کۆنفرانسی گۆڕانی کەشوهەوای نەتەوە یەکگرتووەکان کە بە کۆپ 28 ناسراوە نە تەنیا بۆ وڵاتە پێشکەوتووەکان جێگەی بایەخە، هاوکات، بۆ وڵاتە تازە پێگەیشتووەکانیش، لە نێویشیاندا عێراق و هەرێمی کوردستان گرنگە. بۆ هەرێمی کورستان کە ئابوورییەکەی لەسەر پێگەی پەرەپێدانی سەرچاوەکانی نەوت و گاز بنیاتناوە، بەتایبەتی گرنگە. هەرێمی کوردستان ئێستا رۆژانە نزیکەی 250 هەزار بەرمیل نەوت بەرهەمدەهێنێت بەمەبەستی بەکارهێنانی ناوخۆیی. ئەگەر هەناردەکردنی نەوتیش دەست پێبکاتەوە، ئاستی بەرهەمهێنانی نەوتی هەرێمی کوردستان چاوەڕوان دەکرێت بەخێرایی بەرزبێتەوە.
لەگەڵ ئەوەشدا هەرێمی کوردستان بەشێکە لە وڵاتێکی فیدراڵی کە نزیکەی 90٪ی داهاتی لە هەناردەکردنی نەوتەوە بەدەست دێت، بەڵام ئەو ئامانجە ژینگەییانەی کە لە 21ـەمین کۆنفرانسی کەشوهەوای نەتەوە یەکگرتووەکان لە پاریس دانران بۆ کەمکردنەوەی ئاستی دەردانی گازە زیانبەخشەکان بۆ ئەوەی پلەی گەرمی زەوی تاوەکو 2030 بەرزنەبێتەوە بۆ سەرووی 2 پلەی سیلیزی، پێشتر بووەتە هۆکار بۆ کەمبوونەوەی قەبارەی وەبەرهێنان لە کەرتی نەوتی هەرێمی کوردستان دا. بەپێچەوانەی ساڵانی دوای 2007 کە خواستێکی زۆر بۆ وەبەرهێنان لەلایەن کۆمپانیا نەوتییەکانی جیهانەوە لە هەرێمی کوردستان هەبوو، لە چەند ساڵی رابردوودا لەبەر نیگەرانییە ژینگەییەکان و چەندین هۆکاری دیکە خواستێکی بەرچاو بۆ وەبەرهێنان لە کێڵگە نەوتییەکانی هەرێمی کوردستان نابینرێت. لەگەڵ ئەوەشدا ئامانجە ژینگەییەکانی نەتەوە یەکگرتووەکان هەرچەندە ئاڵنگاریی بەرچاوی بۆ کەرتی نەوتی هەرێمی کوردستان دروستکردووە، هاوکات، دەتوانێت هەلی گەورەی وەبەرهێنانیش لە بواری وزە نوێبووەکان بۆ هەرێمی کوردستان بڕەخسێنێت.
تاوەکو ئەم چەند مانگەی دوایی، زۆربەی داهاتی هەرێمی کوردستان لە رێگەی هەناردەکردنی راستەوخۆی نەوت دەستەبەردەکرا. ئێستاش ئەگەر تەنانەت هەرێمی کوردستان پشکی دادوەرانەی خۆی لەلایەن حکومەتی عێراقەوە وەربگرێت، پابەندکراوە بە بەرهەمهێنانی لانیکەم رۆژانە 400 هەزار بەرمیل نەوت. بەکارخستنی کێڵگە نەوتییەکان لە هەرێمی کوردستان جگە لە بابەت و هۆکارە دیارەکانی دیکە، لەبەر نیگەرانییە ژینگەییەکانیش ئەستەم بووە. پابەندبوون بە ستانداردە ژینگەییەکان، خەرجییەکانی بەرهەمهێنان زیاد دەکات. لە پەراوێزی کۆنفرانسی کۆپ 28، بەگشتی 50 کۆمپانیای گەورەی نەوتی کە نیوەی هەموو بەرهەمی نەوتی جیهان بەرهەم دەهێنن ئەم هەفتەیە بەڵێنیان دا پابەندبن بە کۆتاییهێنان بە دەردانی گازی میسان و سووتاندنی گازی هاوەڵ لەگەڵ نەوت تاوەکو 2030 . ئەمە خۆی ئاماژەیەکە بۆ ئەوەی لە ساڵانی داهاتوودا ئامانجە ژینگەییەکان چۆن بەکارخستنی کێڵگە نەوتییەکان و بەرهەمهینانی نەوت ئەستەم دەکەن.
کۆمپانیاکانی بەرهەمهێنەری نەوت لە هەرێمی کوردستان وەک کۆمپانیا نێودەوڵەتییەکانی دیکە دەبێت کێشەی دەردانی گازە زیانبەخشەکان چارەسەر بکەن لە رێگەی چەندین رێوشوێنی وەک کەمکردنەوەی دەردانی گازی میسان، نەسووتاندنی ئەو گازانەی کە سووتاندنیان هێندە پێویستییەکی بەپەلە نییە، بەکارخستنی کەرەستەکان لە رێگەی کارەبایەک کە لە سەرچاوە نوێبووەکان بەرهەمهاتووە، بەکاربردنی تەکنەلۆژیای وەرگرتن و کۆکردنەوەی کاربۆن و بەکارهێنانی هایدرۆجێنی سەوز لە پاڵاوگەکان کە ژینگە پیس ناکات. ئەم رێگەچارە ژینگەییانە، وەبەرهێنانی زیاتری لە کێلگە نەوتییەکان پێویستە. لەبەر ئەوە باشترین سیاسەتی وزە بۆ حکومەتی هەرێمی کوردستان بەتایبەتی دوای ئەوەی لەگەڵ بەغدا لەسەر پرسەکانی نەوت و بودجە رێکدەکەوێت ئەوەیە کە بە رەچاوکردنی ستانداردە ژینگییە پەسندکراوەکان چوارچێوەیەکی نوێ بۆ بەکارخستنی کێڵگە نەوتییەکان دابنێت.
ئیمانوێل ماکرۆن، سەرۆکی فەرەنسا لە کۆنفرانسی کۆپ 28 رایگەیاند، "بەرهەمهینانی وزە لە سەرچاوە نوێیەکان نەگەیشتووەتە ئەو ئاستەی کە بتوانین پشت لە وزە نەریتییەکان بکەن". زۆر لە سەرکردەکانی دیکەی جیهان پێیانوایە بۆ پڕکردنەوەی پێداویستییەکان دەبێت قەبارەی بەرهەمهێنانی وزە نوێبووەکان بەرزبکرێتەوە بۆ 3 هێندەی ئاستی ئێستا. لەبەر ئەوە درێژەدان بە بەرهەمهێنانی نەوت و گاز بە رەچاوکردنی ستانداردە ژینگەییەکان، هاوکات لەگەڵ راگەیاندنی ستراتیژێکی نوێ بۆ بەرهەمهێنانی وزە نوێبووەکان لە بەرژەوەندی ئابووری درێژخایەنی هەرێمی کوردستانە.
وازهێنان لە پاڵپشتیکردنی سووتەمەنییە نەریتییەکان و پاڵپشتیکردن لە وزە نوێبووەکان لە رێگەی کەمکردنەوەی باج و پێناسی گومرکی بۆ ئەو کۆمپانیانەی کە تەکنەلۆژیای وزە نوێبوورەکان هاوردە دەکەن یان سەرقاڵی پڕۆژەی لەو چەشنەن، دەتوانێت ئاراستەی وەبەرهێنان لە بواری وزە نوێبووەوەکان لە هەرێمی کوردستان بەڕادەیەکی بەرچاو خێرابکات. هەرچەندە حکومەتی هەرێمی کوردستان لەبەر رەوشی ئابووری و دارایی ئێستای کە بەهۆی کێشەکانی لەگەڵ بەغدا سەریهەڵداوە، ئەستەمە بتوانێت راستەوخۆ لە بواری وزە نوێبووەکاندا وەبەرهێنان بکات، بەڵام دەتوانێت کەرتی تایبەت هانبدات و ئاسانکاری بۆ بکات.
حکومەتی هەرێمی کوردستان دەتوانێت لە رێگەی دوو سەرچاوی دارایی ناوخۆ و نێودەوڵەتی، بەشێکی بەرچاو لە سەرمایەی پێویست بۆ کەرتی تایبەت دابین بکات بۆ ئەوەی بتوانن پڕۆژەکانی بواری وزە نوێبووەکان جێبەجێبکەن؛ سەرچاوەی یەکەم، سەرچاوی ناوخۆیی حکومەتی عێراق و بانکی ناوەندیی عێراقە، بەوپێیەی دەستپێشخەری جۆراوجۆریان بۆ جێبەجێکردنی پڕۆژەکانی بواری وزە نوێبووەکان و پڕۆژە ژینگەییەکانی دیکە هەیە. نزار ئامێدی، وەزیری ژینگەی عێراق ئەم هەفتەیە لە کۆنفرانسی کۆپ 28 رایگەیاند، پاڵپشتی لە پڕۆژە ژینگەییەکان دەکەن و بۆ ئەو مەبەستەش بڕیاریانداوە تاوەکو ساڵی 2030 بەبڕی 100 ملیار دۆلار سەرمایە بۆ ئەو پڕۆژانە تەرخان بکەن. حکومەتی هەرێمی کوردستان دەتوانێت لەپێناو کەڵک وەرگرتن لەو سندووقە گەورەیە بکەوێتە دانوستاندن لەگەڵ حکومەتی عێراق و کۆمپانیاکانی هەرێمی کوردستانیش هێندە لەو بوارەدا توانایان هەیە کە پڕۆژەکان جێبەجێبکەن.
سەرچاوەی دیکەی دارایی بۆ پارەداکردنی پرۆژە ژینگەییەکان و بەتایبەتی بەرهەمهێنانی وزەی نوێبووەوەکان، سەرچاوە نێودەوڵەتییە. ئیمارات لە کۆنفرانسی کۆپ 28، بەتەنیایی دامەزراندنی سندووقێکی 30 ملیار دۆلاریی راگەیاند کە تاوەکو 2030 قەبارەکەی بەرزدەکاتەوە بۆ 250 ملیار دۆلار. ئامانجی ئەو سندووقە پارەدارکردنی پڕۆژەکانی پەیوەست بە ژینگەن لە وڵاتە تازە پێگەیشتووەکان. هەرێمی کوردستان و ئیمارات پەیوەندییەکانیان ستراتیژی و بێ وێنەن. حکومەتی هەرێمی کوردستان دەتوانێت راستەوخۆ داوا لەو سندووقە بکات پڕۆژە ژینگەییەکانی هەرێمی کوردستان پارەداربکات. جگە لە ئیمارات، حکومەتی هەرێمی کوردستان پەیوەندیی زۆر باشی لەگەڵ زۆربەی وڵاتانی ئەندام لە G7 هەیە. ئەو وڵاتانە هەر کامەیان هاندانی جیاوازیان هەیە بۆ پارەدارکردنی پڕۆژەی ژینگەیی لە وڵاتانی دیکەی هاوپەیمان و تازە پێگەیشتوو. نموونەیەک لەو وڵاتانە، ویلایەتە یەکگرتووەکانی ئەمریکایە. جۆن کێری، نوێنەری تایبەتی ئەمریکا بۆ پرسی گۆڕانی کەشوهەوا بەباشی ئاشنایە بە هەرێمی کوردستان و پەیوەندیی زۆر نزیکی لەگەڵ سەرکردەکانی هەرێمی کوردستان هەیە. ئەمریکا لە رێگەی دامەزراوەی دارایی و گەشەپێدانی نێودەوڵەتی ئەمریکا، ناسراو بە DFC دەتوانێت پڕۆژەکانی پەیوەست بە بەرهەمهێنانی وزە نوێبووەوەکان لە هەرێمی کوردستان پارەداربکات. هەر بۆیە حکومەتی هەرێمی کوردستان نە تەنیا دەبێت کار بکات بۆ کەمکردنەوەی ئاستی دەردانی گازە زیانبەخشەکان لە کەرتی نەوت و گازی خۆیدا بە رەچاوکردنی ستانداردە ژینگەییەکان، بەڵکو دەبێت بکەوێتە دانوستاندن لەگەڵ هاوپەیمانە بەهێزەکانی بۆ ئەوەی پڕۆژەکانی بواری وزە نوێبووەوەکان و پڕۆژە ژینگەییەکانی دیکەی کە کەرتی تایبەت دەتوانێت جێبەجێیان بکات، پارداربکات.
کۆمێنتەکان
وەک میوان کۆمێنتێك بنووسە یان وەرە ژوورەوە و هه‌موو خزمەتگوزارییەکان به‌كاربێنه
کۆمێنتێک دابنێ