چەمكی ئازادی لە پانتایی بیری نەتەوەیی و دیدی جەمال نەبەزدا

هەڵۆ بەرزنجەیی *

*ئازادی ئەمڕۆمان هیچ نییە، جگە لە ئازادی تێكۆشان لەپێناوی ئازدی دا (ج. پ. سارتەر)*

هەر لەگەڵ ماڵئاوایی زانا و بیرمەندی گەورە جەمال نەبەزدا، گوتەیەكی مامۆستا "ئازادی لە سەربەخۆیی بەنرخترە" بووە جێگەی باسێكی گەرمی میدیا و زۆر لە دۆستان و نەیارانی مامۆستا. هەندێك لەمانە لێكدانەوەی نادروستیان بۆ ئەم گوتەیە كرد و بۆ مەبەستی سیاسی بەكاریان هێنا. گەلێكیش وەك بەرپەرچدانەوەیەك بەرامبەر بەم قسەیە كەوتنەخۆ. بەشێكی زۆریش لە خوێنەران لە مانا و دەلالەتی ئەم دروشمە و ناوەڕۆكەكەی حاڵی نەبوون، بڕەكیشیان بۆ چەواشەكاری و دیماگۆگی پەنایان بردە بەر ئەم قسەیە.

هەرچەندە مێژووی تێكۆشان و هەوڵی مرۆڤ بۆ بەدەستهێنانی ئازادی زۆر دوورودرێژە، گەلێ زانا و هزرڤانی گەورەی جیهانی وەك ئەبرەهام لینكۆلن و ژان ژاك رۆسۆ و ئەلبرێت شڤایسەر و... هتد قسەیان لەسەر ئازادی كردووە و بەرز نرخاندوویانە. لەوەش زیاتر هەر یەك لە ئێمە ئەم قسە بەنێوبانگەی بیستووە: "مرۆڤ بە ئازادی لەدایكبووە". هەڵبەت لەم دەرفەتە تەسكەدا جێگەی ئەوە نابێتەوە خۆمان بە قوڵایی مێژوودا شۆڕ بكەینەوە و بگەڕێینەوە بۆ سەرەتاكانی سەرهەڵدانی بەهای "ئازادی" لای مرۆڤ. بەڵام بۆ ئەوەی دەسپێكێكی نووسراو و دیاری بكەینە وەك سەرەتایەك تاوەكو بچینە نێو باسەكەوە، ئاماژە بە شۆڕشی فەرەنسی بەر لە دوو سەدە لەمەوبەر دەدەین. بە دروشمەكانی" ئازادی، یەكسانی و برایەتی" بەرپا بوو. ئەم شۆڕشە و گەلێ لە بزاڤ و شۆڕشەكانی دیكەش لەمێژووی مرۆڤایەتیدا، لەپێناوی ئازادی دا بوون، یاخود دروشمی ئازادی كرۆك و گەوهەری داواكارییە سەرەكییەكانی بووە.

ئازادی دوا وێستگەی حەسانەوە و ئاسوودەیی مرۆڤە. ئازادی ئەو هەوار و مەنزڵگەیەیە، كە كۆتایی بە چەوسانەوەی مرۆڤ لەلایەن مرۆڤەوە دێنێت. ئەمە مانای بەرز و گەوهەری بەهاداری ئازادییە. ئازادی ئەو ژینگەیە و سەكۆیەیە، مرۆڤ بێ كۆت و زنجیر دەتوانێ، گوزارشت لە هەبوونی خۆی و خەون و ئاواتەكانی بكات.

لە باشووری كوردستانیش لەنێوەڕاستی پەنجاكانی سەدەی رابردوودا، بزاڤ و رێبازێكی نوێ سەریهەڵدا، كە بە دید و تێڕوانینێكی نوێوە بۆ پرسی نەتەوەیی كورد هاتە كایەوە و لە روانگەیەكی گەشەوە، بایەخی دا بە "چەمكی ئازادی" لە چوارچێوەی مانیفێستێكی سیاسی فەلسەفیدا. ئەم چەمك و جیهانیبینییە، سەرەتا لە چوارچێوەی قەوارەیەكی وەك كاژیك "كۆمەڵەی ئازادی و ژیانەوە و یەكێتی كورد" لە 14/4/1959 ، ئازادی دروشمی سەرەكییەتی و دواتر لە دامەزراندنی پارتی سۆسیالیستی كوردـ پاسۆك دا لە 11/9/1975دا ، بە دروشمی "كوردستانێكی ئازاد و گەلێكی یەكسان " خۆی بەرجەستە دەكات.

دروشم و ئامانجی ئازادی چ بۆ كاژیك چ بۆ پاسۆك شاكۆڵەكە و شاڕێ و شائامانجی هەرە بەرز و ستراتیژی گرنگ و پیرۆزی، بیروباوەڕ و رێبازی خەبات و تێكۆشان بووە و لە ئایندەشدا هەروا دەمێنێتەوە، تاوەكو نەتەوەی كورد بە باڵاترین و پیرۆزترین مافی سرووشتی خۆی لە ئازادیدا شاد دەبێت. هاوبیرانی نەتەوەیی بەدرێژایی خەباتی هزریی و سیاسی و رۆشنبیری، تێكۆشاون بۆ بەدەستهێنانی ئازادی و لە هیچ كات و سەردەمێكدا، دەستبەرداری ئەم پرنسیپ و دروشمە ناوەندییەی بیركردنەوەی نەبوون و هەرگیزاو و هەرگیزیش نابن. دیارە لە روانگەی هاوبیرانەوە، ئازادی بێ یەكسانی، جگە لەوەی مەحاڵە بێتەدی، هاوكات ناتەواویشە و نابێتە هۆكارێكی كاریگەر بۆ بەختەوەری مرۆڤ و ژینگەیەكی لەبار بۆ پەیڕەوكردنی حەز و خواستەكانی مرۆڤ. كەواتە بیری نەتەوەیی ، بەچاوێكی بەنرخ و هێژاوە لە چەمكی "ئازادی و یەكسانی" روانیوە و كردوویەتییە پەیڕەووپرۆگرام و ئەگێندای ژیانی هزریی و سیاسی و رۆشنبیریی و دادپەروەریی خۆی و بژێوی بەنرخ و گرنگی پەروەردەكردنی رۆڵەكانی نەتەوەی كورد.

ئەم كورتە پێشەكییە بۆ ئەوەبوو، وەك پاشخانێكی مێژوویی و هزریی و سیاسی بیكەینە دەروازەیەك بۆ چوونەوە بۆ لای گوتەكەی مامۆستا نەبەز "ئازادی لە سەربەخۆیی بەنرخترە ". جەمال نەبەز، هاوبیرێكی ئەم قوتابخانە هزرییە و بەم بیروباوەڕە گۆشتبووە و سەرچاوەی بیركردنەوە و هێز و وزەی چالاكی لە دروشمی ئازادی و یەكسانییەوە وەرگرتووە. دواتریش خۆی وەك بیرمەندێك دەستی بەكاركردن لەم كایەدا كردووە، بە ئامانجی دەوڵەمەندكردنی ئەم چەمكانە بەشدارییەكی چالاكانەی بەپێزی لەڕێگەی نووسینەكانییەوە كردووە بۆ فراوانكردنی ئاسۆی تێگەیشتنیان.

مامۆستا نەبەز لە بیركردنەوەیەكی قووڵ و كۆنتێكسێكی هزریی و فەلسەفیدا، دێت و دەیەوێ شیكار و شرۆڤەی زیاتر بۆ چەمكی ئازادی و یەكسانی بكات و رەهەندی دیكەش بەم چەمك و دروشمانە ببەخشێ و لە دروشمێكی سیاسییەوە بیگوێزێتەوە بۆ قاڵبێكی تیۆریزەكردن. هەر بۆیە دەبینین باسێكی سەربەخۆ بۆ ئازادی تەرخاندەكات و پێیوایە: "یەكسانی لەئامی خستنەكاری، واتە كارپێكردنی تایبەتكاریی ئازادیی لە كۆمەڵ / نەتەوەدا دێتە دی".

جێ پەنجەی مامۆستا لەم بوارەدا لەوێدا دەگەشێتەوە، كاتێك دێت و دەبینێ خودی ئازادیش سنووردارە. یاخود ئازادی وەك چەمكێكی رووت، بێ بوونی میكانیزمێكی گونجاو و كارا، نە بەهایەكی تەواو سەنگین و نە رۆڵێكی گەورە گرنگ دەتوانێ بگێڕێت . كاتێك ئازادی تاكێك لەلایەن ئازادی ئەویترەوە دیاریكراوبێت. یاخود مرۆڤ با وای دابنێین ، مرۆڤ تەواو ئازادە، كەچی دەسەڵاتی نییە سوود لە ئازادییەكەی وەگرێت. مامۆستا نەبەز دەڵێ : ئازادی بەتەنیا بەس نییە، بەڵكو پێویستە تەواوكەرێكی هەبێت، ئەویش مافی دەسەڵاتە. واتە ئازادی بێ بوونی مافی دەسەڵات ناتەواوە و كێماسی تێدایە. بەواتایەكی دیكە، ئەگەر خاوەنی ئازادیش بێت، لێ مافی دەسەڵاتی بەكارهێنانی ئەو ئازادیەی نەبێت، ئەوە ئازادییەكی ناتەواو و نوقسانە. كاتێكیش كێماسی لە ئازادی بوو، واتە مرۆڤ هێشتا نەگەیشتووەتە قۆناخی حەسانەوە و بەختەوەری و، ئاسوودیی ژیانی زامن نەبووە.

كەواتە لێرەدا مرۆڤ ناتوانێ بەتەواوی باس لە ئازادی بكات. بۆ نموونە گریمان سبەینێ كوردستان سەربەخۆ دەبێت. ئەمە مانای ئەوە نییە تاكی كورد بەتەوای ئازادن. چونكە خەبات بۆ دادی كۆمەڵایەتی و ئازادی رێگە و ئەركێكی سەخت و دوورودرێژە و زۆری ماوە پێیبگەین. بەم جۆرە دەبینین لە روانگەی جەمال نەبەزەوە، هەر ئازادییەك مافی دەسەڵاتێكی لە پشتەوە نەبێت، نیوە ئازادییە. دەرئەنجام دەگەینە ئەوەی بڵێین ئازادی و یەكسانی دوو دیوی یەك مەدالیان. مافی دەسەڵات میكانیزمی پراكتیزەكردنیانە. قسەیەكی بەنێوبانگ هەیە دەڵێ : كێ دەستبەرداری ئازادی بێت لەپێناوی بەدەستهێنانی ئاسایشدا، ئەوە هەردووكیانی لە كیس دەچێ. ئاسایشی كوردی لێرەدا، بە حوكمی ئەو واقیعە هەڵكەوتوو و نالەبارەی وڵاتێكی كۆلۆنیالكراو و دابەشكراو پارچەپارچە بووە، پرسی سەربەخۆییە. واتە ئەو هەموو قسەیەی لەسەر ئازادی و یەكسانی كردوومانە، جارێ لەڕووی تیۆری و هیپۆتێزەوە كراوە. ئەگەر كوردستان سەربەخۆ نەبێت، ئێمە ناتوانین باس لە ئازادی بكەین، ئازادی لەسەر زەمینی داگیركراو و دابەشكراو شین نابێ، بەڵكو نەمامێكە لە سایەی سەربەخۆیی دا، دێتە بوونەوە. بۆیە زۆر گرنگە ئەم دوو چەمكە و قۆناخەكانیان تێكەڵ نەكەین و جێگۆڕكێ بە سەردەمەكانیان نەكەین. وەك گەلێ كەس و لایەن بۆ مەرامێكی نادروستی سیاسی دەیانەوێ كەڵكی لێوەرگرن.

بەڵێ تاوەكو كوردستان سەربەخۆ نەبێت، هەر قسەیەك لە ئازادی بكەین، لە راستی و ئامانج دوور دەكەوینە و زۆر ناواقیعی دەبین. چونكە ئەزموونە مێژووییەكان پێماندەڵێن : لە ژێر چەپۆكی داگیركاری دا، كورد هەرچی هەبێت و خاوەنی هەر دەسەڵات و ئازادییەكیش بێت، هی خۆی نییە و تەواو كاتییە، لەبەرئەوەی جارێ هێشتا هەڕەشە و مەترسی دووژمنانی لەسەرە. كاتێك سەرنج دەدەین لە پرۆسەی سەربەخۆیی و گرنگی و هەستیارییەكەی، وەك قۆناخێك پێش گەیشتن بە ئازادی، ئەوسا دەزانین یەكەم ئامانج و وێستگە سەربەخۆییە. بۆیە پێویستە خەباتی كورد تاوەكو سەربەخۆیی دابین دەبێت، هەر بۆ سەربەخۆیی بێت. پێویستە و پێویستییەكی ژیاری و ئەقلانیشە، دروشمی سەربەخۆیی ئامانجی سەنتڕاڵی گشت پارت و كۆمەڵە و سازی و هێزی رۆشنبیر و جەماوەری هۆشیار بێت. لە سەربەخۆیی بەولاوە، داواكردنی هەر مافێكی دیكە بۆ كورد، راست و دروست نییە. لێ ئەوەی جێگەی سەرنج و سەرسوڕمانە ئەوەیە بۆچی هەندێ كەس و لایەن بەوە خۆشحاڵن، كە چەمكی سەربەخۆیی داپاچن و تاوانەكەش بخەنە ئەستۆی جەمال نەبەز! لە كاتێكدا ئەو بەدرێژایی تەمەنی بۆ سەربەخۆیی تێكۆشاوە!!.

شایانی وەبیرهێنانەوەیە، پرسی سەربەخۆیی قۆناخێكی سیاسی و ئامانجێكی كاتییە. مامۆستا نەبەزیش پێیوایە : سەربەخۆیی بەشێكە لە ئازادی، لێ ئازادی، ئازادی و سەربەخۆیشی لەخۆگرتووە. لەم سەرەڕێیەی خەباتی سەربەخۆییدا تێكۆشان و كاركردن بۆ گەیشتن بەئازادیش هاوشان بەڕێوەدەچێت. بەڵام دوای سەربەخۆبوون خەبات بۆ ئازادی هەر درێژە دەكێشێ و هەر بەردەوامە. چونكە كە سەربەخۆ بوویت مانای وا نییە ئازادیشی، بەڵام كە ئازاد بوویت واتە سەربەخۆیشیت. ئەم خاڵە هەستیارە پێویستە وەك خۆی لێی حاڵی بین و خۆمان بە هەڵەدا نەبەین. بەڵێ دوای گەیشتنە سەربەخۆیی، كورد دەتوانێ باشتر قسە لەسەر ئازادی و مافەكانی دیكە بكات. لەم بارودۆخەی نەتەوەی كورددا، نابێ هیچ ئامانج و دروشم و ئایدۆلۆژی و ستراتیژێك پێش لە سەربەخۆیی بگرێت. هەر تەنیا سەربەخۆیی، دەبێتە بەردەبازی ئازادی. كاتێك پاسۆك دەڵێ كوردستانێكی ئازاد. واتە كوردستانێكی سەربەخۆ و یەكگرتوو و ئازاد. بەڵێ لەبەر ئەمەیە، بەلای مامۆستا نەبەز و گشت هاوبیرانی كوردایەتییەوە، كە مانا و نێوەڕۆك و بەهای ئازادی لە سەربەخۆیی گرنگترە، بەو پێداویستیانەی گرێدراون بە چارەنووس و هەڵكەوتی بارودۆخی نەتەوەی كورد و نیشتمانی كوردستانەوە. نەك پێچەوانەكەی.

پوختەی باس: ئازادی تایبەتمەندییەكی خۆڕسك و سرووشتی مرۆڤە،لەگەڵ لەدایكبوونیدا ئەم تایبەتمەندێتییە دێتە مەیدانەوە. ئازادی نە كەس دەیدات و نەكەس مافی لێسەندنەوەی ئەم تایبەتكارییەی لە كەسێكی دیكە هەیە. ئازادیش بە تەنیا بەهایەكی رووت و نیوەناچڵە، تەواوكەرەكەی یەكسانییە. یەكسانیش بریتییە لە پراكتیزەكردنی ئازادی، واتە خستنەكار و بەكارهێنانی ئازادی لەڕووی پراكتیكییەوە. ئەم دوو چەمكەش بێ میكانیزمێكی كارا،شیاوی هاتنەدی و سوود لێوەرگرتنێكی تەندروست نییە، ئەگەر مرۆڤ مافی دەسەڵاتی بەكارهێنانی ئازادی نەبێت، بۆ ئەوەی مرۆڤ یاخود نەتەوەكانی پێ یەكسان بكات. یەكسانی لەدەسەڵاتدا، كە دایكی هەموو یەكسانییەكانی دیكەی نێوان مرۆڤەكانە. واتە مرۆڤەكان مافی دەسەڵاتیان وەك یەك لێدێت. بەشی مرۆڤەكان لەدەسەڵات ئەوە نابێت، كەسێك زۆر و كەسێك كەم. ئەم نموونەیەش بەسەر نەتەوەكاندا جێبەجێدەبێت. واتە نەتەوەكانیش دەبێ لە ئازادی و یەكسانی و مافی دەسەڵاتدا هاوشێوەی یەك بن. نابێت تورك و عەرەب و فارس دەوڵەتیان هەبێت و كورد بێ دەوڵەت بێت. یاخود ئەوان باڵا و سەردەست بن و كورد بندەست بێت. گەرەكە لای مرۆڤی ژیر و نەتەوەی هۆشیار، هەموو وەك یەك مافی یەكسانیان هەبێت. كەواتە ئەو نەتەوانە نابێ خۆیان خاوەن دەوڵەت بن و بە ئێمە بڵێن بە مافی كولتووری و ئۆتۆنۆمی رازیبن. یاخود ئێمە خاوەن دەوڵەتین و ئێوە نابێ ببنە دەوڵەت. جگە لە مەش ئەوەی ژیان نیشانیدەدات، مافی دەسەڵات بۆ پراكتیزەكردنی ئازادی ،لەسەر زەمینی واقیعدا تەنیا دەزگای دەوڵەتە كە بتوانێ ئەو ئەركە بەجێبگەیێنێ. بێ دەوڵەت مەحاڵە مافی دەسەڵاتت هەبێت و ئامادەییت لە رووداو و پێشهاتەكاندا هەبێت و بتوانی پراكتیزەی دەسەڵاتی خۆی بكەیت. كەواتە كوردیش دەبێت وەك گەلانی جیهان ببێتە خاوەنی ئۆرگانی گرنگ و هەستیاری دەوڵەت ، بۆ ئەوەی كار بۆ ئامانجەكان بكات.

ئالێرەدا كورد جگە لە داگیركراوی و دابەشكراوییەكەی، هاوكات مافی ئازادی سرووشتی و یەكسانی هاومانا و دەسەڵاتی وەك ئەوان نییە. بۆیە دەبینین كورد خەبات دەكات بۆ بەدەستهێنانی ئەم ماف و ئامانجانە. دیارە تاوەكو كوردیش بەهەمان مافی رەوای خۆی نەگات، وا ئەوانیش ناتوانین بە كامی دڵی خۆیان ژیانێكی ئاسوودە و ئارام بەسەر بەرن. ئاخر دەستبەرداربوونی مافی سەربەخۆیی و ئازادی، دەكاتەوە كەمبوونەوەی هەموو مافەكان لە بەرامبەر ئەوانیدیكەدا. ئەمەش نێوەڕۆكیراستەقینەی بیری ئازادی و یەكسانییە لای هاوبیرانی نەتەوەیی. هەر بەم پێداویستی و روانگەیەوە، هاوبیران تاوەكو سەربەخۆبوونی كورد و كوردستان، بۆ سەربەخۆیی بەشێوەیەكی سەرەكی خەبات دەكەن، دوای سەربەخۆییش تێكۆشان بۆ ئازادی و یەكسانی هەر بەرقەرار دەبێت. كۆتایی باسەكە بە گوتەیەكی ژان ژاك رۆسۆ دەهێنم لەمەڕ ئازادییەوە دەڵێ: ئازادی مرۆڤ لەوەدا نییە، ئەوەی حەزی لێیەتی دەتوانێ بیكات، بەڵكو لەوەدایە پێویست نەبێت ئەوە بكات كە نایەوێ بیكات. كەواتە
لێرەشدا مافی دەسەڵات پرسێكی جەوهەری گرنگە وەك میكانیزمێك بۆ بەكارهێنانی ئازادی.

سڵاو لە گیانی پاكی مامۆستا جەمال نەبەز و گشت ئازادیخوازانی كورد و كوردستان و جیهان.


*سەرنج: ئەم وتارە لە 17/1/2019 لە چلەی مامۆستا جەمال نەبەزدا لە بەرلین خوێندراوەتەوە.