هەرێمی کوردستانیش بە دەردی ئەفغانستان دەچێت؟

 

ئەمریکا و هاوپەیمانانی بە ئامانجی دامەزراندنی سیستمێکی دیموکراتی فیدراڵی هاتنە عێراقەوە. سیستمێک بتوانێت وەک ناوازە لە ناوچەکەدا ببێتە هیوای سەقامگیری و بووژانەوە بۆ رۆژهەڵاتی نێوەڕاست. کاتێک بینیان لە عێراقدا سەرەتا زەحمەتە ئەو هیوایە جێبگرێت، فۆکەسیان خستە سەر هەرێمی کوردستان و بە هاوبەشێکی بەنرخیان زانی بۆ دروستکردنی مۆدێلێکی دیموکراسی بۆ ناوچەکە، هەر چەندە تا رادیەک کەموکوڕی لەم مۆدێلە هەیە. بەڵام پێویستە فاکتەری نێوخۆیی و دەرەکی بە تەواوی لەبەرچاو بگیرێن. 

 

لە کاتێکدا بەرپرسانی عێراقی و کورد بەرپرسیارێتییەکی بەرچاویان لە ئەستۆدایە لە نەبوونی عێراقێکی فیدراڵی و کوردستانێکی یەکگرتوو و دیموکرات، بەڵام هەم بۆ رۆژئاوا و هەم بۆ کوردستان زۆر گرنگە لە داینامیکی واقیعی عێراق و هەرێمی کوردستان تێبگەن، تا ئەو هیوایەی لە 2003 چێنرا، دوای 20 ساڵ بە تەواوی نەخرێتە پەراوێزەوە. 

 

لە سەردەمی شەڕی داعشدا پارتی دیموکراتی کوردستان و یەکێتیی نیشتمانیی کوردستان لەگەڵ هاوپەیمانیی نێودەوڵەتی بەرژەوەندی هاوبەشیان لە شەڕی داعشدا هەبوو، جارێکی دیکە کوردستان بووەوە چەقی گرنگیپێدانی ئەمریکا و رۆژئاوا. ئێستا بەهۆی قووڵتربوونەوەی ململانێکان لە رۆژهەڵاتی نێوەڕاست، دەرفەتێک هەیە بۆ ئەوەی جارێکی دیکە بەرژەوەندییەکان یەکبخرێتەوە، بەتایبەتی لە وەستانەوە دژی هێرشەکانی گرووپە چەکدارەکان بۆ سەر بنکەکانی ئەمریکا کە کاریگەرییان لەسەر سەقامگیریی کوردستان هەیە. هەر هێرشێکی فڕۆکەی بێفڕۆکەوان لێدانێکی ئابوورییە بۆ هەرێمی کوردستان و ئاساییشی خەڵک و حکومەتەکەی. هاوکاری چالاکانە لەم بەرەیەدا دەتوانێت ببێتە هۆی بەرزبوونەوەی ئاسایش، بە هەمان شێوە کاتێک پێشمەرگە یەکەم هێزی جیهان بوو شکست بە داعش بهێنێت. 

 

گۆڕانی بەرژەوەندییەکانی ئەمریکا و رۆژئاوا بۆ عێراق و هەرێمی کوردستان پێویستی بە گرنگیدانێکی فراوانترە، ئەمەش بێ یەکخستنەوەی هێزی پێشمەرگە و دروستکردنەوە و بەهێزکردن و بەنیشتمانیکردنەوەی دامودەزگەکان جێناگرێت. هەروەها ئەو پرۆسە بەدیموکراتیزەکردنەوەی بە هێزەوە لە سەرەتای 2003 دەستیپێکرد، دەبێ لەو چەقبەستووییەی دەرباز بکرێت. بۆ هەرێمی کوردستانی عێراقیش گرنگە کە پێویستە بەرژەوەندییە پێشینەیی و هەنووکەیی و ژیانییەکانی وەک سیستمی بەڕێوەبردنی ئاو، گۆڕانی کەشوهەوا، وزە، وزەی پاک، نەهێشتنی بێکاری، عەدالەتی کۆمەڵایەتی بخرێنە پێشەوە تا کۆمەڵگە و سیاسەت ئاشت ببنەوە. 

 

ئەم گۆڕانکارییانە گرنگن بۆ خۆدوورگرتن لەوەی کە دۆخێکی هاوشێوەی ئەفغانستان لە هەرێمی کوردستان دووبارە ببێتەوە. دەبێ هەموو رۆژئاوا گرنگی بەو کێشانە بدات و هەمیش هێزە سیاسییەکانی هەرێمی کوردستان و سەرکردایەتیی حکومەت گرنگی بەو پرسانە بدەن. لەلایەکەوە دەبێت هەرێمی کوردستان جدییەت نیشانبدات، هەروەها ئەوروپا و ئەمریکاش دەبێ گوشارەکانی خۆیان زیاتر بەکاربێنن بەرامبەر بەغدا و هەولێر بۆ ئەوەی ئەوەی بونیاد نراوە نەکەوێتە دەستی هێزە دژە دیموکراسییەکان، کە خزمەتی ئەجێندای پێچەوانەی ئەوروپا و ئەمریکا و خەڵکی عێراق و هەرێمی کوردستان دەکەن و بەچڕی کار لە دژی ئەم دەستکەوتە دەکەن. 

 

نوێنەرایەتییە دیپلۆماسییەکان بێزاری خۆیان لە سیاسەتمەدارانی کورد دەردەبڕن. هەر چەندە نیگەرانییەکانیان لە جێگەی خۆیەتی، بەڵام ئەوانیش دەبێت چالاکانەتر کاربکەن لەگەڵ سیاسەتمەدارانی کورد بۆ ئەوەی بە هەموان پێکەوە دۆخەکە بە ئاراستەی راستەڕێی دیموکراسی و سەقامگیری و گەشەی ئابووری ببەن. هەروەها دەبێت تێگەیشتنێکی باشیان لە دۆخەکە و رێگرییە نێوخۆی و دەرەکییەکان هەبێت. هەستێکی وا لای سیاسەتمەدارانی کوردستان دروستبووە، کە رۆژئاوا چیتر هەرێمی کوردستانی بەلاوە گرنگ نییە. ئەوە راست نییە. بەڵام رۆژئاوا دەیەوێت بەرهەمی 20 ساڵ وەبەرهێنان لەسەر هەرێمی کوردستان ببینێ، نەک هەر خەریکی ململانێی هێزە سیاسییەکان بێت. 

 

لە ماوەی هەفتەی رابردوودا فڕۆکەی بێفڕۆکەوان بەردەوام بووە لە بەئامانجکردنی فڕۆکەخانەی نێودەوڵەتیی هەولێر و بنکەی سەربازیی هەریر. کاتێک فڕۆکەخانە دەکرێتە ئامانج، واتا سەقامگیری و جووڵەی ئابووری و بەرژەوەندییەکانی رۆژئاوا و هەرێمی کوردستان پێکەوە دەکرێنە ئامانج. سوپای ئەمریکا لە چەند هەفتەی رابردوودا کەوتووەتە ژێر هێرشی دووبارەی فڕۆکەی بێفڕۆکەوان لە عێراق و سووریا، ئەمەش وەک تۆڵەسەندنەوەیەک بۆ بەردەوامبوونی پشتیوانی واشنتن بۆ ئیسرائیل لە شەڕی دژی چەکدارانی حەماس لە کەرتی غەززە. لە نێوەڕاستی مانگی تشرینی یەکەمەوە تا ئێستا لانیکەم 78 جار هێرش کراوەتە سەر هێزەکانی ئەمریکا. بەپێی گوتەی بەرپرسانی ئەمریکا، 66 کارمەند بریندار بوون. نزیکەی دوو هەزار و 500 سەربازی ئەمریکی لە عێراق و 900 سەربازیش لە سووریا سەرکردایەتیی هاوپەیمانییەکی نێودەوڵەتیی دژی داعش دەکەن.

 

لە کاتێکدا ئەوەی لە غەززە دەگوزەرێت بە هەر پێوەرێکی رەوای مرۆیی جێگەی ئەوپەڕی نیگەرانییە و پێویستە بەکۆمەڵ سەرکۆنە بکرێت، بەڵام واقیعی هەرێمی کوردستانی عێراق ئەوەیە کە وەک بەشێک لە ئۆردەری لیبڕاڵی رۆژئاوا دروست بووە، ئەو ئازادی و ئۆتۆنۆمییەی هەیەتی، بێ پشتیوانی رۆژئاوا هیچ گەرەنتییەکی مانەوەی نییە. پێدەچێت کورد تا رادەیەک لە دوای ئەنجامدانی ریفراندۆم بۆ سەربەخۆیی لە ساڵی 2017 پشتیوانییە بەهێزەکەی جارانی کۆمەڵگەی دیپلۆماسی لەدەستدابێت. هەروەها نیگەرانییەکانی رۆژئاوا لە بەرامبەر پرسەکانی مافی مرۆڤ و ئازادیی قسەکردن و رۆژنامەوانی لە هەرێمی کوردستان و ئەنجامنەدانی هەڵبژاردن لە کاتی خۆیدا، زیاتر زامەکەیان قوڵکردووەتەوە. داوای بەردەوامی هاوپەیمانان و ئەمریکا بۆ یەکخستنەوەی هێزی پێشمەرگە، ئەو دیپلۆماتکار و بەرپرسانەی کە کار لەسەر هەرێمی کوردستان دەکەن، لای وڵاتانی خۆیان تووشی ئیحراجی کردووە.

 

بۆیە ناکرێت ئەو دۆخە بەو شێوەیە بەردەوام بێت و هەر رۆژێک رۆژئاوا لە هەرێمی کوردستان دوورتر بکەوێتەوە. زیاتر دوورکەوتنەوەی رۆژئاوا لە هەرێمی کوردستان لە دۆخی ئەمڕۆی عێراقی پڕ میلیشیا و پێکدادانی ململانێکانی رۆژهەڵاتی نێوەڕاست، هەروەها ململانێ هەرێمی و نێودەوڵەتییەکان لەسەر خاکی هەرێمی کوردستان بەهۆی دراوسێیەتیی کوردستان لەگەڵ ئێران و تورکیا و خاکی دەوڵەمەندی بە نەوت و گاز، دۆخێکی پڕ مەترسی دروست دەکات کە چۆن ئەفغانستان گەڕایەوە خاڵی سفر، هەرێمی کوردستانیش لە لەدەستدانی پشتیوانیی تەواوەتی رۆژئاوا، ئەگەری هەیە بگەڕێتەوە خاڵی سفر.