە لایەنەکانی دیکەى ئەم پرسە، بەردەوام هەوڵیان داوە بابەتەکە وەک کێشەیەکى نێوخۆیى نێوان پێکهاتەکانى کەرکووک وێنا بکەن، لەمەشدا هەندێ کۆلکە سیاسى و رۆڵپێدراوى هیچ نەزانى کوردیش لە دوو دەیەى رابردوودا لە کەرکووک ئاویان کردووەتە ئاشى بەرانبەرەکانى کوردەوە و خزمەتێکى زۆریان بە دووژمنانى کورد کردووە لەوەى کێشە و ناکۆکییەکانیان لە پایتەختەکانەوە هێنایەوە بۆ ناو پێکهاتەکانى کەرکووک، بەڵام لە بنەڕەتدا مەسەلەى کەرکووک کێشەى کوردە لەگەڵ دەوڵەتەکانى عێراق و تورکیا و ئێستا ئێرانیشى هاتووەتە سەر.

 

بۆیە پێویستە ئەو راستییە تاڵە وەک خۆى ببینین کە ئێمەى کورد لەم پرسەدا بە تەنیاین، تەنیایەکى بێ دەوڵەت و بێ سەرچاوەکانى هێز و کاریگەری لە هاوکێشەکانى تایبەت بەم پرسە، لە بەرانبەر سێ دەوڵەت کە هەر یەکە و بەجۆرێک کاریگەریى راستەوخۆ و ناڕاستەوخۆى لەسەر خودى کێشەکە و هاوکێشەکانى هەیە. کاتێک تۆ دەوڵەت نیت و ململانێ و بەرکەوتنت لەگەڵ چەند دەوڵەتێک هەیە، کێشەیە. وەک کوردیش کە یەک دەست و یەکهەڵوێست نیت، کێشەیەکى گەورەتر. لەناو پێکهاتەکانى کەرکووکیشدا تەنیا بوونەکەشت کێشەیەکى دیکەیە و هێندەى دیکە لاوازى کردووین.

 

سەرەڕاى ئەوەى لە دەستپێکى ئەم کێشەیەوە، بێپسانەوە کورد لە خەباتدابووە بۆ بەرگریکردن لە ناسنامەى کەرکووک، بەڵام خۆ نەناسین و نەناسینى پێگەى بەرانبەرەکانى، یاخود تێنەگەیشتن لە جۆرى ململانێکان، زیانى زۆرى بە دۆزینەوەى رێگەى چارەسەرکردنى گەیاندووە. هەرچەندە لە هەندێ قۆناخدا دەتواندرا چارەسەرێکى ناوەندى بۆ کەرکووک بدۆزرێتەوە، بەڵام لەلایەک گرتنەبەرى سیاسەتى هەڵە لە (یان هەمووى یان هیچ)، هەروەها نەگەیشتن بەو باوەڕەى کە کورد لە مەسەلەى رەوایەتی داواکردنەوەى کەرکووکدا پێویستى بە دۆزینەوەى هاوبەشێک هەیە، دەرفەتى چارەسەرییەکانى لەدەست داوە. 

 

لە چرکەساتى رووخاندنى سەدام و دەستپێکردنى قۆناخى تازەى پڕ لە دەرفەتدا بۆ کەرکووک، بەندە و خەڵکى دیکەش هەبوون بەو جۆرە بیرمان دەکردەوە کورد پێویستى بە هاوبەشێکى راستەقینە هەیە، زۆر هەوڵماندا ئەو باوەڕە لەناو خەیاڵدانى خەڵک و سەرکردایەتیی سیاسیی کورددا دروست بکەین کە دەبێت کورد تورکمان بکاتە هاوبەشى خۆى، بەڵام سەرۆک و سەرکردەى هێزە سیاسییەکانى کوردستان وەک ئەوەى بڕیارى پێشوەختەیان لەو بارەیەوە دابێت، موکوڕ بوون لەسەر رەتکردنەوەى هاوبەشى کورد و تورکمان، لەبرى ئەوە چوون لەگەڵ عەرەبى شیعە رێککەوتن و ئەنجامەکەشى دواى دوو دەیە نەک یارمەتیدەر نەبوو لە دۆزینەوە و نزیکبوونەوە لە چارەسەر، بەڵکو بووە هۆکارى پەلکێشکردنى دەوڵەتى ئێران بۆ ناو کێشەکانى کەرکووک.

 

ئێستا لە بابەت و کێشەیەکى لاوەکیی بەڕێوەبردنى خۆجێیی کەرکووکدا، وەک لە لێدوانێکى ئەرشەد ساڵحى، سەرۆکى پێشوترى بەرەى تورکمانییەوە بڵاوکرایەوە گوایە پارتى دیموکراتى کوردستان و بەرەى تورکمانى رێککەوتنیان کردووە، پێکەوەبن و هاوهەڵوێست بن. گەرماوگەرمى دواى بڵاوبوونەوەى ئەم لێدوانە، سەعدى پیرە، گوتەبێژى یەکێتیى نیشتمانیی کوردستان ئەو رێککەوتنەى بە "کارەسات" و "هەڕاجکردنى کەرکووک" ناو برد. پارتى و یەکێتی هەردووکیان لەمەدا هەڵەن. پارتى هەڵە دەکات پێى وابێت رێککەوتنى پارتى بە تەنیا لەگەڵ بەرەى تورکمانى سوودى بۆى دەبێت. یەکێتیش هەڵەیە کە پێى وابێت نزیکبوونەوە لە تورکمان هەڕاجکردنى کەرکووکە، بەڵام بە رەواى بزانێ خۆى لەگەڵ عەرەب رێککەوێت و رەوایەتى بداتە عەرەبێک ببێتە پارێزگارى کەرکووک، هەڕاجکردنى کەرکووک نییە. 

 

کورد قسەیەکى هەیە دەڵێت، لە ماڵ درەنگ دەرچوویت، دەبێت لە رێگە رابکەیت. بەو مانایەى هەر کارێک لە کاتى خۆى نەیکەیت، دەبێت باجى بدەیتەوە. تێزێکى باویش هەیە دەڵێت، بۆ کارى باش هیچ کات درەنگ نییە. هەرچەندە درەنگە، بەڵام گرتنەبەرى هەر رێگەیەک کورد و تورکمان لەیەک نزیک بکاتەوە کارێکى باشە. ئەوەى پارتى کردوویەتى کارێکى باشە ئەگەر ببێتە دەروازەیەک بۆ رێککەوتنى نێوان هەردوو نەتەوەى کورد و تورکمان، بەڵام خراپە ئەگەر ئاکامەکەى تەنیا رێککەوتنى پارتى و تورکمان بێت. دابەشبوونى کورد بەسەر هەردوو بەرەى عەرەب و تورکماندا زیانى بۆ کورد و داهاتووى کەرکووک زۆر زیاترە لەهەر دەستکەوتێکى حیزبى کە لە حکومەتى خۆجێى کەرکووکدا ئێستا پارتى و یەکێتی بەدەستى بهێنن. ئەو رێککەوتنەى یەکێتیش بەتەنیا کردوویەتى لەگەڵ بەرەى عەرەبى بۆ پێکهێنانى حکومەتى خۆجێیی کەرکووک، کارێکى مەترسیدارە. هیچ کات نابێت کورد رەوایەتى بدات بەوەى ئیدارەى کەرکووک تەعریب بەڕێوەی ببات. تەنانەت ئەگەر چەندین ساڵى دیکەش بە حوکمى سەپاندنى سوپا و هێزى میلیشیا شارەکە بەڕێوەبەرن، باشترە لەوەى بە رێککەوتن و رەوایەتیدانى کورد بۆ ساڵێک و دووان ئیدارەیان بدرێتێ. 

 

بۆ ئێستا و داهاتووى کورد و کەرکووکیش رێگەی راست و بەرژەوەندیی هەردوولا ئەوەیە کورد و تورکمان پێکەوە بن. نەک هەر تەنیا بۆ پرسى بەڕێوەبردنى حکومەتى خۆجێیی کەرکووک، بەڵکو بۆ هاوبەشییەکى راستەقینە لە داواى وەرگرتنەوەى کەرکووک. دەبێت لە شوێنێکدا خاڵێک لەسەر هەڵەکان دابنرێت و درێژەدان بە سیاسەتى هەڵە رابگیرێت. لە رابردوودا گەلى کورد باجى گەورەى داوە بەهۆى رەفتار و بڕیارى هەڵەى حیزبەکانیەوە، لە کۆمەڵکوژییەکان و ئەو تاوانکارییە جۆربەجۆرانەى لەلایەن دەسەڵاتە یەک لەدواى یەکەکانى عێراقەوە بەرانبەر بە کورد ئەنجام دراون، سەربارى ئەوەى بەرهەمى عەقڵیەتى فاشستى و شۆڤێنى دەسەڵاتدارانى عەرەبى عێراقە، بەڵام بەدەر نییە لە رەفتار و هەڵەى حیزبە کوردییەکانیش. ناکرێت کورد بەردەوام لەناو ئەو بازنەیەدا بخولێتەوە. بەتایبەتى لە پرس و کێشەى کەرکووکدا پێویستە خەڵکى کەرکووکیش هەندێ بە هۆشیارى و ئاگایى زیاترەوە بیر لە داهاتووى خۆیان و نەوەکانیان و شارەکەیان بکەنەوە، رازى نەبن بکرێنە بابەت و کاڵاى موزایەدەى سیاسى و نەتەوەیى کە رۆژ لەدواى رۆژ ژیانى ئەوان سەختتر و دژوارتر دەکات. دەبێت هەموو تاکێکى کورد لە کەرکووک ئەوە ببینێت کە سیاسەتى پاکتاوکردنى رەگەزى کورد لە کەرکووک بە رووخاندنى سەدام کۆتایى نەهاتووە، عەقڵیەتى زاڵى حوکمڕان لە عێراق بە پلان و بە توانایەکى زۆرەوە تەعریب و تەشەیوع بەڕێوەدەبات. 

 

بە تەنیا گوتنەوەى هەر کورد بووین و هەر کورد دەبین، کەرکووک ناگەیێنێتە کەنارى ئارام، کورد پێویستى بە دۆزینەوەى هاوبەشێکە لەگەڵیدا رووبەڕووى سیاسەتى تەعریب ببێتەوە. بۆ ئەمەش بڕیارێکى خۆکوژییە بتەوێ ئومێد لەسەر خودى تەعریب دروستبکەیت. ئەگەر ناچاریش بێت، دەبێت بەدواى ئەوانەدا بگەڕێیت کە وەک تۆ هەڕەشەى تەعریبیان لەسەرە، کە تورکمانەکانى کەرکووکن. بۆ ئێستا رێککەوتنى کورد لەگەڵ تورکمان بە مەرجى ئەوەى کورد وەک نەتەوە ئەمە بکات نەک حیزبێک و دووان، ئەگەرى ئەوەى هەیە بتوانێت هەندێ کۆسپ و لەمپەر بخاتە بەردەمى تەعریب و تەشەیوع، بەڵام دواخستنى رێککەوتنێکى لەم جۆرە وادەکات ئەگەر لە دواتردا رێکیش بکەون، ببێتە کەپنەکى پاش باران.