تاکتیکەکەی حکومەتی عێراق چی لە بازاڕ دەکات؟

 

بەپێی ئەو پلانەی کە حکومەتی عێراقی دایناوە، تاوەکو ناوەڕاستی مانگی ئاداری ساڵی داهاتوو، دۆلار لە بازاڕەکانی عێراقدا لەنێوان 145,000 بۆ 150,000دینار دەبێت، بەم جۆرە بێت مووچەی مووچەخۆرانی عێراق 25% کەمدەکاتەوە.

 

مووچەخۆران ئەو مووچەیەی کە وەریدەگرن پاڵپشت بە نرخی دۆلار لە بانکی ناوەندی، کە رۆژانە یاری دەکرد کاتێک دۆلاری ئەمریکی لەنێوان 119,000 بۆ 120,000 دینار دەفرۆشرا، واتە ئەگەر مووچەخۆرێک مووچەکەی یەک ملیۆن دینار بوایە بەرامبەر 840 دۆلاری ئەمریکی بوو، بەڵام دوای ئەوەی کە ئێستا عێراق کورتهێنانی بودجەی هەیە یەکێک لەباشترین رێگەکان حکومەتەکەی کازمی هەڵی بژارد، تاوەکو ئەندازەیەک باشە ناڕەزایی زۆر کەمی لێ دەکەوێتەوە لە شەقامدا ئەویش ئەوەیە دیناری عێراقی دادەبەزێنێت بەرامبەر بە دۆلاری ئەمریکی و راستەوخۆ نایێت بڵێت، بەهۆی کەمی نەختینە، مووچە کەم دەکەنەوە، لەکاتێکدا کە ئەو دابەزینە دەگاتە ئاستی نزیکەی 16% بۆ 17% لە بەهای دینار و ئەو ملیۆنەش بۆ ئێستا بەهاکەی بەرانبەر دۆلار زیاتر لە 600 دۆلار دەکات، بەم پێیە مووچەخۆران زەرەرمەندی سەرەکین.

 

عێراق تا ئەندازەیەک لە کورتهێنانی بودجە رزگاری دەبێت، بەڵام ئەوەی لێرەدا جێگەی باسکردنە، دەبوو لە میدیاکاندا ئەم خاڵانەی خوارەوە زیاتر  روونبکرێنەوە:

 

یەکەم: نرخی شتومەک و کاڵا و پێداویستیی خەڵک بە ئەندازەی ئەو 20 بۆ 30 هەزار دینارەی کە لە نرخی بەهای دیناری عێراقی کەمدەکرێتەوە و دۆلاری پێ بەرزدەکرێتەوە، هەموو شتێک ئەگەر نرخی 120,000 دیناری عێراقی بێت لەمەو دوا دەبێت بە 150,000 دینار و کەمێک زیاترش، چونکە خەڵک ترسێکی زیاتری بۆ دروست دەبێت بەرامبەر دۆلار، ئەگەر عێراق ئەمساڵ بەمە بیەوێت کورتهێنانی بودجەی پڕ بکاتەوە دوور نییە ساڵێکی دیکە دۆلار نەبێت بە 200,000 دینار، بۆیە شت لەوە گرانتر دەبێت کە نرخی دۆلاری پێ بەرزکراوەتەوە.

 

دووەم: زیانێکی گەورە لە توێژەکانی ناوەند و خوار ناوەند دەکەوێت، چونکە ئەو مووچەیەی وەریدەگرن وەک پێویست ناتوانن بژێوی ژیانی خۆیانی پێ دابین بکەن.

 

سێیەم: لە دوای مووچەخۆران ئەوانەی زیانی ئەم ئاڵوگۆڕەی بەهای دراویان بەردەکەوێت، پرۆژەکانی وەبەرهێنان و بازاڕی گەورەی عێراقە، بۆ ماوەیەک بازاڕ ناجێگیر دەبێت و شڵەژاوی پێوە دیار دەبێت و خۆی بۆ خۆی دڵە راوکێیەک دروست دەکات.

 

چوارەم: دۆخەکە کاریگەریی نەرێنی زۆری دەبێت لەسەر هاوردە و هەناردە، بۆ ماوەیەک پرۆژەکانی وەبەرهێنان خاو دەکاتەوە و تەنانەت پاشەکشەیش روو دەدات.

 

پێنجەم: دراوی عێراقی لە ناوخۆ و دەرەوەدا، بەرامبەر دراوە جیهانییەکانی دیکە بە ئەندازەیەکی زۆر متمانە لەدەست دەدات، بە داخەوە هەرچەندە ئێستا عێراق وڵاتێک نییە ئابڵوقەی ئابووری لەسەر بێت وەک ئێران و سووریا و هەندێک وڵاتی دیکە، بەڵام حکومەتی ئێستا بەم هەنگاوەی کارێکی وا دەکات، وەک ئەو وڵاتانە کە تووشی ئابڵۆقەی ئابووری بوون یان لەوەدان تووشی ئابڵوقە بن وەک تورکیا، بۆیە دراوی عێراقیش لەمەودوا متمانەی لەسەر نابێت، بە بۆچوونی من دراوی عێراقی لەمەودوا لەنێوان 145,000 بۆ 155,000 دینار بەرامبەر دۆلار یاری دەکات ئەمەش دەبێتە لایەنێکی نەرێنی زۆر خراپ بۆ دراوەکەی.

 

شەشەم: لەمەودوا خەڵک زۆر خوازیار نابێت سامانەکەی بریتی بێت لە دراوی عێراقی، ئەوانەی کەمیان هەیە یان زۆر، خوازیارن دراوەکانیان بگۆڕن بۆ دراوێکی بیانیی دیکە بە تایبەتی بۆ دۆلاری ئەمریکی کە ئەمەش بۆ دراوی عێراقی زۆر خراپە.

 

حەوتەم: ئەم هەنگاوەی حکومەتی عێراقی ئەگەر لە رووی زانستی ئابووری سەیری بکەین مادام بۆ پڕکردنەوەی کورتهێنانی بودجەیە و لەسەر قوت و بەرژەوەندیی چین و توێژەکانی ناوەند و خوار ناوەندە، کە ئەوانە زۆر کاریگەری ئەم بێ بەها کردنەوی دراویان لەسەر دەێت ئەگەر بە ویژدانەوە سەیری بکەین ئەمە فێڵە، فێڵێکی گەورەیە حکومەتی عێراقی لە هاووڵاتیانی خۆی دەکات.

 

هەشتەم: خاڵێکی دیکەی نەرێنی ئەوەیە کە فەساد لە عێراقدا زیاتر بڵاودەبێتەوە و فەرمانبەرانی حکومەت زیاتر رێگەیان بۆ خۆش دەبێت بۆ وەرگرتی رەشۆ و رایینەکردنی مامەڵەکان، دوور نییە ئەمساڵ یاخود بۆ ساڵی داهاتوو عێراق لەڕیزبەندیی یەکەمی ئەو وڵاتانە بێت کە گەندەڵترین سیستەمن.

 

نۆیەم: تەنیا نرخی پێداویستی و شتومەک لە عێراقدا گران نابێت و لەمەودوا نرخی خانووبەرە بەپێی پێشبینییەکان بە رێژەی 25% بە دراوی عێراقی واتە ئێستا لە هەر بەشێکی عێراق نرخی زەوی یاخود خانوو بە رێژەی 25% بە دراوی عێراقی زیا دەکات، واتە ئەوانەی خاوەن دیناری عێراقی بوون و خوازیار بوون یەکەیەکی نیشتەجێبوون بوون بکرن و چاوەڕێ بوون نرخەکان دابەزێت بەداخەوە ناتوانن ئەو ئامانجەی هەیان بووە بیپێکن.

 

دەیەم: ئەم هەنگاوەی حکومەتی عێراق، هەنگاوێکی چاوەڕوان نەکراوبوو لەماوەی 17 ساڵی دوای رژێمی پێشووتر، هەروەها لەماوەی لابردنی ئابڵوقەی ئابووری لەسەر عێراق کە بانکی ناوەندی بە هەماهەنگی و هاوکاری سندووقی دراوی نێودەوڵەتی نرخی دۆلاریان لە 120,000 دینار جێگیرکردبوو، ئەمە یەکەم جارە حکومەتی عێراق بەهۆی ئەو هەموو گەندەڵییەی هەیەتی لەڕووی ئابوورییەوە دەست دەبات بۆ دراوەکەی کە تەنیا 3% بۆ 5% لەوڵاتانی دنیا کە هیچ رێگە چارەیەکان بۆ نامێنێتەوە ئەم هەنگاوە دەنێن، بۆ حکومەتی ئێستا لە حوکمڕانیدا بۆ داهاتوویان بە شکست هەژمار دەکرێت.

 

یانزەیەم: بەم هەنگاوە دەرکەوت کە حکومەتی عێراقی، ئیرادەی چاکسازیی نییە، بەم شێوازەش ژێرخانی ئابووریی عێراق داتەپینی زیاتر بەخۆیەوە دەبینێت لەجیاتی بووژانەوە، هەروەها دەرکەوت عێراق دەیەوێت بۆ داهاتووش پشت بە وزە ببەستێت، لەم بارەدا ئەگەر نرخی نەوت بەرزبێتەوە، ئەگەر هەیە راستەوانە دراوەکەشی بەها پەیدابکاتەوە بەرامبەر دۆلار و بە پێچەوانەوە، وەک روونمان کردووەتەوە لە ئەگەری جێگیربوون یان دابەزینی زیاتر، دوور نییە دراوەکەی بێ بەهاتر بێت.

 

دوانزەیەم: خاڵی جەوهەری و مەترسیدار لەم میانەدا ئەوەیە ترس لە بێ بەها بوونی دینار و بەردەوام هەڵکشانی دۆلار، دەستاودەستکردنێکی پڕ زیان دەهێنێتە ئارا، بۆ کەسانێک کە لانی کەم خاوەنی پاشەکەوتێکن و لەمیانی دینار بە دۆلاردا بەدڵنیایی زۆر دەبن ئەوانەی کە تووشی زیان دەبن و تا مایەپووچبوونیش دەڕۆن، وەک ئەوەی لە ماوەی رابردوودا لەدۆخی دابەزینی بەهای تمەنی ئێرانی بینیمان، کە چ دۆخێکی بۆ هاووڵاتیان هێنایە ئاراوە تاوەکو ئاستی مایەپووچ بوون.