ستراتیژیی گەشەپێدانی چین لە ئەفریقا؛ گەشەسەندنی هاوبەش یان فریودانی دیپلۆماسی؟

پەیوەندی و هاوکاریی چین بۆ ئەفریقا، کە زۆرجار وەک رەخنە بە "دیپلۆماسیی قەرز" ناودەبرێ، زیاتر پەیوەندی بە گەشەپێدانی هاوبەش و گەشەی ئابووریی هاوبەشەوە هەبووە. چین وەک گەورەترین قەرزدەری دوولایەنەی ئەفریقا، بە نزیکەی 700 ملیار دۆلار وەبەرهێنانێکی زۆری لە ژێرخانی ئابووری و کشتوکاڵی و پیشەسازیدا کردووە، ئەمەش سوودێکی بەرچاوی بە وڵاتانی ئەفریقا گەیاندووە.

 

وڵاتێک کیشوەرێکی میوان کردووە، ئەم هەفتەیە بەیژینگی پایتەخت زۆر سەرقاڵە و جگە لەوەی خۆی شارێکی گەورەی قەرەباڵخە، لەبەر رێکارە ئەمنییەکان زۆربەی شەقامەکانی نزیک لە چوارگۆشەی تیانمێن داخراون. بەیژینگ میوانداریی 51 سەرۆک و سەرکردەی وڵاتانی ئەفریقای کرد بۆ چوارەمین کۆڕبەندی هاوکاریی چین-ئەفریقا (FOCAC)، ئەم کۆڕبەندە لە ساڵی 2000 دامەزراوە و سەرجەم وڵاتانی ئەفریقا، کە دان بە یەکپارچەیی خاکی چین دا دەنێن، ئەندامن و بەشدارن، جگە لە وڵاتی ئیسواتینی کە پەیوەندیی دیپلۆماسی لەگەڵ تایوان هەیە و، ئەمەش لای چین هێڵی سوورە.

 

چین و ئەفریقا 70 ساڵە پەیوەندیی دیپلۆماسیی پتەویان هەیە، جگە لەوەی چین پێویستی بە هێزی مرۆیی و سەرچاوە و کانزای ئەفریقا هەیە، ئەفریقاش پێویستی بە چینە بۆ گەشەسەندن و ژێرخانی ئابووریی پێشکەوتوو. سەرۆکی چین لە میانەی دەستپێکردنی چوارەم کۆڕبەند جەختی لەوە کردەوە؛ دانیشتوانی چین و ئەفریقا 2.8 ملیار کەسن و یەک لەسەر سێی دانیشتوانی جیهان پێکدەهێنن. گرنگە پێکەوە بەشێوەی قازانج-قازانج کاربکەن و دۆستایەتییەکان پتەوتر بکەن. چین و ئەفریقا هەردووکیان هاوتا و هاوسۆزن لە بابەتی داگیرکاریی رۆژئاوادا. هەمیشە ئەم خاڵە رەنگدانەوەی لە پەیوەندیی دیپلۆماسی و ئابووریان هەبووە

 

ئاڵوگۆڕی بازرگانیی چین و ئەفریقا لە ساڵی 2023 گەیشتە سەرووی 290 ملیار دۆلار و ئامانجەکانی پێشووی تێپەڕاند، ئەمەش 20٪ هەناردەی ئەفریقا و 16٪ هاوردەی چینە.

 

پڕۆژەی وەبەرهێنان و هاوکاری و قەرزەکانی چین لە ئەفریقا ژمارەیێکی زۆر هەلی کاری دروستکردووە، لە چوارەم کۆڕبەندەکەشدا چین ئەوەی راگەیاند پێشبینی دەکرێت وەبەرهێنانەکانی چین زیاتر لە یەک ملیۆن هەلی کاری دیکە دروست بکەن، لەکاتێکدا "شی" بەڵێنی 50 ملیار دۆلار هاوکاریی دارایی دا بۆ سێ ساڵی داهاتوو.

 

53 وڵاتی ئەفریقا لە پڕۆژەی پشتوێن و رێگا BRI ئەندامن، کە گەورەترین پرۆژەی وەبەرهێنانە لە جیهان، 150 وڵات و رێکخراو لە هەموو جیهان لەم پرۆژەیەدا ئەندامن، عێراق ساڵی 2015 بووەتە ئەندام؛ 8000 قوتابخانە، فڕۆکەخانەی ناسریە و بەندەری فاو لەچوارچێوەی ئەم پرۆژەیەدا نۆژەندەکرێنەوە و بونیاتدەنرێن.

 

دەستپێشخەریی پشتێن و رێگەوبانی چین (BRI) ئاسانکاری بۆ پڕۆژەکانی وەک رێگەوبان، هێڵی ئاسن و وێستگەی کارەبا لە سەرانسەری ئەفریقا کردووە.

 

زیاتر لە 10 هەزار کیلۆمەتر رێگەی ئاسنی سەردەمیانە لە ئەفریقا دروستکردووە، بۆ نموونە: هێڵی ئاسنی کینیا، هێڵی شەمەندەفەری مۆدێرن لەلایەن چینەوە بە بڕی 5 ملیار دۆلار بازرگانی لە رۆژهەڵاتی ئەفریقا بەرزکردەوە. لە ساڵی 2000 تاوەکو ئێستا، چین زیاتر لە 100 هەزار کیلۆمەتر رێگەی بۆ وڵاتانی ئەفریقا دروستکردووە، لەگەڵ سەدان پرد، کارگە و پڕۆژەی دیکەی درێژخایەن. چین پابەند بوو بە 30 پڕۆژەی دیکەی ژێرخانی نوێ لە ئەفریقا تاوەکو ساڵی 2027، زیاتر ناوچەکان بەیەکەوە دەبەستێتەوە و پشتگیری لە ناوچەی بازرگانیی ئازادی کیشوەری ئەفریقا دەکات.

 

ئەم ساڵ، وەبەرهێنانی چین لە ئەفریقا دوو ئەوەندە و نیو زیاترە لە پار، کە 12 ملیار دۆلار بووە و، زیاترە لە وەبەرهێنانی ئەمریکا لەو کیشوەرە، 11 هەزار کۆمپانیای چینی لە ئەفریقا وەبەرهێنان دەکەن. چین بەنیازە 30 پڕۆژەی وزەی پاک دەستپێبکات و هاوکارییەکان لە کەرتە جیاوازەکاندا زیاد بکات. 210 ملیار یوان لە رێگەی هێڵی قەرز و 70 ملیار یوان بە وەبەرهێنانی تازە دابین دەکرێت.

 

 

چەمکی "تەڵەی قەرز"ـی چینی بەشێوەیەکی بەرفراوان مشتومڕی لەسەرە. شارەزایان دەڵێن پرسی قەرزەکانی ئەفریقا فرەلایەنن، کە تەحەدای ئابووریی جیهانی و سیاسەتی دارایی ناوخۆیی لەخۆدەگرێت، نەک تەنها قەرزی چینی.

 

وەبەرهێنانەکانی چین بەشێوەیەک داڕێژراون، کە هاوبەشی درێژخایەن مسۆگەر بکەن، ئەمەش رێگە بە گەلانی ئەفریقا دەدات کار لەسەر ژێرخانی گرنگ و توانای پیشەسازی و باشترکردنی پەیوەندییەکان بکەن، چین بە گرنگیدان بە قازانجی هاوبەش، ئەوە بەهێزتر دەکات، کە ستراتیژییەکەی بۆ مۆدێرنکردنی ئابووریی هەردوو ئەفریقا و چین داڕێژراوە. پێییان وایە ئامانجی ئەوان هاوبەشیی ئابووری درێژخایەنە و پڕۆژەکەیان بەجۆرێک سەرکەوتووە، کە دەتوانێت یارمەتی وڵاتانی ئەفریقا بدات گەشەسەندووتر بن و لە هەمان کاتیشدا بتوانن قەرزی خۆیان بدەنەوە. جگە لەوەش، چین نەرمی لە داڕشتنەوەی قەرزەکاندا نیشانداوە. بۆ نموونە لە زامبیا سەرکردایەتیی هەوڵێکی داڕشتنەوەی کرد، کە 840 ملیۆن دۆلاری سڕییەوە، ئەمەش بارگرانی دارایی وڵاتەکەی کەمکردەوە.

 

دەشێ نزیکبوونەوەی چین لە ئەفریقا پلان B بێت، بەرامبەر ئەو گەمارۆ و پێناسی گومرگییە زۆرەی خراوەتە سەری لەلایەن ئەمریکا و ئەورووپاوە، بەتایبەت لەسەر بابەتی تەکنەلۆژیا و ئەلیکترۆنی بەتایبەت ئۆتۆمبیلی کارەبایی. چین بۆ دروستکردنی پاتری و پارچەی ئۆتۆمبێلی کارەبایی، پێویستی بە کانزا دەگمەنەکانی ئەفریقا وەک کۆباڵت، لیسیۆم و مەنگەنیزە، کە کۆماری دیموکراسیی کۆنگۆ خاوەنی 70٪ـی کۆباڵتی جیهانە و چینیش 72٪ـی کۆباڵتی جیهان هاوردە دەکات.

 

داتاکان و ئەنجامی راستەوخۆی پڕۆژەکان لە چوارچێوەی هەوڵەکانی ئابووریی چین لە ئەفریقا، پابەندبوونی بە گەشەکردن و گەشەپێدانی هاوبەش نیشان دەدەن. چین ئامانجی قازانج-قازانج و دەستی یارمەتی درێژدەکات، دەیەوێت هەژموونی رۆژئاوا کەم بکات یان زیاتر شوێنپێی خۆی بکاتەوە، بەتایبەت لەو وڵاتانەی خاوەنی سامانی زۆری مرۆیی و سرووشتین، ستراتیژیی خۆی لەگەڵ ئامانجە درێژخایەنەکانی ئەفریقادا هاوتەریب کردووە، کە بریتین لە پەرەپێدانی ژێرخانی ئابووری و پیشەسازی و هەمەچەشنکردنی بازرگانی، ئەمەش دەرفەت بۆ هەردوو لایەن دەڕەخسێنێت بۆ گەشەکردن.

 

ئەم رێبازە نەک تەنیا سوود بە ئەفریقا دەگەیەنێت لە رێگەی چارەسەرکردنی کورتهێنانی ژێرخانی گرنگ، بەڵکو دەستڕاگەیشتن بە سەرچاوە و بازاڕە گرنگەکانی چین مسۆگەر دەکات، ئەمەش وایکردووە ببێتە ستراتیژییەکی قازانج-قازانج بۆ هەردوولا.