چین سێیەم گەورەترین هاوبەشی بازرگانیی هه‌رێمی كوردستانی عێراقه
لە نێوەڕاستی مانگی تەممووزدا، سێیەمین کۆبوونەوەی گشتی بۆ بیسته‌مین کۆمیتەی ناوەندی پارتی كۆمیۆنیستی چین لە پەکین بەڕێوەچوو. ئەمە رووداوێکی گرنگە، کە تێیدا بارودۆخ و به‌ره‌نگارییه نوێیه‌كان بە تەواوی هەڵسەنگێندرا و ستراتیژییەکی گەورە بۆ زیاتر قووڵکردنەوەی چاکسازی و کرانەوە داڕێژرا و پەسند کرا. ئه‌م کۆبوونەوە گشتییه پەنجەرەیەک بۆ ته‌واوی جیهان ده‌کاتەوە، بۆ تێگەیشتن لە هەوڵەکانی چین بۆ گەشەپێدانی کوالێتیی بەرز و کرانەوەی ئاستی بەرز لە سەردەمی نوێدا. ئه‌و بڕیارنامەیه‌ی کە لەلایەن کۆبوونەوەی گشتییه‌وه دەرچووه، پلانی تایبەت بۆ به‌رزكردنه‌وه و نۆژەنکردنەوە لە هەموو بوارە گرنگەکاندا ده‌خاته‌ڕوو. لە ماوەی زیاتر لە 40 ساڵی رابردوودا، چاکسازی و کرانەوە سیاسەتی نیشتمانی چین بووە و هەمیشە بێ دوودڵی پشتگیری لێدەکرێت.
ئەگەر بتوانین به یەک رستە بنەما رێنماییەکانی ئەم دانیشتنه كورت بكه‌ینه‌وه، ئەوا ده‌بێته "بەردەوامیی چاکسازی و کرانەوە". سێیەمین کۆبوونەوەی گشتی بۆ یازده‌مین کۆمیتەی ناوەندی پارتی كۆمۆنستی چین، کە لە کۆتایی حەفتاکانی سەدەی رابردوودا بەڕێوەچوو، بوو به خاڵی وەرچەرخانی مێژووی هاوچەرخی چین. هەر لەم بۆنەیەدا بوو کە بۆ یەکەم جار چاکسازی و کرانەوە وەک سیاسەتێکی نیشتمانی پەسند کرا. لەو کاتەوە چین دەستیكرد بە رێڕەوێکی نوێ و موعجیزەی سەقامگیری کۆمەڵایەتیی درێژخایەن و گەشەی ئابووریی بەردەوامی به‌ده‌ستهێنا و بووە دووەم گەورەترین ئابووری لە جیهاندا. ئێستا چین لە کەمکردنەوەی هەژاریدا سەرکەوتوو بووە و ئامانجی بونیادنانی کۆمەڵگەیەکی ئاوەدانی مامناوەندی بەدەستهێناوە، هەروەک چۆن لە بەرنامەی دیاریکراویدا هاتووە.
دادپەروه‌رانه ده‌توانین بڵێین كه بۆ چین، چاکسازی و کرانەوە کلیلی سەرکەوتنیەتی و بوونەتە ئەو سیاسەتە نەتەوەییەی کە چین ماوەیەکی زۆرە پابەندی بووە. سەرەڕای گۆڕانی خێرای بارودۆخی نێودەوڵەتی و ناوخۆیی، ئێمە بڕوامان وایه كه تەنیا له رێگای چاکسازی و کرانەوە چین دەتوانێت بە شێوەیەکی دروست و لەکاتی خۆیدا خۆی بگونجێنێت بۆ باشتركردنی پێکهاتەی رێکخراوەیی و دابینکردنی داواکارییەکانی گه‌ل و کۆمەڵگە. لەم دواییانەدا، ئێمە كاری پێشینه‌مان خستووەتە سەر پەروەردەکردنی بەرهەمهێنانی کوالێتی نوێ، سوودوه‌رگرتن له داهێنانی زانستی و تەکنەلۆژی بۆ به‌رزكردنه‌وه‌ی بەرهەمهێنانی ئابووری- واتە بەدەستهێنانی داهاتێكی زیاتر بۆ هەر یەکەیەکی پارە. لە هەمان کاتدا هه‌موو هه‌وڵێك ده‌ده‌ین بۆ فراوانکردنی کراوەیی، چونکە ئێمە بە تەواوی ده‌زانین کە گۆشەگیری مەحکومە بە شکست و نه‌هێشتنی جیهانگیری لەگەڵ رەوتی سەردەمدا ناگونجێت. ئێستا هەندێک وڵات لەبه‌ر بەرژەوەندیی خۆپەرستیی خۆیان لە ته‌واوی جیهان دابڕاندووه، وەک شێوازی "باخی بچووک و سیاجی بەرز" هه‌روه‌ها "جیابوونەوە"، کە لە کۆتاییدا بەردێک بەرز دەکاته‌وه تەنیا بۆ ئەوەی بیداته سه‌ر پێیه‌كانی خۆی.
مۆدێرنیزاسیۆنی چینی پێنج تایبەتمەندیی جیاوازی هەیە
دانیشتووانێکی زۆر، خۆشگوزەرانی هاوبەش بۆ هەمووان، پێشکەوتنی ماددی، کولتووری و ئەخلاقی، هاوسەنگی نێوان مرۆڤایەتی و سروشت و گەشەسەندنی ئاشتیانە. ئامانجی گشتی كۆبوونه‌وه‌كه باشترکردنی سیستەمی سۆسیالیزمە بە تایبەتمەندی چینی و مۆدێرنکردنی سیستەم و توانای چین بۆ حوکمڕانی، کە حەوت بواری سه‌ره‌كی دیاری دەکات:
1. بونیادنانی ئابوورییەکی بازاڕی سۆسیالیستی ستانداردی بەرز.
2. پێشخستنی پرۆسه‌یه‌كی دیموکراسی میللیی گشتگیر.
3. پەرەپێدانی کو‌لتوورێکی سۆسیالیستی بەهێز لە چین.
4. باشترکردنی کوالێتی ژیانی خەڵک.
5. دروستکردنی چینێکی سەوزی جوان.
6. پێشخستنی پڕۆژەی چینێكی پارێزراو.
7. باشترکردنی توانای پارت بۆ سەرکردایەتی و حوکمڕانی.
بۆ گەیشتن بەو ئامانجانەی سەرەوە، بڕیارنامەکە زیاتر لە 300 رێوشوێن و پلانی تایبەت دەخاتەڕوو بۆ ئه‌وه‌ی تاوەکو ساڵی 2029 هەموو ئەرکەکان جێبه‌جێ بکات.
ئەوەی دەمەوێت جەختی لەسەر بکەمەوە ئەوەیە کە سیاسەتە نیشتمانییەکانی چین یەکگرتوویی بیروڕا و رێک بووە. زۆر لەو رێوشوێنە چاکسازییانەی لەم دانیشتنەدا خراونەتەڕوو، په‌یوه‌ندییان به میکانیزمە دامەزراوەییەکانه‌وه هه‌یه، کە هەندێکیان لەسەر رێوشوێنەکانی رابردوو نوێكراونه‌ته‌وه و هەندێکیانیش له‌پێناو جێبەجێکردنی داواکارییە نوێیەکان دوای تاقیکردنەوەی ئه‌زموونی راگه‌یێندراوه. یەکگرتوویی بیروڕا و رێکی بۆ جێبەجێکردنی سیاسەتێکی سەرەکی زۆر گرنگە. ئەوەی ئێمە دەیکەین جیاوازە لە وڵاتانی دیکە، کە کاتێک ئیدارەیه‌كی نوێ دێتە سەر دەسەڵات، گۆڕانکاری پێشبینینەکراوی لە سیاسەتەکانیدا ده‌كات، به جۆرێك كه وڵاتانی دیکە تووشی سه‌رسوڕمان ده‌كات لەوەی کە پێویسته چی بکەن له هه‌نگاوی داهاتوودا.
ئێستا دۆخی نێودەوڵەتی ناجێگیر و ئاڵۆزە و نادڵنیایی لە ئارادایە، بەڵام ئەمە کاریگەری لەسەر ئیرادە و متمانەی چین نابێت بۆ قووڵکردنەوەی چاکسازییەکان و فراوانکردنی کرانەوە. لە بڕیاردا، ئێمه بەردەوام دەبین لە فراوانکردنی کرانه‌وه‌ی دامەزراوه‌یی له رێگای پێشخستنی بازرگانیی دەرەکی و وەبەرهێنانی راستەوخۆی دەرەکی و وەبەرهێنانی دەرەوە. هه‌ماهه‌نگی کوالێتی بەرزی پشتێن و رێگا دەبێتە یەکێک لە كاره پێشینه‌ییه‌كانمان. بە ئامانجی کرانه‌وه‌یه‌كی فراوانتر و قووڵتر، چین سوود له بازاڕێکی ناوخۆیی قەبارە گەورە و بە هێزی کڕین و شارەزایی تەکنەلۆژی وه‌رده‌گرێت بۆ ئەوەی بارودۆخێكی گونجاو بۆ گەشەیه‌كی ئابووری بەهێز دروست بکات. لە هه‌مان كاتدا بڕیارنامەکە دەرفەت بۆ سەرمایەی بیانی دەڕەخسێنێت بۆ گه‌یشتن بە بازاڕەکانی چین. کەرتی خزمەتگوزاری زیاتر کراوە دەبێت و بەم نزیكانه لیستی نەرێنی بۆ بازرگانی سنووربەزاندنی خزمەتگوزارییەکان رادەگەیێنرێت و سنووردارکردنی وەبەرهێنانی بیانی لە بوارەکانی وەک پەیوەندییەکان، ئینتەرنێت، پەروەردە، کولتوور و چاودێری تەندروستی بە شێوەیەکی رێکوپێک كه‌م ده‌كرێته‌وه. هەنگاوی زۆر دەگیرێتەبەر بۆ ئاسانکاری بۆ بازرگانان و گەشتیارانی بیانی سەبارەت بە شوێنی نیشتەجێبوونیان، چاودێری پزیشکی و پارەدانی دیجیتاڵی و هتد.
تەنیا داڕشتنی سیاسەتی باش بەس نییە، کلیلی سەرکەوتن لە جێبەجێکردنی کاریگەردایه. بۆ سەرکەوتنی هه‌ر پڕۆژه‌یه‌ك، تەنیا 10% پشت به پلاندانان ده‌به‌ستێت، لەکاتێکدا 90% پشت بە جێبەجێکردن دەبەستێت. بڕیارنامەکە کۆمەڵێک بنەمای رێنمایی سەبارەت بە چۆنیەتی جێبەجێکردنی ئەو رێوشوێنانە دەخاتەڕوو.
1. تێگەیشتنێکی تەواو و گشتگیر لە گرنگی و بایەخدان بە چاکسازی و کرانەوە مەرجێکی سەرەکییە.
2. پلانێکی ورد بۆ جێبەجێکردن پێویستە.
3. پێویسته لێپرسینەوە لە سەرەوە بۆ خوارەوە لە هەموو ئاستەکاندا بكرێت. پێویستە بەدواداچوون بۆ سه‌رپه‌رشتی و چاودێریكردن بکرێت.
4. ناتوانرێت هەموو ئەرکەکان لە شه‌و و رۆژێكدا ئەنجام بدرێن، به‌ڵكو هەوڵی درێژخایەنی سەختی پێویستە. لەگەڵ قووڵکردنەوەی چاکسازی، پێویستە بە تەواوی ئاگاداری ئاڵۆزی و سەختییەکانی بین لە داهاتوودا و هەنگاوی یەکلاکەرەوە بگرینەبەر و ئەنجامی بەرجەستە به‌ده‌ستبهێنین. پێویسته بەردەوام بین لە هەنگاوه‌كانمان بەرەو پێشەوە تا ئامانجەکەمان بەدیدێت. سیستەمی سیاسی چین خاوەن تایبه‌تمه‌ندیه‌كی رێکخراوەیی بەهێزە. ئێمە یەک نەخشەمان هەیە بۆ گەشەپێدانی گشتی و دەبێت هەموو سیاسەته‌كان و کردارەکان لەگەڵیدا بگونجێت. دادپەروەرانە دەتوانین بڵێین کاتێک ئامانجێك لە چین داده‌نرێت، هەموو سەرچاوە و هەوڵەکان بۆ گه‌یشتن به‌و ئامانجه کۆدەكرێته‌وه. لە ئەزموونە مێژووییەکانی رابردووەوە ده‌توانین بگه‌ینه ئەو ئەنجامەی کە کلیلێکی زۆر پێویست بۆ سەرکەوتن لە چین، سەرکردایەتی بەهێزی پارتە.
سێیەم گەورەترین هاوبەشی بازرگانی
عێراق وڵاتێکی گرنگە لە رۆژهەڵاتی نێوەڕاستدا، هەرێمی کوردستان ده‌كه‌وێته شوێنێكی ستراتیژی لە باکووری عێراق. توانای زۆر هەیە بۆ هه‌ماهه‌نگی پشتێن و رێگای کواڵێتی بەرز لە نێوانماندا. له نیوەی یەکەمی ئەم ساڵدا، ئاڵوگۆڕی بازرگانیی دووقۆڵی نێوان چین و عێراق گه‌یشتووەته 27.54 ملیار دۆلار، کە بە بەراورد بە ساڵی رابردوو به رێژه‌ی 14.4% زیادی کردووە. پێشبینیی دەکرێت هەناردەی چین بۆ عێراق له ته‌واوی ساڵه‌كه‌دا 16 ملیار دۆلاری ئەمریکی تێپەڕێنێت و بەمەش ژمارەیەکی پێوانەیی تۆمار دەکات. ئامێر و كه‌ره‌سته‌كان (بەتایبەتی ئامێری فێنككه‌ره‌وه) 23%ـی کۆی هەناردەی چین پێکدەهێنن، دواتر ئامێرە ئەلیکترۆنییەکان (مۆبایل، تەلەفزیۆن و هتد) بە رێژەی 13% و ئۆتۆمبێل لە پلەی سێیەمدا دێت بە رێژەی 6%.
چین سێیەم گەورەترین هاوبەشی بازرگانیی هه‌رێمی كوردستانی عێراقه لە دوای تورکیا و ئێران. پیشەسازیی وزەی پاک له چین بە خێرایی گەشە دەکات و ئێستا زۆر له پێش وڵاتانی دیکەوه‌یه بە بەرهەمی تەکنەلۆژیایی كواڵێتی به‌رز به‌نێوبانگه، وەک پانێڵی خۆر، پاتری و ئۆتۆمبێلی كاره‌بایی و هتد. هیوا ده‌خوازین ئه‌م بەرهەمە کوالێتییه به‌رزه چینییانە بگه‌نه بازاڕە ناوخۆییەکان بۆ سوودی خەڵک. لە سەرووی ئەوەشەوە، پێویستە سوود له زۆر لە تواناكانی هه‌ماهه‌نگی وه‌ربگرین لە بوارەکان وەک ژێرخان، کشتوکاڵ، پاراستنی ئاو و سەوزایی و پاراستنی ژینگە. سه‌بارەت به بونیادنانی تواناكانی سەرچاوە مرۆییەکان، به‌راورد به ساڵی رابردوو، كه‌سانێكی زۆر زیاتر لە حکومەتی هەرێمی کوردستان، پارێزگاکان، زانکۆکان و رێکخراوە ناحکومییەکان، بەشدارییان له خوله‌كانی راهێنان لە چین كردووه. لە سەرەتای ئەمساڵەوە کونسوڵخانەی گشتی بە فەرمی خزمەتگوزاری کونسوڵگەری تەواوی دەستپێکردووە و پرۆسەی داواکاری ڤیزەی باشتر کردووە و ئاسانکاری پێشکەش بەو کەسانە کردووە، كه له هه‌رێمی كوردستانی عێراقه‌وه بازرگانی لەگەڵ چین دەکەن. بە سەیرکردنی داهاتوو، هیوادارین هه‌ماهه‌نگی و هاوكاری نێوان هه‌ردوولایەن زیاتر بەرەوپێش بچێت بۆ یارمەتیدانی هه‌رێمی كوردستانی عێراق لە گەشەی ئابووری و گەشەپێدانی کۆمەڵایەتی.