وەعدى بەغدا، هەر قسەى رووتە
بەهۆى هەڵمەت و هاوارى نوخبەیەکى کەم لە نوسەر و رۆشنبیرانى کورد و چەند میدیایەکى بەرپرس، لە خستنەڕووى مەترسیەکانى پرۆسەى سەرژمێریى گشتى لە عێراق بەو جۆرەى بەغدا نەخشەى بۆ کێشابوو. تا ئەندازەیەک خەڵک و حیزب و حکومەت و دەسەڵاتداران لە هەرێمى کوردستان درکیان بە مەترسییەکانى ئەو پرۆسەیە کرد و کەوتنە دەربڕینى نیگەرانى، بەڵام وەک هەموو جارێک بەغدا بەگفتى بێبنەما، کوردى لە خشتە بردەوە.
لەبەر ئەوەى بەغدا زۆر بە وردى و بە پلان کار لەسەر پرسى کورد دەکات، وەک شەترەنج و داشى دامە هەموو هەنگاوەکانیان پەیوەست بە مامەڵەکردن لەگەڵ پرسى کورد، پێکەوە بەستراونەتەوە. لە تێکچوونى یەک هەنگاویاندا ئەگەر ریسى رابردووشیان نەبێتەوە بە خوری، ئامانجەکانى داهاتوویان نایەنەدى. بۆیە زۆر مەبەستیانە پرۆسەى سەرژمێرى وەک ئەوەى نەخشەیان بۆ کێشاوە بەسەرکەوتوویى تێیبپەڕێنن، چونکە بۆ داهاتوو کارى گەورەیان پێیەتى.
بەڵام کاتێ هەستیانکرد هەرێمى کوردستان خەریکە بەخەبەر دێتەوە و لێیان تێکدەدات، بەپەلە کەوتنە هەوڵى دۆزینەوەى فێڵێکى دیکە بۆ رەواندنەوەى نیگەرانیەکانى هەرێمى کوردستان. داوەتى شاندی هەرێمى کوردستانیان کرد بۆ وەرگرتنى تێبینى و سەرنج و ئەو مەترسییانەى کورد هەیەتى. لەبەر ئەوەى پرۆسەکە بۆ بەغدا زۆر جێى مەبەستە، هیچ کات ئاوا بەخێرایى وەڵامى نیگەرانیی کوردیان نەداوەتەوە، لە هەفتەیەکدا لە چەندین ئاست بە ئەنجوومەنى وەزیرانى عێراقیشەوە لەسەر نیگەرانییەکانى کورد کۆبوونەوە و رێگاچارەیەکى سووک و ئاسانیان بۆ قایلکردنى کورد دۆزییەوە. بەحساب بڕیاریانداوە سەرژمێری کاریگەریى لەسەر ئەو رێکارە یاسایى و دەستوریانە نابێت کە بۆ چارەسەرى کێشەى ناسنامەى ئەو ناوچانە دیاریکراون. دواى سەرژمێریى گشتیش، ئەو عەرەبانەى هێندراون و لەسەر جوگرافیاى کوردستان نیشتەجێکراون، ناوەکانیان دەگوێزنەوە بۆ شوێنى پێشووترى خۆیان.
هەرێمى کوردستان بەم بەڵێنە رازى بوو، لەکاتێکدا ئەو مەترسییانەى بەهۆى پرۆسەى سەرژمێرییەوە وەک هەڕەشە کەوتوونەتە سەر ناسنامە و دیمۆگرافیاى ناوچە کوردستانییەکانى دەرەوەى هەرێم، مەترسیی رووکەش نین، تا بە گفت و بەڵێن بڕەوێنەوە. بەغدا پێشوەختە و لەسەر ئەرزى واقیع چەندین ساڵە توانایەکى زۆرى خستووەتە خزمەتى هێنانى عەرەبەوە بۆ ئەم ناوچانە، لە (شنگالەوە تا بەدرە و جەسان) بە نزیکى دوو ملیۆن عەرەب لە هاووڵاتى و لە کەسوکارى چەکدارانى حەشدى شەعبى نیشتەجێکراوون. ئەوان لەسەر ئەرزى واقیع و بەمەبەستى گۆڕێنى دیمۆگرافیا، ئەم ژمارە عەرەبەیان هێناوە و لە پرۆسەى سەرژمێریى گشتى لەو شوێنەى لێى دەژین تۆمار دەکرێن. گفتى درۆى (دواى سەرژمێریى ناوەکانیان لەسەر ئەم ناوچەیە دەگوێزرێنەوە) بەچى دەچێت. بەتایبەتیش بەهۆى ئەم گفتەوە کوردێکى زۆرى خەڵکى ناوچە کوردستانیەکانى دەروەى هەرێم کە نیشتەجێى ناو هەرێمى کوردستانن، دواى بڵاوبوونەوەى ئەم قسەیە ئەگەرى زۆرە نەچنەوە شوێنى رەسەنى خۆیان و بڵێن لە هەر شوێن خۆمان تۆمارکەین ناومان دەخرێتەوە سەر شوێنى رەسەنمان. لەکاتێکدا مەرج نییە بەغدا لەمەدا راستگۆ بێت.
رێگاى راست و تاکە بژاردە ئەوە بوو هەرێمى کوردستان رێگا نەدات ناوچە کوردستانییەکانى دەرەوەى هەرێم پرۆسەى سەرژمێرى تیا ئەنجام بدرێت. وەک ئەو دەرفەتەى لەدەست خۆیدا و کەوتەژێر متمانە و بەڵێنى بەغداوە بۆ رەواندنەوەى نیگەرانیەکانى، هیچ نەبوایا با ئەو گفت و بەڵێنەى ئەنجوومەنى وەزیران ببرایەتە پەرلەمانى عێراق و بکرایەتە بناخەى یاسایەک کە ئەم پرۆسەیە کاریگەریى لەسەر رێکارەکانى مادەى 140ى دەستوور نابێت. کە ئەمەش لاوازترین متمانە بوو وەک جۆرێک لە دڵنیایى. چونکە ئەوان مادەى دەستوور هەیە پەیوەست بە کێشەى ئەم ناوچانە جێبەجێى ناکەن، چ جاى یاسا. بەڵام بوونى یاسایەکى تایبەت بەوەى سەرژمێریى گشتى ناکرێتە بنەما بۆ داهاتووى ئەم ناوچانە، باشتربوو لەوەى بەڵێنێکى سەرۆکوەزیران بکرێتە مەرجى شەرعیەتپێدانى کورد بەم پرۆسەیە.
بەڵام ئەوەشیان نەکرد و بە وەعدى قسەى رووتى بەغدا کوردیان خستە چاڵەوە. ئەمەیە کە دەوترێت کورد پەند لە رابردوو وەرناگرێت، ئەگەر ئەزموونەکانى پێشوترى بکردایا بە پێوەر، دەبوو شیعرەکەى ئەحمەد موختار بەگى جاف بۆ هەمیشە لەگوێى دەسەڵاتدارانى کورد بزرەنگایەتەوە کاتێ لەسەردەمى بەزۆر لکاندنى باشوورى کوردستان بە عێراقى عەرەبییەوە، کە خەڵکانێکى خۆشباوەڕ و خەڵەتاو بەوەعدى (عوسبەت ئومەم) خەون بە خۆشبەختى کوردەوە دەبینن، ئەحمەد موختار بە شیعرێک وەڵامى خۆشخەیاڵیى ئەوانە دەداتەوە و دەڵێت: (خەڵکى دەڵێن ئەم قەرارەى عوسبە بۆ کورد دەبێت، هەر قسەى رووتە و قسەش ناچێتە گیرفانەوە).
تازە کات ناگەڕێتەوە و دەرفەتى رێگاچارەى دیکە نەماوە، یەک شت نەبێت، ئەویش ئەوەیە هەر بەتەنها هانى کوردانى ناوچە کوردستانیەکان کە دانیشتووى هەرێمى کوردستانن نەدرێت بۆ چوون بۆ خۆ ناونووسکردن، بەڵکو با بەخێرایى بە سەتان هەزار کورد لە شارەکانى دیکەى هەرێمى کوردستانەوە ببردرێن لەو گوند و شارو شارۆچکانەى ناوچە کوردستانیەکان لە پرۆسەى سەرژمێریى گشتى دانیشتووانى عێراقدا ناونووسبکرێن. بۆ هات و هاوارمانە بەوەى عەرەب لە خوار و ناوەڕاستى عێراقەوە هاتوون لە کەرکووک و دەشتى نەینەوا و لە گەرمەسێر خۆیان تۆمار دەکەن، با کوردیش خەڵکى هەر ناوچەیەکى دیکەیە، بچن لە ناوچە کوردستانییەکان خۆیان تۆمار بکەن. ئەگەر بڕیار بوو سبەى ناوى هەرکەس بگێڕنەوە بۆ شوێنى پێشووى خۆى، ئەوە هەر کەس ناوى دەگەڕێتەوە سەر شارەکەى خۆی، ئەگەر بەغدا لەمەشدا کڵاویکردبووە سەر کورد، با سەتان هەزار کوردى شارەکانى دیکەش ببنبە کەرکووکى و خانەقینى و شنگالى.