حوكمڕانی هەرێمی كوردستان.. ئەگەر و چاوەڕوانی

پارتی دیموكراتی كوردستان براوەی یەكەمی هەڵبژاردنە و لەڕووی دەستوورییەوە داوای لێدەكرێت كابینەی داهاتوو پێكبهێنێ. لەوانەیە لای هەندێك لایەن، بێجگە لەم مەرجە دەستوورییە، هیچ پاساوێكی دیكە نەبێت بۆ سپاردنی ئەم ئەركە بەو حیزبە. ئەم بیركردنەوەیەش بێگومان لەپاشینەی روانگەیەكی رەخنەگرانەوە دێت لە پارتی و بەڕادەیەك لە یەكێتیش، وەك دوو هێزی هاوپەیمانی دەسەڵاتی بەردەوامی هەژمووندار، بەڵام كەمتەرخەم لە حوكمڕانیی هەرێمی كوردستاندا.

بزووتنەوەی گۆڕان براوەی دووەمە و چاوەڕوانیی زۆرینە، بەشداربوونی ئەم بزووتنەوەیەیە لە هەمان حكومەتی نوێدا. ئەم چاوەڕوانییەش لە پاشینەیەكەوە دێت كە گۆڕان بۆ ماوەی چوار ساڵ هێزێكی ئۆپۆزیسیۆنی كاریگەر بووە و خەڵك بۆیان هەیە بزانن ئەو هێزە چەند توانایە بەكردار، بۆچوون و پلان و ئایدیالەكانی لە ئەركی حوكمڕانی و خزمەتكردنی خەڵكدا بسەلمێنێ. بۆ من ئەم تێبینیانە زێتر بەو مەبەستە دێن كە ئەم هێزە براوانە و تەنانەت هەموو ئەوانەی دیكەی نێو پرۆسەی سیاسی هەرێمی كوردستان، هەستیار و ئاگاداربن لەو كەشوهەوایەی تێیدا بەپێكهێنانی كابینەیەكی نوێوە سەرقاڵ دەبن. ئەمەش هەمووی ئەو پرسیارە دەجوڵێنێت كە ئایا شێوەی دروستبوون و كردەی ئەو حكومەتە چۆن دەبێت.

سیناریۆكانی پێكهێنانی حكومەت، لە پاڵ باسكردن لە كەمدەستیی سیستم و دامەزراوەكانی هەرێمی كوردستان و تەنانەت كۆسپ و پیلان و بۆچوونە ناشیاوەكانیش، بابەتگەلێكن هەموو رۆژێك باسیان لێدەكرێت و پێویست ناكات لێرەدا دووبارەیان بكەینەوە. لەلایەكی دیكەوە، دەشێت دەرفەتی دەرچوون بە دروستی و سەلامەتی لەم پرۆسەیە زیاتر لەوەدا بێت كە هێزە سیاسییە باڵادەستەكان بەشێوەبیرێكی نوێ و سەلماندنی ئەوەی كە ئەگەر نوێبوونەوە و ریفۆرم لە ژینگەی سیاسی ئەمڕۆی هەرێمی كوردستاندا خۆسەپێن بن، مامەڵەی ژیرانە بكەن لەگەڵ ئەم بارودۆخە و ئەو ئەركەی لە ئەستۆیانە.

ئەم رۆڵە چاوەڕوانكراوە تەنیا پرۆسەیەكی رۆتینی و میكانیكی نییە، بەڵكو دەبێت زنجیرەیەك لێكدانەوە و هەڵسەنگاندنی نیاز و مەبەستی خۆ و بەرامبەرەكان و دەوروبەر بێت كە حسابیان بۆ دەكرێت. بۆ وێنە، پارتی و یەكێتی پێكهێنەری زۆرینەی كابینەكانی KRG بوون تاوەكو ئەمڕۆ. دەشێت ئەمە بەشێك بێت لە نمایشكردنی رادەی توانا و تەنانەت گەلئاسایی (popularity) ی ئەو حیزبانە بۆ ئەم كارە، بەڵام ئایا بەپێوەری حوكمڕانییەكی دروست و ئەزموونێكی سەركەوتوو، رای گشتی و دۆست و خەنیمە سیاسییەكانیان چۆن هەڵیدەسەنگێنن؟

هۆكار و ئاماژە زۆرن كە جیاوازی رەوشی سیاسی ئێستای هەرێمی كوردستان دەسەلمێنن (گۆڕانی تەرازووی هێز، زۆربوونی ئەو هێزانەی خۆیان براوە دەبینن ، بەدەستنەهێنانی هیچ لایەنێك بەتەنیا لە پێداویستیی دەستووریی پێكهێنانی حكومەت تارمایی و تەنانەت قورسایی زیاتری كێشەكان لەگەڵ ناوەند و هتد). بەڵام پرسیاری گرنگ ئەوەیە كە ئێستا و لەم قۆناغەدا، كاندیدەكانی دەرهاویشتەی پرۆسەی هەڵبژاردنی ئەم دواییە چۆن خۆیان دەبینن وەك كەرەستەی حوكمڕانیی داهاتووی كوردستان؟ لە هەموو حاڵەتێكدا و بەتایبەتی لە روانگەی رەوشی ئەمڕۆی ئەزموونەكەمان و لەڕووی بەبیرهێنانەوەوە، چەند تێبینییەك لەجێیە.

حكومەت رێكخستنی دەسەڵاتە، ئەمەش لە روانگەیەكەوە كە گرووپێكی یاساییانە-سەپێنراو، پاش هەڵسەنگاندنی دروست (بۆ وێنە هەڵبژاردن) و بەنیازی بڕیاردان لە سیاسەتێكی بەكارهاتووی خزمەتگوزار، حوكمڕان دەبێت. بەمانایەكی دیكە لەڕووی دەروونی و ئەخلاقی و رەواییەوە، دەشێت ئەم گرووپە جیاواز بێت لە دەسەڵاتێكی پەتی و بەرەڵا. بۆیە هێزی پێكهێنەر و بەڕێوەبەری ئەو حوكمڕانییە دەبێت لە خۆیدا بەرجەستەكاری ئەو تایبەتمەندیانە بێت. بەپێچەوانەشەوە، نمایشكردنی توانای نەبوو و پلانی بێبنەما، تەڕاودانی بەرنامەی كرچ و كاڵ، پەنا بردنە بەر نهێنیخوازی وەك پەردەپۆشی راستییەكان، كەمبایەخكردنی بەرامبەر و خۆزانین بە تاكە فریادڕەسی كورد و كوردستان و چەواشەكردنی ئاوات و چاوەڕوانی خەڵك ، لەوانەیە بۆ مەودای كورت و بەمەبەستی موزایەدەی سیاسی تاڕادەیەك بڕ بكات ، بەڵام بەكەڵك نایەت بۆ حوكمڕانییەكی دروست و بردنەوەی وەفاداری بەردەوامی خەڵك.

تەقەلای زامنكردنی قایلبوون و ملكەچیی لایەنانی بەشداربووی حكومەتی نوێ بۆ ستایلێكی حوكمڕانیی سەپێنراوی چەقبەستوو لەلایەن دەسەڵاتی هەر حوكمڕانییەكەوە، جۆرێكە لە تاكتیك و بیركردنەوەی بێهوودە و ئەنجام بە بەرژەوەندی خودی دەسەڵات و حكومەتەكەش ناگەڕێت. بۆ وێنە، ئەگەر بزووتنەوەی گۆڕان وەك توخمێكی بەشداربووی كابینەی نوێ، هەستنەكات ئاستێكی شیاو و بەرچاو لە شێوازی بیركردنەوەو بەركار (input) ی خۆی بەرجەستەی بەرنامەی پیادەكراوی حكومەتەكەیە، بێگومان هەستدەكات بەرامبەر چاوەڕوانیی خەڵك شكستخواردووە و لەم حاڵەتەدا ناچار دەبێت بیر لە كشانەوە لە حوكمڕانی بكاتەوە، هەرچەندە پێشتر بەڵێنی مانەوەی دابێت. بۆیە بەلای منەوە، پارتی وەك كەشتیەوان و كاپتنی تیمی حكومەتی داهاتوو، لەبارترە ئەگەر لەڕێگەی ئەدایەكی رەوا و كاریگەرەوە، واتە كاریگەر بە پێوەری حوكمڕانییەكی دروست، تەبایی نێوان و پابەندبوونی هەموو لایەنەكان بۆ ئەرك و بەرنامەی حكومەتەكە بەدەستبێنێت.

زانست و هونەری حوكمڕانی لەڕووی فێربوون و بەهرەمەندییەوە لە مرۆڤدا دەخوڵقێن و لە رێگەی دامەزراوە و سیستمی حوكمەوە بەرجەستە دەبن و گەشە دەكەن. پارتی دیموكراتی كوردستان دەشێت بەم راستییە ئاشنابێت، چونكە ماوەیەكی زۆرە حوكمڕانە. حوكمڕانی، وەك پرۆسە و بەرنامە، پێداویستی جۆراوجۆری هەیە و ئاشكرایە كە پارتی وەك هێزێكی سیاسی هەژمووندار و دەستڕۆیشتوو و حیزبێكی دەسەڵاتداری بەئەزموون، خاوەنی زۆر لەو پێداویستیانەیە كە دەكرێت بۆ ئەو جۆرە حوكمڕانییە تەرخان بكرێن. كەوابوو ئەوەی داوادەكرێت لە پێكهێنەر و بەڕێوەبەری حكومەتی داهاتوو بۆ حوكمڕانییەكی سەركەوتوو، یەكەم: بڕوایەكە كە سیستمی حوكمڕانیی هەرێمی كوردستان بەڕادەیەك ناتەواو و بارگرانە و پێویستی بەدەستكاری ریشەیی هەیە.

 دووەم: بوونی ئیرادە و جۆرێك لە بیركردنەوەی سیاسییە كە ئەنجامدانی ئەو پرۆسەیە تەوزیم و لە توانادا دەبینێت. هەركاتێك ئەم شێوە گۆڕانە (transformation)لە بەرنامە و ئەدای كاندیدی پێكهێنانی حكومەتی ئەمڕۆدا دروستبوو، بێگومان فۆبیا لە ئۆپۆزیسیۆن و لە زۆر مەترسی و ئاستەنگی ناوخۆ و دەرەكی دەڕەوێتەوە. پێموایە تەنیا بەوشێوەیە پارتی، یاخود هەر حیزبێكی دیكەی چاوەڕوانی دەسەڵات، لەبڕوا بەخۆبوون و بوێرانە دەتوانێت گرەو لەسەر توانای خۆی و ئەدایەكی بایەخدار و خزمەتگوزار بەخەڵك بكات.

سیاسەت تەنیا بەدەستهێنانی ئامانج نییە لە بەرژەوەندی خۆ، یان گرووپێكی نزیك لەسەركردە، بەڵكو خولقاندنی سەرمایەی سیاسییە بۆ مامەڵەكردن لەگەڵ گرووپی فراوانتری خەڵك كە شوێنكەوتووی ئەو سەركردەیەن. كەوابوو هەستیاری بە رەوشی دەوروبەر و شێوەی رێكخستنی وزە و ستایلی سەركردەیی لە بواری جیاوازدا، پێویستن بۆ داڕشتنی ستراتیژی كارا و ئەدای حوكمڕانیی كاریگەر. سەركردایەتی كاریگەر تەنیا هاندانی خەڵك نییە بەرەو پێشبینیی جوامێرانە، بەڵكو بریتییە لە پێكهێنان و راگرتنی كاریگەرانەی سیستمێك لە دامەزراو كە بەڕەوانی و رەوایی ئەركی خۆی ببینێت، سەركردەی چالاك و ئاگادار پێویستە بەجۆرێكی كارا چاودێریی بازنەی ئەو راوێژكار و بەرپرسانە بكات كە نزیكن لەخۆی، تاوەكو ئاڵوگۆڕی راست و دروستی بڕیار و زانیاری و كاریگەرییان زامن بكات. راستە زۆربەی هاووڵاتیان ئاستێكی كەم كاریگەریی راستەوخۆیان هەیە لەسەر سیاسەت و حوكمڕانی، بەڵام لەهەمانكاتدا ناحەكیمانەیە كەمبایەخكردنی توانای دەنگدەر كە وەك هاووڵاتی دەتوانێت كاریگەریی هەبێت لەسەر بڕیارەكانی سەركردە لەرێگەی هەڵبژارنەوە.

روودەدات لەسەردەمێكی مێژوودا، كەسانێك لەنزیكەوە ئاشنای كەسایەتی و توانای سەركردەیەك بن و چاوەڕوانی بیری رەسەن و كرداری رەوایان لەلا دروست ببێت. بەڵام ئەوەی لەسەردەمێكی دیكەدا دەگوزەرێت و دێتە بەرچاو، مایەی نامۆبوون و زەحمەتی ناسینەوەی ئەو سەركردەیەیە. تۆبڵێی ئەمە تۆڵەی تۆماری تەمەن بێت لەو كەسانە یاخود ئاستێك بیرچوونەوە بێت لەلای سەركردە كە لەكوێوە هاتووەو روو لە كوێ دەكات؟ دەكرێت چاوەڕوانی سیمبولێكی تەبایی و یەكبوون و كارامەیی لە سەركردەیەك هەبێت كە لەوانەیە وەك میرات بۆی مابێتەوە، بەڵام جێی داخە كە ئەو سەركردەیە لە بیری بەرژەوەندیی تەسك و سیاسییەوە كار بكات. چییە ئەوەی مرۆڤێك لە پێشمەرگەیەكی سەركردەوە دەكاتە سەرۆكێكی "ماوە بۆدرێژكراوە"؟ یاخود حوكمڕانێكی تەڕدەستی داهێنەر وەك بەرپرسێكی فەرامۆشكەری ئەرك و ئەدای حوكمڕانییەكەی نمایش دەكات و گومان لەلای خەڵك دروستدەكات؟ سیاسەت و ئەركی حوكمڕانی وادەگوزەرێت كە سەركردەی دەسەڵاتدار دەبێت ئامادەبێ بۆ ئاستێك خۆگونجاندن لەگەڵ بارودۆخی نوێ و تەنانەت چاوەڕواننەكراویش. هەڵكردن و مامەڵەكردنی شیاو لەگەڵ هەوراز و نشێوی فەرمانڕەوایی لەخەسڵەتی گەورەپیاو و سیاسەتمەداری كارامەیە، واتە كەسێك كە ئاراستەكاری شێوەی بیركردنەوە و بەڕێوەبردنی دروستبێت بۆ حوكمڕانیی ئێستا و ئایندە.

هەندێك لە ئەگەرەكانی نێو ژینگەی سیاسیی هەرێمی كوردستان ئەوانەن كە لەسەرەوە باسیان لێكراوە. خواستی چاكسازی كە ئەمڕۆ لە ئەجێندای هەموو لایەنەكاندا زەق دەنوێنێت، بەلای منەوە تەنیا ریفۆرمی سیستمی سیاسی و حوكمڕانی ناگرێتەوە، بەڵكو جۆری بۆچوون و بیركردنەوەی سیاسی و ستراتیژیی سەركردە و دەسەڵاتیشە لە ئاراستەكردنی ئەو پرۆسەیە. 

واتە ئەگەر گرووپی دەسەڵاتدار و حوكمڕان هەستیار و گوێڕایەڵ بن بۆ جۆری ئەو پێشنیازانەی لەم باسەدا هاتوون، پێموایە چەمكێكی گرنگی پرۆسەی چاكسازییان لە ئەستۆ گرتووە. ئەمەش پێماندەڵێت كە پێكهێنەری حكومەتی داهاتوو سەرقافڵەیەكی چاكسازی- دۆست و كاندیدێكی هەستیاری دروستبوونی حكومەتێك دەبێ كە متمانەی لایەنانی بەشدار بەدەستبێنێت و وەڵامدەرەوەی خواست و ئارەزووی خەڵك بێت.
هەر بەنیازی بەرچاوڕوونیی زیاتر لەم باسە، ئاماژە بەچەند بابەتێك دەكەم كە دەشێت پەیوەستبن بە ئەرك و بەرنامەی حكومەتی داهاتووەوە.

دۆزینەوە و گەشەپێدانی كەرتی وزە لە هەرێمی كوردستان، بەتایبەتی نەوت و غاز، لەخۆیدا كردەیەكی داهێنەر و ئومێدبەخشە بۆ پێشخستنی رەوشی ئەمڕۆی وڵات و ئایندەی كوردستان. بەڵام دەبێ ئەم دیدە جیابكرێتەوە لە تێڕوانین لە شێواز و سیاسەتی بەڕێوەبردن و كۆنتڕۆڵی ئەم كەرتە و ناشەفافیەك كە هەبێت لە مامەڵە لەگەڵ داهاتەكەیدا. بەبازاڕكردنی نەوتی كوردستان، بێگومان بەشێكی گرنگی سەرچاوەی داهاتی هەرێمی كوردستان پێكدەهێنێت و لەو روانگەیەوە بەشێكە لە ئەرك و بەرپرسیارێتی حكومەت و دەسەڵاتە بەرامبەر بە خەڵك. كەڵەكەبوونی سامان لەلای كەسێك، گرووپێك و هتد. نیشانەی دەوڵەمەندبوون و دەستڕۆیشتنە و ئەگەر سەرنج و تێبینی یاسایی لەسەر نەبێت، دیاردەیەكی ئاساییە و كەم یان زۆر پێوەندی بەلایەنانی دیكەوە نییە. بەڵام ئەگەر لە ئاستی بەرپرسیارێتی گشتی و لە ئەنجامی مامەڵەكردن لەگەڵ سامانی سروشتیی وڵات، داهات و سامانی بەرچاو دەستكەوت، ئەوكاتە شێوەی بەكارهێنانی جێگەی سەرنج و پرسیار دەبێت. واتە سامانی میللی چۆن پەیداكردنی دەبێت رەوا و ئاشكرابێت، دەبێ سەرفكردنیشی شەفاف و بەرچاو بێت. هەستدەكرێت لەسێبەری بارودۆخێكی تەمومژاویی ئێستادا جۆرێك لە كولتووری پارە دروستبووە كە بەهۆیەوە دەستەمۆكردنی ئیرادە و ئاستێك هەڕەشە لە بایەخەكانی ناو كۆمەڵ بوون بە دیاردە و لەپاڵ ئەمەدا ناشەفافیەت لە مامەڵەكردن لەگەڵ داهاتی دەوڵەتیدا سەرنجڕاكێشە.

سلێمانی وەك بەشێكی گرنگی ئەم هەرێمە لە ئاستی بیركردنەوەی سیاسی و ئەدای حوكمڕانیی دەسەڵات، خۆی نامۆ دەبینێت. ئەم هەستی بەپەراوێزبوونە بووەتە هۆی رادەیەك لە نائارامی و دڕدۆنگی و بەم مانایە هۆشداریە بۆ هەر فەرمانڕەوایەكی ئەم هەرێمە كە خەڵك خۆیان شایستە و چاوەڕوانی ئاوڕدانەوەی زیاتری دەسەڵات دەبینن. سەركەوتنی ئۆپۆزیسیۆن و نەبوونی میكانیزمێكی یاسایی و دەستووری بۆ دابەشكردنەوەی دەسەڵات، وایكردووە دانیشتوانی سلێمانی و هێزی ئۆپۆزیسیۆن، یەكلاییكردنەوەی كێشەی ئەم شارە ببەستنەوە بە هەلی پێكهێنانی حكومەتی نوێوە. بۆیە چاوەڕوانی و رادەی نامۆبوونیان ئەمڕۆ زیاتر ئاشكرایە. لە روانگەی بارودۆخێكی هەستیارەوە، باشترە كەمتر بیر لە هێڵی سوور بكرێتەوەو زیاتر هەوڵی تێگەیشتن لە خواست و نیگەرانیی خەڵك بدرێت.

پارتی دیموكراتی كوردستان بە حوكمی خاوەندارێتی دەسەڵاتێكی حوكمڕانیی درێژخایەن ، زۆر لەسەرەداوەكانی سیاسەتی دەرەوەی كوردی بەدەستەوەیە. ئەمەش نەك تەنیا نیشانەی دەستڕۆیشتوویی سیاسی، بەڵكو ئاستێكی بەرزە لە بەرپرسیارێتیی نەتەوەیی. سیستمی حوكمڕانیی هەرێمی كوردستان، دەوڵەت نییە. بەڵام هەرێمی كوردستانیش تەنیا ناوچەی حوكمڕانییە لە جیهاندا كە دەبێت لەگەڵ ناوەندی كێشە ئامێز، دراوسێی نەیار و دەستتێوەردانی دەرەكی هەڵبكات. بەحوكمی پێویست و جیۆپۆڵیتیكس، هەرچەندە ئەمانەش فاكتەری پۆزەتیڤ نەبن ، هەموو جۆرێكی حوكمڕانی بەشێك لە توانای سیاسی و دیپلۆماسیی خۆی بۆ مامەڵەكردن لەگەڵ ئەو رەوشە تەرخان دەكات . لەلایەكی دیكەوە بەحوكمی دراوسێیەتی و فاكتەرەكانی ئابووری، ئەمنی، سیاسی و هتد، جۆرێك ئاڵوگۆڕ و پێوەندی دەبن بە بەشێك لە سیاسەت و ئاكاری حوكمڕانی هەموو دەوڵەت و ناوچەیەكی حوكمڕان لەپێناو گوزەرانكردن و هاوژیانی لەگەڵ دەوروبەر. 

پەندێكی جیۆپۆڵیتیكی، وەك زمانحاڵی هەر دەوڵەت یان حوكمڕانییەكی "گەمارۆدراو" دەڵێت: من ئەم دراوسێیەتیەم هەڵنەبژاردووە. بە مانا، بژارەی خۆم نییە كە كەوتوومەتە ئەم دەوروبەرە. لەوانەیە راگرتنی هاوكێشەیەكی یەكسان لە بەرژەوەندی دەستەوا لەگەڵ لایەنێكی دەرەكی ئاسان نەبێت، بەڵام هەوڵدانی بێوچان بۆ پاراستن و برەودان بە بەرژەوەندی خۆ ئەركێكی پێویستە، هەرچەندە هەمیشە سەركەوتووش نەبێت.
سەبارەت بەمامەڵەی كورد لەگەڵ هەڵوێست و سیاسەتی دەوڵەتانی دەرەوەی زلهێز و دەستڕۆیشتوو، دیسان جۆرێك پێداچوونەوە بە بیركردنەوەی سیاسیی خۆمان پێویستە. 

تێڕوانینی دەوڵەتێكی وەك ئەمریكا بۆ پێكهاتەیەكی وەك هەرێمی كوردستان لەوانەیە دوو فاكتەر حوكمی بكات. یەكەم وەك بەشێك لە دەوڵەتی عێراقی خاوەن سەروەری كە تێیدا هەرێمی كوردستان وەك فاكتەرێكی هاوكاری پرۆسەی سیاسی و گونجاو لەگەڵ سیاسەتی ناوەند، یاخود توخمێكی نەتەوەیی نامۆ و دابڕاو سەیر دەكرێت. دووەم وەك وڵاتێكی دەوڵەمەند بە سامانی سروشتی و لەڕوانگەی پرسی وزە و ئاسایشەوە، ئامانجێكی دیار و گرنگی پلان و مەبەستی ستراتیژیی ئەمریكایە لە ناوچەكەدا. كورد پێویستە زیاتر پێزان و ئاگاداربێت لەم ئەگەر و توانا شاردراوانەی خۆی. مخابن وا رەخسیوە كە دەگمەن بەرژەوەندی ستراتیژی ئێمە و ئەمریكا یەك بكەون و "هاوپەیمانی" یەك كە باسی لێدەكرێت، بە بەرژەوەندی كورد گەڕابێت. بەڵام لە واقیعێكەوە كە كورد زیاتر پێویستی بە هاوكاری و سیاسەتی دۆستانەی ئەمریكا هەیە، دەبێ لە لێكدانەوەی زیاتر و لە هەستێكی بوێرانەوە بە بەرژەوەندی خۆمان سیاسەت و ستراتیژمان بەرامبەر ئەو دەوڵەتە و لایەنانی دیكە دابڕێژین.

ئەركێكی گرنگ و تەنانەت دژواری حكومەتی هەرێمی كوردستان لە ئێستا و داهاتوودا بەرەنگاربوونەوەی جۆری پێوەندییە لەگەڵ ناوەند و شێوەی مامەڵەیە لەگەڵ كێشە و بابەتە هەڵواسراوەكان. لەم بوارەشدا، سستیی ئیرادە و كەمدەستی سیاسەت و ئەدای حكومەتی هەرێمی كوردستان دەبینرێ. ئەگەر نیاز و مەبەستی گوماناوی ناوەند و جۆری بیركردنەوەی حكومەتی فیدراڵ سەبارەت بە پرسەكانی كورد بەدید وەربگرین، ئاشكرایە پەنابردنە بەر خراپ بەكارهێنانی كات و دەستوور و بەدناوكردنی دەسەڵاتی هەرێمی كوردستان كار و سیاسەتی زۆر لە بەرپرسان و دەزگاكانی حكومەتی ناوەندە و ئەمەش پێموایە تاوەكو ئەمڕۆ زۆر لەسەر هەرێمی كوردستان كەوتووە. 

بۆیە لەپاڵ پێكهێنانی حكومەتێكی كارادا، ئاوڕدانەوەیەكی خێرا، بەڵام بیرلێكراوە و بەرنامەیی پێویستە لە رەوشی هەرێمی كوردستان وەك هەرێمێكی فیدراڵی، وەك حوكمڕانییەكی خەریكماو بەدەست ناوەندێكی زەحمەت و كێشە ئامێزەوە. ئەمەش تەوزیمی دەكات كە وەك توخمێكی چالاك و كاریگەر حكومەتی نوێی كوردستان بوێرانە شوێنكەوتووی كێشە و گرفتەكانی بێت لەگەڵ بەغدا.

كونگرەی نەتەوەیی كورد لە نێوان هەر چوار پارچەی كوردستان تائێستا سێ جار بە بیانووی جیاواز دواخراوە. لەكاتێكدا كە پرسی كورد بەڕووی جیهاندا كراوەتەوەو تابلۆی نەتەوەكەمان لەبەردەم گۆڕاندایە و دۆستی دەرەكیمان پێماندەڵێن "كوردستان دەرفەتێكی كەموێنەی هەیە بۆ ئەوەی ببێتە كوردستانێكی یەكگرتوو"، ئێمە تازە باس لە رێكخستنەوەی نێوماڵی كورد دەكەین كە مخابن تاوەكو ئەمڕۆ نە بەهەڵوێست و نە بەكردار هیچی بۆ نەكراوە. 

سەیرە سەركردەكانی نەتەوە كە لافی سەربەخۆیی و بەدەوڵەتبوون لێدەدەن، داوای لێبووردن لەگەلی كوردستان دەكەن كە ناتوانن كۆنگرەی نەتەوەیی ببەستن بە پاساوی ئەوەی "لایەنە كوردییەكان پێویستیان بە سازان و میكانیزمی بڕیاری هاوبەش هەیە"، ئایا نەدەكرا لێكدانەوەیەكی قووڵتر و بوێرانەتر بۆ ئەگەری بەستنی ئەم كۆنگرەیە بكرێت؟ دەبێ چی بێت هۆكاری راستەقینە، بەڵام شاردراوەی نەبەستنی كۆنگرەی نەتەوەیی كورد؟

راستییەكی سیاسی پێماندەڵێت، بیركردەنەوە لە وەلانانی پارتی دیموكراتی كوردستان لە حوكمڕانیی داهاتووی هەرێمی كوردستان، نە بیركردنەوەیەكی شیاو، نە ئەركێكی سەركەوتووە. بەهەمان پێوەر، دوورخستنەوەی بزووتنەوەی گۆڕانیش لەو حوكمڕانییە دەچێتە هەمان خانەی بیركردنەوەی سیاسی سەقەتەوە. جیاواز لە خودی رووداو و كاریگەریی 31ی ئاب، پارتی، وەك تاكە هێزی حوكمڕانی ئەوكاتە، خاوەنی فراوانترین رووبەری حوكمڕانی بووە كە راستەوخۆ و لە ئەنجامی ئەو رووداوە هاتە كایەوە، هەرچەندە تەنیا ماوەیەكی كورت بەردەوام بوو. ئەمڕۆ حیكمەتی سیاسی، تەحەداكانی رووبەڕووی كورد و پرسی سەرخستنی ئەزموونێكی ماندوو، داوادەكەن كە حكومەتێكی دۆست و نزیك بە خواست و ئاواتی خەڵك، بەڕاستی و كاریگەرانە خاوەنی قەڵەمڕەو و دەسەڵاتی هەموو ناوچەكانی هەرێمی كوردستان بێت.