کێڵگە بە کێڵگە و پارێزگا بە پارێزگا؛ سووتانی گازی هاوەڵ لە عێراق و هەرێمی کوردستان

 

لە یەک دەیەی رابردوودا، بڕی ئەو گازی هاوەڵەی لە عێراق و هەرێمی کوردستان سووتێندراوە، بەڕێژەی سەروو 39%زیادیکردووە. سەرەڕای هەموو هەوڵەکانیش بۆ کەمکردنەوەی، بەپێی دوایین راپۆرتی بانکی جیهانی و سکای تروس بۆ سووتانی گازی هاوەڵ لە جیهان دا، هێشتا بڕەکەی سەرووی 18.02 ملیار مەترسێجایە لە ساڵێکدا.  

 

لە ساڵی 2023ـدا 214 کێڵگەی بەرهەمهێنانی نەوت و شوێنەکانی پاڵاوتنی بەرهەمە نەوتییەکان، لە عێراق و هەرێمی کوردستان دەستنیشانکراون، کە پلەی گەرمی و چڕیی دەردانی دووانەئۆکسیدی کاربۆنیان زۆر بووە، ئەمەش وەک ئەنجامێکی سووتانی گازی هاوڵ بووە لەو شوێنانەوە. لەکاتی سەردانی مەیدانیی ئەو شوێنانەی دەکەونە پارێزگەکانی هەرێمی کوردستان، تێبینی ئەوە کرا ئەو بڕەی لە داتاکانەوە هاتووە؛ رەنگدانەوەی لە گڕ و چڕیی ئەو ئاگرەی لە بۆرییەکانەوە بۆ سووتانی گازەکە دانرابوو، دەبینرا. 

 

سەرەڕای هەوڵەکانی هەردوو حکومەتی عێراق و هەرێمی کوردستان بۆ کەمکردنەوەی بڕی سووتانی گازی هاوەڵ لە کێڵگە نەوتییەکانەوە، وەزارەتی نەوت ئاماژەی بەوە داوە؛ دەیەوێ وەبەرهێنان لە رێژەی 70%ـی ئەو بڕە گازە بکات، کە ساڵانە دەسووتێنرێت، بەڵام سەرەڕای هەموو گرێبەستە واژۆکراوەکان و وەبەرهێنانەکانی ساڵانی رابردوو، ئێستاش رێژەی سەروو 30% هەر دەسووتێندرێت.

 

ئەگەر زیانە مادییەکانی سووتانی ئەم گازە لە عێراق و هەرێمی کوردستان لێکبدەینەوە، ئەوا ساڵانە دەگاتە سەرووی 2.7 ملیار دۆلار، کە بە تەنیا لە پارێزگای بەسرە 1.5 ملیار دۆلارە، بەدوای ئەویشدا میسان و کەرکووک دێت. لەسەر ئاستی پارێزگەکانی هەرێمی کوردستانیش، بڕی ئەو پارەیەی ساڵانە بەهۆی سووتانی گازی هاوەڵەوە بەفیڕۆدەدرێت بە تەنیا لە هەولێر دەگاتە سەروو 120 ملیۆن دۆلار. 

 

دیوێکی دیکەی سووتانی گازی هاوەڵ؛ دەردانی دووانەئۆکسیدی کاربۆن یان گرین گازە، کە بە "کاربۆنی رەش" ناسێندراوە و بە یەکێک لە پێکهێنەرە سەرەکییەکانی گەرمبوونی زەوی و زیادبوونی هۆکارەکانی پیسبوونی هەوا دادەنرێت. لە کۆی نزیکەی ئەو 350 ملیۆن تۆن دووانە ئۆکسیدەی کاربۆن کە ساڵانە بەهۆی سووتانی گازی هاوەڵ دەردەدرێتە نێو هەواوە، 46 ملیۆن تۆنی لە عێراقەوە بووە. واتە یەک لەسەر حەوتی دەردانی دووانەئۆکسیدی کاربۆن، کە بەهۆی سووتانی گازەوە سەرچاوە دەگرێت لە عێراق و هەرێمی کوردستانەوەیە.

 

 

لەماوەی ساڵانی 2013 تاوەکو 2022، عێراق لە پلەی دووەمی ریزبەندیی وڵاتانی جیهان بووە بۆ سووتانی گازی هاوەڵ لە بەرهەمهێنانی نەوت و پاڵاوگەکانی پاڵاوتنی نەوتی خاوەوە، بەڵام بەپێی داتاکانی بانکی ناوەندی، ساڵی 2023 ئێران پێش عێراق کەوت و ریزبەندیی دووەمی بە 20.4 ملیار مەتر سێجاوە وەرگرت و، عێراق بە سووتاندنی 18.02 ملیار مەتر سێجا لەو ساڵەدا، بۆ پلەی سێیەم دابەزی.

 

بەپێی داتاکان لە ساڵی 2013، عێراق بڕی 13.3 ملیار مەترسێجا گازی هاوەڵی سووتاندووە، بەڵام دوای یەک دەیە، بڕەکە تەنیا لە بەرهەمهێنانی نەوتەوە گەیشتووەتە 17.6 ملیار مەترسێجا، چونکە بەرهەمهێنانی نەوت زیادیکردووە و رێژەی 75%ـی گازی عێراقیش لە شێوەی گازی هاوەڵە (Associated Gas) نەوەکو گازی سەربەست (Free Gas). هەربۆیە هەر پلانێک بۆ زیادکردنی بەرهەمهێنانی نەوت، کە بڕیارە عێراق بەرزی بکاتەوە بۆ 7 ملیۆن بەرمیل لە رۆژێکدا، واتای زیادکردنی بڕی سووتانی گازی هاوەڵیش دەدات ئەگەر رێگەی نوێ نەگرێتەبەر.

 

 

 

ساڵانە لە پارێزگەکانی عێراق و سێ پارێزگای هەرێمی کوردستان بە بڕی جیاواز گازی هاوەڵ دەسووتێنرێت و وەکو لە گرافیکی یەکەمدا هاتووە، بڕەکەی لە پارێزگای بەسرە لە 2023ـدا گەیشتووەتە 9.9 ملیار مەترسێجا، لە پارێزگای میسان 2.9 ملیار مەتر سێجا و لە کەرکووکیش 2 ملیارمەتر سێجایە. هەروەها، لەسەر ئاستی هەرێمی کوردستانیش بڕەکەی لە 2023ـدا 1.4 ملیار مەتری سێجا بووە، کە لە هەولێر 789 ملیۆن مەتر سێجا و لە دهۆک 508 ملیۆن مەتر سێجا و لە سلێمانیش 104 ملیۆن مەترسێجا بووە. 

 

بەپێی رێککەوتن و جێبەجێکردنی پرۆژەکان لەم کەرتە بووایە، دەبوو ئاڕاستەی سووتانی گازی هاوەڵ روو لەدابەزین بێت، بەڵام چونکە بەرهەمهێنانی نەوت رووی لە بەرزبوونەوە بووە، ئەویش بەرزبووەتەوە. لە 2013 بڕی نەوتی بەرهەمهاتوو 3 ملیۆن و 99 هەزار بەرمیلی رۆژانە بووە، سووتانی گازی هاوەڵیش بڕەکەی 13.3 ملیار مەترسێجا بووە، بەڵام کاتێک بەرهەمهێنانی نەوت لە 2023ـدا دەگاتە 4.3 ملیۆن بەرمیل نەوت، سووتانی گازی هاوەڵیش بەرزدەبێتەوە بۆ 18.02 ملیار مەتر سێجا.

 

هەروەها، بەپێی داتاکانی جێگری وەزیری نەوتی عێراق بۆ کاروباری گاز لە کۆڕبەندی هەولێر 2025 "لەماوەی دەیەی رابردوودا بڕی ئەو گازە هاوەڵەی نەسووتێنراوە و توانراوە وەبەرهێنانی تێدابکرێت، لەماوەی 2021 بۆ 2023 بەرێژەی 09% بووە، واتە لەساڵی 2021ـدا لەکۆی 2969 ملیۆن پێی سێجا لە رۆژێکدا، توانراوە 1562 ملیۆن پێی سێجا لەرۆژێکدا سوودی لێ وەربگیرێت و بڕەکەی دیکەش سووتێنراوە، بەڵام لە 2023ـدا لەکۆی 3123 ملیۆن پێی سێجا لە رۆژێکدا، توانراوە سوود لە 1934 ملیۆن پێی سێجا وەربگیرێت و ئەو بڕەی سووتێندراوە و بەفێڕۆچووە، کەمبووەتەوە، بەڵام بەپێی داتاکانی بانکی جیهانی، هەروەها ناوەندەکانی دیکەی وەک سکای تروس، بڕی سووتانی گازی هاوەڵ بەو رێژەیە کەمی نەکردووە و، لەماوەیەدا کەمکردنەکە دا تەنیا بەرێژەی 1% بووە.

 

سەرچاوە: داتای بانکی جیهانی بۆ سووتانی گازی هاوەڵ، 15-3-2025، سکای ترووس 2-4-2025. 

 

ژمارەی ئەو شوێنانەی کێڵگەی نەوتی و پاڵاوگەن لە هەرێمی کوردستان و رۆژانە گازی هاوەڵیان تێدا دەسووتێت، دەگاتە 45 شوێن و نزیکەی نیوەیان لە پارێزگای هەولێرن کە 22 شوێنە، لە دهۆک 20 شوێن و لە سلێمانیش سێ شوێن هەن. 

 

کۆی گشتیی ئەو گازەی ساڵانە دەسووتێندرێت دەگاتە 1.4 ملیار مەتر سێجا، بەشێوەیەک لەسەر ئاستی پارێزگای هەولێر زۆرترین بڕ دەکەوێتە سنووری قەزای مەخموور و هەردوو ناوچەی مەلاقەرە و گوێڕ. لەسەر ئاستی پارێزگای دهۆک زۆرترین بڕی گازی سووتێندراو لە کێڵگە نەوتییەکانی ئەترووش و سەرسەنگە کە بڕەکەی ساڵانە دەگاتە 263 ملیۆن مەتر سێجا، ئینجا کێڵگەی نەوتی باعەدرێ دێت کە لە ساڵێکدا 146 ملیۆن مەتر سێجایە. 

 

لەسەر ئاستی پارێزگەی سلێمانی لەو سێ شوێنەی گازی هاوەڵ دەسووتێنرێن، دوو کێڵگەی نەوتی و پاڵاوگەیەکی نوێی نەوتییە لەسەر رێگەی عەربەت. هەرچەندە کێڵگەی نەوتی سەرقەڵا لە 2020ـەوە وەبەرهێنانی تێداکراوە بۆ کەمکردنەوەی سووتانی گازی هاوەڵ و سوودبینین لەو گازەی لەگەڵ نەوت بەرهەمدێت بۆ خستنەگەڕی ویستگەیەکی کارەبای 165 میگاواتی و سوودبینین لە 40 ملیۆن پێی سێجا گازی هاوەڵ لە رۆژێکدا، ئەمەش بەواتای کەمکردنەوەی دەردانی دووانەئۆکسیدی کاربۆن دێت بە بڕی 840 تۆن لە رۆژێکدا. هەروەها، کێڵگەی نەوتی چیاسورخ بۆ ماوەی ساڵێک زیاترە بەرهەمهێنانی نەوتی تێدا راگیراوە و سووتانی گازی هاوەڵی تێدا نەماوە، بەڵام بەگشتی هێشتا ئەو بڕەی لە 2023ـدا بەپێی داتاکانی بانکی جیهانی لە سنووری پارێزگای سلێمانی سووتێندراوە، لە کێڵگەی نەوتی سەرقەڵا 47.31 ملیۆن مەتر سێجایە و لە پاڵاوگەی فۆکەسە 24.5 ملیۆن مەتر سێجا بووە وەکو لە گرافیکی خوارەوەدا هاتووە.

 

 

 

ئەگەر بڕی یەک هەزار پێی سێجا گاز بە نرخی بازاڕی پێشەسازی وەربگرین، ساڵانە زیانە مادییەکانی سووتانی گازی هاوەڵ لە عێراق و هەرێمی کوردستان دەگاتە 2.78 ملیار دۆلار، کە لە عێراق 2.56 ملیار و لە هەرێمی کوردستانیش 216 ملیۆن دۆلار دەکات. 

 

بە دیوێکی دیکەدا، عێراق تەنیا ئەم بڕە زیانی نەکردووە هەروەکو جێگری وەزیری نەوتی عێراق بۆ کاروباری گاز لە کۆڕبەندی هەولێر گوتی، "زیانی سووتانی گازی هاوەڵ سێ هێندەیە، چونکە دەبێت هاوردەی بکەینەوە، بە دوو بەرامبەر و زیاتریش لەوە زیانی ژینگەیی هەیە". 

 

هەروەها، ئەگەر لەسەر ئاستی پارێزگەکان لێکدانەوە بۆ کۆی زیانەکان بکەین، ئەوا لە پارێزگەی بەسڕە رۆژانە دەگاتە 4.3 ملیۆن دۆلار و لە پارێزگای هەولێر دەگاتە 342 هەزار دۆلار، کە ئەم سووتانەش لەکاتێکدایە؛ بەسڕە بەدەست نەبوونی خزمەتگوزارییە سەرەتاییەکانەوە دەناڵێنێت و هەولێریش گیرۆدەی بەرزبوونەوەی ئاستی پیسبوونی هەوای شارەکەیە. 

 

 

تێبینی1- لێرەدا بڕی گازی هاوەڵی سووتاو بە نرخی گازی بازرگانی ئەمریکا لێکدراوەتەوە بۆ ساڵی 2023، کە بۆ هەر 1 هەزار پێی سێجا، بە تێکڕا 4.463 دۆلار دانراوە.  

 

بەردەوامیدان بە دەردانی 46 ملیۆن تۆن دووانەئۆکسیدی کاربۆن لە سەردەمی گۆڕانی کەشوهەوا، دەبێتە هۆی خێراکردنی دەرکەوتنی گۆڕانی کەشوهەوا کە عێراق ئێستا پێیدا تێپەڕدەبێت، وەک زیادبوونی رۆژانەی خۆڵبارین لە ساڵدا، کەمبوونەوەی باران و زیاتربوونی خولی ساڵانەی وشکەساڵی، کەمبوونەوەی ئاوی رووبار و زێیەکان و، نەمانی ئاوی چەم و گۆمەکان، زیادبوونی خاکی بەبیابانبوون و کەمبوونەوەی دارستان، لەسەروو هەمووشیانەوە کەمبوونەوەی ماوەی زستان و زیادبوونی ئەو رۆژانەی پلەکانی گەرما لەسەروو 50 پلەی سیلیزییەوەیە. 

 

لەڕاستیدا، بەشێکی سەرەکیی ئەوەی کوالێتیی هەوا لە عێراق و "هەرێمی کوردستان" لەڕیزبەندی خراپترین وڵاتانی جیهان و پلەی 13ـیەمینی بۆ پیسترن هەوای رۆژانە گرتووە و لەریزی وڵاتانی وەک چاد، پاکستان و رواند دایە، بەهۆی دەردانی دووانەئۆکسیدی کاربۆنەوەیە، کە ساڵانە یەک لەسەر چواری ئەم دەردانە، لە سووتانی گازی هاوەڵەوە سەرچاوە دەگرێت.

 

بەگشتی؛ پیسبوونی هەوای پارێزگەکانی عێراق و هەرێمی کوردستان 8 هێندە لە رێژەی ستانداردی جیهان زیاترە، واتە بەپێی ستانداردی رێکخراوی تەندروستیی جیهانی، پێویستە رێژەی تەنۆلکە پیسەکان لەنێو هەوادا، لە پێنج مایکرۆگرام لە هەر یەک مەتر سێجادا زیاتر نەبێت؛ بەڵام رێژەکە لە عێراق گەیشتووەتە 74 مایکرۆگرام لە هەر یەک مەتر سێجادا.

 

بەپێی تویژینەوەیەکی زانستی، زانکۆی رایس و کۆمەڵەی کاری هەوای پاک لە بۆستن لە ئەمریکا، سووتانی گازی هاوەڵ لە بەرهەمهێنانی نەوتەوە دەبێتە هۆی دەردانی کاربۆنی رەش، کە یەکێکە لە سەرچاوە سەرەکییەکانی تێکچوونی تەندروستیی دانیشتووانی ناوچەکانی نزیک لەو شوێنە و بەشداریکردنی لە گەرمکردنی کەشوهەوا لەو ناوچانەدا. 

 

 

 

 

بەپێی داتاکانی وەزارەتی نەوتی عێراق، لە کۆڕبەندی هەولێر 2025 "چوار دەیەیە عێراق وەبەرهێنانی لە گاز دا نەکردووە، چونکە لە کۆی 127.3 تریلیۆن پێی سێجا یەدەگی گاز، کە 97.7 تریلیۆن پێی سێجای لەشێوەی گازی هاوەڵدایە، نەتوانراوە پێداویستیی نێوخۆ پڕبکاتەوە."

 

بەپێی داتاکان؛ لە حوزەیرانی 2024ـدا، ئاستی بەرهەمهێنان گەیشتووەتە 2183 ملیۆن پێی سێجا لە رۆژێکدا، پلانیش هەیە تاوەکو کۆتایی 2026 بگاتە 2783 ملیۆن پێی سێجا لە رۆژێکدا، ئەگەر پڕۆژەکانیش جێبەجێکران، ئەوا لە کۆتایی 2036 بیگەیێنێتە 6133 ملیۆن پێی سێجا لە رۆژێکدا". 

 

هەروەها، ساڵی رابردوو، عێراق بڕی 1121 ملیۆن پێی سێجا لەرۆژێکدا گازی هاوەڵی سووتاندووە، کە رێژەی 33% کۆی ئەو گازی هاوەڵە دەکات لە نەوتەوە بەرهەمهاتووە. خاڵێکی دیکەش، بەپێی داتاکانی جێگری وەزیری نەوتی عێراق بۆ کاروباری گاز، کۆی ئەو وەبەرهێنانەی تاوەکو کۆتایی 2026 دەکەوێتە بواری جێبەجێکردنەوە، بڕەکەی رۆژانە دەگاتە 600 ملیۆن پێی سێجا و تاوەکو کۆتایی 2036 بڕەکەی دەگاتە 3350 ملیۆن پێی سێجا لەرۆژێکدا، ئەم زیادبوونەش تەنیا 900 ملیۆن پێی سێجای لە رۆژێکدا دەکەوێتە کێڵگە نەوتییەکانەوە و ئەوی دیکە لە کێڵگەی گازیییەوە دەبێت.

 

هەروەها، نابێت ئەوە نادیدە بگرین؛ چیرۆکی هەرێمی کوردستان لە سووتانی گازی هاوەڵ و وەبەرهێنان لە کێڵگەی گازی تەواو جیاوازە لە عێراق و بگرە وڵاتانی ناوچەکەش، چونکە هەرێمی کوردستان سێ نموونەی سەرکەوتووی لە کەمکردنەوەی سووتانی گازی هاوەڵ و وەبەرهێنان لە کێڵگەی گازی دا هەیە. هەموو ئەمانەش لەکاتێکدان لە کۆی 10 کێڵگەی گازی و کێڵگەی نەوتی و گازی لە هەرێمی کوردستان، تەنیا وەبەرهێنان لە چوار کێڵگەدا کراوە بۆ بەرهەمهێنانی گاز.

 

نموونەیەکی دیکەی سەرکەوتنی هەرێمی کوردستان لە وەبەرهێنانی گاز بەراورد بە عێراق پرۆژەی گازی کۆرمۆر و چەمچەماڵ، چونکە بڕیارە لە چارەگی یەکەمی 2026ـدا بڕی 500 ملیۆن پێ سێجا لەرۆژێکدا وەبەرهێنان زیاد بکەن، لەکاتێکدا کۆی پرۆژەکانی عێراق لەم کەرتەدا کە تاوەکو کۆتایی 2026 دێتە ئاراوە، 600 ملیۆن پێی سێجایە. 

 

یەکێک لە نموونە دیارەکان، پرۆژەی کۆمپانیای دی ئین ئۆ بۆ کەمکردنەوەی سووتانی گازی هاوەڵە، کە بەپێی راگەیێندراوی کۆمپانیای دی ئین ئۆ و راپۆرتی فلارینتاڵ "بەهۆی وەبەرهێنان لە گازی هاوەڵی کێڵگەی پێشخاپوور، توانراوە بڕی 20 ملیۆن پێی سێجا سووتاندنی گاز کەمبکرێتەوە"، کە ئەمەش بە واتای کەمکردنەوەی سووتانی گازە لە 30 ملیۆن پێی سێجاوە بۆ 10 ملیۆن پێی سێجا و، کەمکردنەوە دەردانی 478 هەزار تۆن دووانەئۆکسیدی کاربۆن لە ساڵێکدا. 

 

ئێستا، عێراق و تەنانەت هەرێمی کوردستان ئاراستەی وەبەرهێنان لەم کەرتەدا بۆ کێڵگە نوێیەکان نەوەکو ئەو کێڵگانەی رۆژانە گازی هاوەڵ دەسووتێنن، بۆ نموونە لە گەڕی پێنج پڵەس و شەشەمدا، لە کۆی 27 کێڵگەی ئامادەکراو بۆ وەبەرهێنان 11 کێڵگەی گازی و 5 کێڵگەی هاوبەش "نەوت و گاز" بووە. 

 

هەروەها، لە رۆژانی رابردوودا کۆمپانیای دانەگاز و کرێسنت پیترۆڵیۆم کە لە هەرێمی کوردستان و لە کەرتی گازدا کار دەکەن، لە راگەیێندراوێکدا هەمان شتیان دووپاتکردەوە کاتێک ئاماژەیان بەوەکرد "هاوبەشەکانیان رەزامەندییان لەسەر 160 ملیۆن دۆلار بۆ پشکنینێکی خێرا و پەرەپێدانی سەرەتایی کێڵگەی گازی چەمچەماڵ داوە، لەگەڵ بەدواداچوونی بەرنامەی پشکنینی زیاتر بۆ ئاشکراکردنی ئاستی زیاتری هایدرۆکاربۆنی کێڵگەی کۆرمۆر". 

 

 

ئایا دەکرێت سووتانی 18.02 ملیار مەتر سێجا و دەردانی 45 ملیۆن تۆن دوانەئۆکسدی کاربۆن و سووتانی 2.7 ملیار دۆلار لە ساڵیکدا بەردەوام بێت؟ لەکاتێکدا، ئەم زیانە بە دەردانی کاربۆنی رەش ناسراوە و دەبێتە هۆی خراپترکردنی ژینگە و کەشوهەوای عێراق و هەرێمی کوردستان.

 

سەرەڕای ئەو زیانانە، بەپێی دوایین هەڵسەنگاندنی ئاژانسی نێودەوڵەتیی وزە (IEA) ئەم گۆڕانکارییانەی کەشوهەوا بەشێوەیەکن کە ئاستەنگیی گەورە بۆ پرۆژە نوێیەکانی بواری وزە لە داهاتوودا بهێنێتە ئاراوە، بەتایبەتیش پرۆژەکانی سۆلەر سیستم و سوودبینین لە تیشکی خۆر بەهۆی زیادبوونی رۆژانی خۆڵبارین لە داهاتوودا. 

 

هەردوو حکومەتی عێراق و هەرێمی کوردستان لەماوەی ساڵانی رابردوو دا پلانی کۆتایهێنان بە سووتانی گازی هاوەڵیان راگەیاندووە، وەک راگەیێندراوی رۆژی 7ـی نیسانی 2024 وەزیری نەوتی عێراق لەبارەی کۆتایهێنان بەگازی هاوەڵ تاوەکو 2028 و، ئاگادارکردنەوەی حکومەتی هەرێمی کوردستان بۆ کۆمپانیاکان بۆ کۆتایهێنان بە سووتانی گازی بەرهەمهاتوو لەگەڵ نەوت لە 2020ـەوە، بەڵام هێشتا ئەو بڕەی دەسووتێنرێت، جێگەی تێڕامانە و نابێت لەبەرچاو نەگیرێت.

 

لەکۆتاییدا، ئەگەر کەمکردنەوەی دەردانی 300 هەزار تۆن دووانەئۆکسیدی کاربۆن یەکسان بێت بە کەمکردنەوەی دەردانی دووانەئۆکسیدی کاربۆن لە 150 هەزار ئۆتۆمبیلەوە وەک کۆمپانیای دی ئین ئۆی نەرویژی ئاماژەی بۆ کردووە، ئەوا کۆتایهێنان بە سووتانی گازی هاوەڵ لە عێراق و هەرێمی کوردستان یەکسانە بەوەی؛ سێ جار هەموو ئەو ئۆتۆمبێلانەی لەسەر شەقامەکانی عێراق و هەرێمی کوردستان رۆژانە بەکاردەهێنرێن، بکرێن بە کارەبایی و دەردانی دووانەئۆکسیدی کاربۆن لێیانەوە ببێتە سفر. 

 

 

[i] Chen, C.; McCabe, D.C.; Fleischman, L.E.; Cohan, D.S. Black Carbon Emissions and Associated Health Impacts of Gas Flaring in the United States. Atmosphere 2022, 13, 385. https://doi.org/10.3390/ atmos13030385

 

[ii] John-Henry Charles, Brian Hepp and Mark Davis ) 15 April, 2020 ), Celebrating successful flare capture projects with independent data-driven evidence. Available http://flareintel.com/wp-content/uploads/2021/04/20210415-Capterio-article-celebrating-successful-flare-capture-projects-final.pdf

 

[iii] IEA (2025), National Climate Resilience Assessment for Iraq, IEA, Paris https://www.iea.org/reports/national-climate-resilience-assessment-for-iraq, Licence: CC BY 4.0