لە کانوونی یەکەمی 2021وە یەکەم جارە نرخی نەوت هێندە دابەزێت و بێتەخوار 70دۆلار، کە ئەمەش نیگەرانیی گەورە بۆ چارەکی کۆتایی ئەم ساڵ و بودجەی 2025ی عێراق دروست دەکات. ئەم گۆڕانکارییە خێرایە لە نرخی نەوتدا، لە ماوەی هەفتەکانی رابردوودا، کۆی بازاڕ و داهاتی ئەو وڵاتانەی پشت بە نەوت دەبەستن دەخاتە بەردەم ئاڵنگارییەکی گەورەوە، چونکە مانگانە نەوت دەفرۆشن و پارەکەی دابەش دەکەنەوە.
باس لە هۆکاری جیاواز بۆ ناسەقامگیری و دابەزینی نرخی نەوت دەکرێت، بەڵام لە سەروو هەموویانەوە خاوبوونەوەی گەشەی ئابووریی چین، بەڵام لە راستیدا تەنیا خاوبوونەوەی ئابووری بەکارهێنەرێکی گەورەی وەک چین نییە، کە رێژەی 10% کۆی خواست بۆ نەوت لە جیهاندا پێکدەهێنێت، بەڵکو چەندین هۆکاری دیکەش کاریگەرییان لەسەر نرخی نەوت هەیە.
لە راستیدا ئەم ناسەقامگیرییە و دابەزینی نرخی نەوت بەو شێوەیە و لەم دۆخە ئاڵۆزەی ئێستادا، دەرکەوتنی راستەوخۆی کاریگەرییەکانی وزە نوێبووەکان و دوورکەوتنەوەی بەکارهێنەرانی وزەیە لە وزە باوەکان. هەروەها لەوانەشە لەم مانگ و ساڵانەی داهاتوودا نرخی نەوت هەڵبەز و دابەزێکی گەورە بەخۆوە ببینێت، بەڵام دواجار نەخشەی بەکارهێنەرانی نەوت لە جیهان گۆڕانکاری بەسەردا دێت کە کاریگەریی گەورە دەخاتە سەر نرخی نەوت لە داهاتوودا و تا رادەیەک ناسەقامگیر دەبێت، هەربۆیەش پێشبینییەکانی بەکارهێنەرانی وزە لە پێشبینییەکانی بەرهەمهێنەرانی وزە راستتر وەردەگەڕێت.
لە ساڵی 2023دا بەپێی راپۆرتی داهات و خەرجییەکانی عێراق، رێژەی 93% کۆی داهاتی دەوڵەتی عێراق لە نەوتەوە هاتووە، کە 125.8 تریلیۆن دینار بووە، لە بەرامبەردا داهاتی نانەوتی 9.7 تریلیۆن دیناربووە کە رێژەی 7%ی پێکهێناوە، ئەمەش تەواو پێچەوانەی ئەوە بوو کە لە بودجەکەدا بۆ ئەو ساڵە بۆ داهاتی نەوتی و نانەوتی دانرابوو.
ئەم داهاتە بە بەراورد بەو خەرجیانەی ساڵانە لە بودجەدا دادەنرێت تەواو پێچەوانەی یەکدییە، بەشێوەیەک ساڵ بە ساڵ خەرجییەکان روو لە زیادبوون و داهاتەکان گرێدراوی زیاتری نرخی نەوت دەبێت، لە ماوەی دوو ساڵی رابردوودا جەنگ و پێکدادانەکان و هەوڵەکانی ئۆپێک وایکرد عێراق نەک کورتهێنانی لەو بڕەی بۆ داهاتی نەوت داینابوو نەبێت، بەڵکو سەرڕێژی ساڵانەی داهات بەسەر خەرجییەکان هەبوو، بەڵام زیادبوونی خەرجییەکان لە ماوەی یەک ساڵدا بە 11 تریلیۆن دینار و دابەزینی تێکڕای نرخی نەوت بە 10 دۆلار بۆ هەر بەرمیلێک لەهەمان ساڵدا، وادەکات ئەوەی لە بودجەی 2024دا هاتووە لە داهات و خەرجییەکانی وەزارەتی دارایی دووبارە نەبێتەوە.
بەپێی خشتەکانی بودجەی پەسندکراوی 2024 کۆی خەرجییەکان بە بەراورد بەساڵی 2023، لە 199 تریلیۆن دینار (153 ملیار دۆلار)ەوە زیادیکردووە بۆ 211 تریلیۆن دینار (161 ملیار دۆلار)لە 2024دا، کە ئەمەش بەهۆی خەرجی وەبەرهێنانەوە نەبووە، بەڵکو بەشێکی گەورەی بەهۆی خەرجی بەکارخستنەوە بووە. بەتەنیا لەماوەی ساڵی رابردوودا نزیکەی نیو ملیۆن کارمەندی نوێ بۆ کەرتی گشتی لە عێراق دامەزرێنراوە کە سەروو 370 هەزاریان گرێبەست بوون کراون بەدامەزراوی هەمیشەیی، ئەمەش سەرەڕای دانانی بودجەیەکی گەورە بۆ نۆژەنکردنەوەی ژێرخانی ئابووری و بنیاتنانی پرۆژەی ستراتیژی لە نێوەڕاست و باشووری عێراق.
لەو وڵاتانەی کە بە وڵاتانی کرێخۆری (Rentier State) دادەنرێن، دابەشکردنی مووچە بەواتای دابەشکردنەوەی سامانی دەوڵەت و جوڵەی بازرگانی و سەقامگیریی کۆمەڵایەتی دێت، کە عێراق نموونەیەکی هەرە پێشەنگی ئەو وڵاتانەیە، سەرەڕای هەموو جیاوازەکان لەڕووی دابەشکردنەوەی ئەم سامانەوە. هەربۆیەش بەپێی داتاکانی وەزارەتی دارایی بۆ داهات و خەرجییەکان، مووچەی فەرمانبەران و مووچەی خانەنشینی لە عێراق رێژەی نزیکەی 50% کۆی خەرجییەکان پێکدەهێنێت؛ لەکاتێکدا بەتەنیا لەماوەی شەش مانگدا رێژەی 4%ی ئەم خەرجییە زیادی کردووە. بۆ نموونە لە ساڵی 2023دا کۆی خەرجیی فەرمانبەران رێژەی 45% بووە، بەڵام لە نیوەی یەکەمی 2024دا کۆی خەرجییەکان بۆ مووچە گەیشتووەتە 49%، واتە لە کۆی خەرجیی شەش مانگی یەکەمی 2024 کە 58.2 تریلیۆن دینار بووە، بڕی خەرجیی مووچە بریتی بووە لە 28.1 تریلیۆن دینار.
دابەزینی خێرای لەم شێوەیەی نرخی نەوت و ناسەقامگیریی بازاڕی نەوت، کاریگەریی گەورەی لەسەر کەمبوونەوەی داهات بۆ وڵاتێکی وەک عێراق دەبێت، بۆ نموونە لە ماوەی نێوان مانگەکانی (تەممووز بۆ ئاب) داهاتی نەوتی عێراق لە نۆ ملیار دۆلارەوە کەمیکردووە بۆ 8.4 ملیار دۆلار، لەکاتێکدا نرخی نەوت بەم شێوەیەی ئێستا دانەبەزی بوو، زیانی 600 ملیۆن دۆلاری لە کۆی داهاتی عێراق هەبووە. ئاژانسەکانی وزە باس لە کەمبوونەوەی زیاتری خواست بۆ نەوت لە جیهاندا دەکەن، کە هۆکاری سەرەکیی ئەم خاوبوونەوەیەش چینە. لە کاتێکدا عێراق رێژەی یەک لەسەر سێی کۆی هەناردەی نەوتەکەی بۆ وڵاتی چینە. ئەگەر نرخی نەوت بەم شێوەیەی ئێستا بەردەوام بێت، ئەوا عێراق رووبەڕووی دوو ئاڵنگاریی گەورە دەبێتەوە: یەکەمیان ناسەقامگیریی نرخی نەوت و نزیکی لە 70 دۆلارەوە، دووەمیان بڕی بەرهەمهێنان و هەناردەکردن بۆ بازاڕەکانی جیهان بەهۆی رێککەوتنی ئۆپێک پڵەسەوە. بۆ نموونە ئەگەر نرخی بەرمیلێک نەوت کەمتر بێت لەوەی لە بودجەکەدا دانراوە، ئەوا بە مانای کەمبوونەوەی داهاتی عێراق بە بڕی 1.2 ملیار دۆلار لە ساڵێکدا دێت، ئەمەش ئەگەر جیاوازییەکە تەنیا 1 دۆلار کەمتر بێت. هەروەها سنووردارکردنی بڕی بەرهەمهێنان و هەناردەکردنی نەوت لەلایەن عێراقەوە بەگوێرەی ئۆپێک بڕی 200 هەزار بەرمیل نەوتی رۆژانەی کەمترە لەوەی لە بودجە سێ ساڵییەکەدا دانراوە، ئەمەش سەرەڕای قەرەبووکردنەوەی ئەو زیادەیەی لە سەرەتای ئەم ساڵەوە تاوەکو مانگی تەممووز بەرهەمی هێناوە.
لە راستیدا بەتەنیشت خاوبوونەوەی ئابووریی چین و کەمبوونەوەی خواستی رۆژانەی بە 280 هەزار بەرمیل نەوت لەگەڵ هۆکارەکانی وەک گۆڕینی ئاراستەی رێژەی 30% خواستی گازوایلی تانکەر و بارهەڵگرەکانی چین لە گازوایلەوە بۆ گازی سرووشتی شلکراوە LNG لە نیوەی دووەمی ئەم ساڵدا، زیادبوونی نەوتی ئەمبارکراوی ئەمریکا، پابەندنەبوونی وڵاتان بەکەمکردنەوەی بەرهەمهێنانی خۆبەخشانە لە چوارچێوەی رێککەوتنی ئۆپێک پڵەس، لەنێویاندا عێراق و مەکسیک. هەروەها زیادبوونی هەناردەی نەوتی ئێران بۆ دەرەوە لە ئەم ساڵدا بە بڕی 1.5 ملیۆن بەرمیل نەوتی رۆژانە، هەموو ئەمانە پێکەوە باشتر وێنای هۆکارەکانی پشت ناسەقامگیری و دابەزینی نرخی نەوت رووندەکاتەوە و ئاڕاستەی نرخەکان لە داهاتوودا دیاریدەکات، هەربۆیەش ئۆپێک بۆ دووەم مانگ لەسەر یەک پێداچوونەوەی بە پێشبینییەکان بۆ خواست تاوەکو خستنەڕووی نەوت لە 2025دا کردووە.
ئەگەر نرخی نەوت بەمشێوەیە بێت یان نەگەڕێتەوە بۆ سەروو 70 دۆلار، ئەوا عێراق بۆ بودجەی 2025 دەبێت پێداچوونەوە بە نرخ و بڕی بەرهەمهێنانی نەوت و خشتەی خەرجی و داهاتەکان بە ئاراستەی کەمکردنەوە نەوەکو زیادکردن بکات، وەک ئەوەی بۆ 2024 دەنگی لەسەردا. لەکۆتاییدا ئایا عێراق رێگەی رێکخستنەوە و فرەچەشنکردنی ئابووری دەگرێتەبەر کە هەمووان باس لەوەدەکەن چی دیکە کەرتی گشتی ناتوانێت ئەو هەموو مووچەخۆرە لەخۆبگرێت، یان راگرتنی خەرجیی پڕۆژەکان دەبێت وەک لە رابردوودا بینراوە، هەرچەندەش راوێژکارێکی سەرۆکوەزیران لە ئێستاوە ئاماژە بە بەردەوامیی خەرجیی مووچە و پێداچوونەوەی خەرجیی پڕۆژەکان کردووە.
کۆمێنتەکان
وەک میوان کۆمێنتێك بنووسە یان وەرە ژوورەوە و هه‌موو خزمەتگوزارییەکان به‌كاربێنه
کۆمێنتێک دابنێ