بۆچی کەمکردنەوەی دوو ملیۆن بەرمیلەکەی ئۆپێک پڵەس کاریگەریی کەم بوو؟

ئۆپێک پڵەس بڕیاری دا رۆژانە "دوو ملیۆن" بەرمیل لە بەرهەمهێنانی نەوت کەمبکاتەوە کە دەبێتە گەورەترین کەمکردنەوەی بەرهەمهێنانی نەوت لە ئاداری ساڵی 2020ـەوە، سەرباری گەورەیی بڕیارەکە، بەڵام کاریگەریی گەورەی لە نرخی نەوت دروست نەکرد، تەنانەت تەنیا دوو دۆلار بەرزبووەوە، چونکە پێشبینی دەکرێت بڕیارەکەی ئۆپێک پڵەس تەنیا بتوانێت 900 هەزار بەرمیل کەمبکاتەوە نەک 2 ملیۆن بەرمیل.

 

بڕیارەکەی رۆژی 5ی تشرینی یەکەمی 2022 رێکخراوی ئۆپێک پڵەس کە زیاتر لە 23 ئەندامن لە مانگی تشرینی دووەمی داهاتووە درێژە دەکێشێت تا سەرەتای 2024.

 

کەمکردنەوەکە 2 ملیۆن بەرمیلە، لە 43 ملیۆن و 856 هەزارەوە کەمدەکرێتەوە بۆ 41 ملیۆن  و 856 هەزار.  

 

ئۆپێک پڵەس دڵەڕاوکێی ئەوەیان هەبوو کە نرخی نەوت زیاتر دابەزێت کە لە سێ مانگی رابردوودا بەهۆی ترس لە پاشەکشەی ئابووریی جیهان، زیادکردنی نرخی سوودی بانکی لەلایەن بانکی ناوەندیی ئەمریکا و بەهێزبوونی دۆلارەوە لە 120 دۆلارەوە بۆ 90 دۆلار بۆ هەر بەرمیلێک هاتەخوارەوە.

 

نەخشەسازی بڕیارەکە سعودیە و ئیماراتن، ماوەیەکی زۆرە لۆبی دەکەن بۆ ئەوەی رێگریی بکەن لە دابەزینی بەردەوامی نرخی نەوت کە بەهۆی سستبوونی ئابووریی جیهان، بەرزیی بەهای دۆلار، زۆریی رێژەی هەڵاوسان 20٪ی بەهاکەی لە ماوەی 90 رۆژدا لەدەستدا.

 

عەبدولعەزیز بن سەلمان، وەزیری وزەی سعودیە کە وڵاتەکەی رۆژانە 10 ملیۆن و زیاتر لە 400 هەزار بەرمیل بەرهەم دەهێنێت و رێبەرایەتیی ئۆپێک دەکات لەناو ئەو کۆبوونەوەیەی کە پاش دوو ساڵ لە دابڕان بۆ یەکەمجار رووبەڕوو ئەندامەکانی کۆبوونەوە دەیگوت؛ ئەوان بەردەوام سەلماندوویانە کە دەبنە هێزێکی پاڵپشتیکار بۆ سەقامگیرکردنی بازاڕ و پڕکردنەوەی خواستی جیهان، بن سەلمانی وەزیری نەوت گوتیشی" پێمانوایە دەبێت دڵنیایی بدەین کە ئاسوودەیی بۆ بازاڕ دەگەڕێنینەوە لە ماوەی 14 مانگی داهاتوو".

 

لە ماوەی رابردووشدا ئۆپێک پڵەس جەختیان لەوە دەکردەوە کە هاوسەنگیی بۆ بازاڕی نەوت بەلای ئەوانەوە لە بەرزیی نرخی نەوت گرنگترە، بەڵام پێدەچێت ئەم هەوڵانە بۆ بەرزکردنەوەی نرخەکانی نەوت بن، هەرچەندە لە ساڵی رابردوودا کۆدەنگیی هەبوو لەسەر ئەوەی بەرمیلە نەوتی 70 دۆلاری دڵخوازی کڕیاران فرۆشیارانیشە، بەڵام عومەر ئەحمەد، بەرپرسی دێسکی ئابووریی رووداو گوتی" ئەوە قسەیەک بوو بۆ ساڵی رابردوو، ئێستا و ساڵی داهاتوو نەوتی 90 دۆلاریی گونجاوە بۆ وڵاتان بە تایبەت سعودیە کە هەڵکشانی بودجەکەی بەهۆی بەرزیی نرخی نەوتەوە روویداوە".

 

لە رۆژانی 18ی حوزەیران و چەند رۆژێک دواتر لە کۆڕبەندی وزە لە بەغدا، محەممەد بارکیندۆ، سکرتێری پێشووی ئۆپێک کە دوای 16 رۆژ و لە تەمەنی 63 ساڵیدا کۆچی دوایی کرد، قسەیەکی یەک تۆن ئاڵتونی کرد و گوتی "ئەو هەڵبەز و دابەزەی لە نرخەکانی نەوتدا روودەدەن کە بە جارێک 10 دۆلار بەرزدەبنەوە یان دادەبەزن، زیانەکانی زۆر زیاترە لەوەی کە بەرمیلێک نەوت هاتە خوارەوە بۆ 30 دۆلار" ئەو مەبەستی ئەوە بوو هاوسەنگیی بۆ بازاڕی نەوت لە بەرزیی نرخی نەوت گرنگترە.

 

هەرچەندە بڕیارەکە لەو کۆبوونەوەوانە هاتنە دەرەوە کە لە ڤیەننای ناوجەرگەی ئەوروپا درا، بەڵام هیچ لە بەرژەوەندیی ئەوروپییەکان و ئەمریکاش نەبوو، ئەوروپا کە رۆچووە لە قەیرانی وزە و سووتەمەنی و ئەمریکاش کە دژی بەرزبوونەوەی نرخی نەوتە، کە بەهۆیەوە ئابوورییەکەی ماندوو کردووە.

 

رۆژانی پێش 5ی تشرینی یەکەم، بە پەرۆش بووم کە ئەگەر ئۆپێک ئەم بڕیارە بدەن ئەمریکا چۆن هەڵسوکەوت دەکات و کاردانەوەی چی دەبێت، بۆیە کە بڕیارەکەیاندا چاوێکم لەسەر بازاڕەکان و چاوەکەی دیکەم لەسەر کاردانەوەی هەڵوێستی کۆشکی سپی بوو.

 

بایدن ماوەیەکی زۆرە سەرقاڵی لۆبیکردنە و دەیەوێت بەرهەمهێنەرانی نەوت، نەک بڕیارێکی لەوجۆرە نەدەن، بەڵکو بەرهەمهێنان زیاد بکەن و نرخی نەوت دابەزێت، ئەو کە وڵاتەکەی رێژەی هەڵاوسان تێیدا گەیشتووەتە ئاستەکانی سەرووی 8٪ و بەردەوام و بە دوو دەستە سوودی بانکیی بەرزدەکاتەوە، هەموو هەوڵێک دەدات نرخی نەوت دابەزێت، لەبەرئەوەی سەرەکیتین بەکارهێنەری بەنزینە.  

 

بەرپرسەکەی دێسکی ئابووریی رووداو باسی ئەوەیدەکرد کاتێک ئۆپێک بڕیاری کەمکردنەوەی بەرهەمیاندا شڵەژان لە کۆشکی سپیدا روویداوە "بە کارەسات ناویان بردووە."

 

ئەوەتا کۆشکی سپی رایگەیاند، جۆ بایدن لە بڕیارەکەی گرووپی ئۆپێک پڵەس "نائومێد"ە و پێیوایە زیان بە ئابووریی جیهان دەگەیێنێت.

 

جەیك سولیڤان، راوێژكاری ئاسایشی نیشتمانی و برایان دیز، راوێژكاری باڵای ئابووری، رایانگەیاند؛ بڕیارەکەی ئۆپێک پڵەس بەلای سەرۆک بایدنەوە کورتبین و بێهیواکەرە.

 

لە راگەیێندراوەکەدا هاتووە، کەمکردنەوەی بەرهەمی نەوت زیان بەو وڵاتانە دەگەیێنێت کە بەدەست بەرزیی نرخەکانی نەوتەوە گرفتارن، هاوکات بڕیارەکە بایدن و پارتەکەی دەخاتە دۆخێکی سەختەوە و ئەگەری هەیە نرخی سووتەمەنی بەرزببێتەوە، ئەوەش تەنیا پێنج هەفتە پێش هەڵبژاردنەکانی نیو وەرزی دێت کە کۆمارییەکان دەیانەوێت لەمیانەیدا کۆنترۆڵی کۆنگرێس بکەن.

 

بایدن فەرمانی داوە دووبارە نەوت لە کۆگا ستراتیژییەکانی وڵاتەکەی دەربهێنێت و بڕیارە مانگی داهاتوو 10 ملیۆن بەرمیل نەوتی کۆگاکە بخاتە بازاڕەوە، ئەمەش وەک هەوڵێک بۆ کەمکردنەوەی بەرزبوونەوەی نرخەکان.

 

لە بەیاننامەکەدا هاتووە، "دەرهێنانی داهاتووی نەوت بەو شێوەیەی کە لەگەڵ پاراستنی بەکاربەرانی ئەمریکا و پێشخستنی ئاسایشی وزە گونجاوە، بەردەوام دەبێت."

 

بایدن وەزیری وزەی راسپارد لێکۆڵینەوە لە هەر کارێکی بەرپرسیارانە بکات بۆ بەردەوامیی زیادکردنی بەرهەمی ناوخۆیی لە ماوەیەکی نزیکدا کۆشکی سپی راوێژ لەگەڵ کۆنگرێس دەکات سەبارەت بە ئامراز و دەسەڵاتی زیاتر بۆ کەمکردنەوەی کۆنترۆڵی ئۆپێک پڵەس بەسەر نرخی وزەدا.

 

کە سەرنج لە لیستی وڵاتانی ئۆپێک پڵەس دەدەین و لە داتاکان وردە دەبینەوە دەگەینە ئەو راستییەی کە ئۆپێک ویستویەتی بە یاریکردن بە زانیارییەکان کە هەندێک بە چەواشاکارانە ناویدەبەن، بازاڕی وزە بجوڵێنێت. 

 

ئۆپێک پڵەس دەیەوێت کەڵک لە فاکتۆری سایکۆلۆجیای بازاڕ وەربگرێت و بازاڕەکان سەرقاڵ بکات بەوەی کە خۆیان ئامادە بکەن بۆ کورتهێنانێکی 2 ملیۆن بەرمیلی، بەڵام لە راستیدا و لە کورتمەودادا تەنیا دەتوانێت 900 هەزار بەرمیل کەمبکاتەوە.

 

هەرچەندە ئەو 23 وڵاتە، ئەوروپییەکانیان ترساند و ئەمریکاشیان تووشی نیمچە هیستریایەک کرد، بەڵام ئەگەر ئەم بڕیارەی ئۆپێک لە نزیک مەودادا و بە کردارەکیی 2 ملیۆن بەرمیل نەوتی کەمبکردایەتەوە، ئەوا نرخی نەوت دەم و دەست دەگەیشتە سەرووی 150 دۆلار، بەڵام داتاکانی ئۆپێک سەبارەت بە ئاستی راستەقینەی بەرهەمهێنانی نەوت لەلایەن ئەندامەکانیەوە وەک ئەوە نییە کە لە راستیدا بەرهەمیدەهێنن.

 

هۆکاری ئەوە دەگەڕێتەوە بۆ ئەوەی کە ئۆپێک پشتی بەو داتایانە بەستووە کە لە سەرەتای ساڵی 2020 دا لە لایەن وڵاتانی ئەندامەوە بۆی هاتووە، بەڵام چەندینجار کەمکردن و زیادکردنی بەرهەمهێنانی نەوت روویانداوە.

 

بۆ نموونە دانراوە کە وڵاتێکی وەکو کۆنگۆ کە خۆی ئێستا ئەوپەڕی 261 هەزار بەرمیل نەوتی بەرهەمهێناوە، لە لیستەکەی ئۆپێکدا پێی گوتراوە دەبێت 325 هەزار بەرمیل نەوت بەرهەم بهێنێت، ئەوەش پاش ئەوەی داوای لێکراوە رۆژانە 15 هەزار بەرمیل نەوت کەمتر بەرهەم بهێنیت، بەڵام کۆنگۆ خۆی لە بنەڕەتدا 64 هەزار بەرمیل نەوت کەمتر بەرهەم دەهێنێت نەک 15 هەزار بەرمیل. 

 

بە نموونەیەکی دیکە تەمومژ لە بابەتەکەدا کەمدەکەینەوە، ئەنگۆلا خۆی یەک ملیۆن و 187 هەزار بەرمیل نەوتی بەرهەمهێناوە، بەڵام لە لیستە نوێیەکەی ئۆپێک پڵەسدا یەک ملیۆن و 525 هەزار بەرمیلی بۆ دیاریکراوە، ئەویش پاش ئەوەی بۆی دیاریکراوە کە دەبێت 70 هەزار بەرمیل کەمبکاتەوە، ئەوە لە کاتێکدایە ئەنگۆلا خۆی 338 هەزار بەرمیل کەمتر بەرهەمدەهێنێت لەوەی بۆی دیاریکراوە، واتە نەک 70 هەزار بەرمیل بەڵکو 338 هەزار بەرمیل کەمتر بەرهەمدەهێنێت، واتە داوای کەمکردنەوەی بڕێک نەوت لە وڵاتان کراوە کە خۆیان لە بنەڕەتدا زۆر لەوە کەمتر بەرهەمدەهێنن. 

 

بڕیاری کەمکردنەوەی بەرهەمهێنانی نەوت ریسکە بۆ ژمارەیەک لە ئەندامان، بە تایبەت عێراق کە بودجەکەی 90% پشت بە داهاتی نەوت دەبەستیت، لەبەرئەوەی دەبێت عێراق رۆژانە 220 هەزار بەرمیل نەوت کەمتر بەرهەم بهێنێت، بەو پێیەش لەمانگی داهاتووەوە هەناردەی نەوتی عێراق لە مانگێکدا شەش ملیۆن و 600  هەزار بەرمیل نەوت کەم دەکات. 

 

جەمال کۆچەر، کە ئەندامی لیژنەی داراییە لە پەرلەمانی عێراق قسەی بۆ کردین و گوتی ئەگەر کەمکردنەوەی بەرهەمهێنانی نەوت گۆڕانکاریی زۆر لە نرخی نەوت نەکات بە ئاڕاستەی بەرزبوونەوە، ئەوا لە بەرژەوەندیی عێراق نابێت.

 

وەک کۆچەر دەڵێت "خەرجیی عێراق پێوستی بەوەیە کە نرخی نەوت لەنێوان 85 بۆ 90 دۆلار کەمتر نەبێت."

 

ئێستا عێراق ساڵانە پێویستی بە نزیکەی 115 تریلیۆن دینارە بۆ بودجەی بەکاربردن و نزیکەی 50 ترلیۆن وەک بودجەی وەبەرهێنان کە بەتێکڕا بۆ ساڵێک دەکاتە نزیکەی 150 ترلیۆن دینار (نزیکەی 102 ملیار دۆلار) کە مانگانە دەگاتە 8.5 ملیار دۆلار. 

 

بەرپرسانی نەوتی عێراق قسەیان لەسەر بڕیارەکە کرد لەوانە عەلا یاسری کە بەڕێوەبەری گشتیی کۆمپانیای بە بازاڕکردنی نەوتی عێراقە، ئەو هەواڵانەی پستڕاستکردەوە کە پشکی عێراق لە بڕیاری ئۆپێک پڵەس بۆ کەمکردنەوەی بەرهەمهێنانی نەوت، 220 هەزار بەرمیل نەوتە لە رۆژێکدا.

 

بڕیارەکە باسی بەرهەمهێنانی نەوتە نەک هەناردەکردن، بۆیە عێراق زۆر پێویستیی بە بەرهەمە نەوتییەکانە، هەربۆیە لە کاتێکدا گوشارەکان زۆربن بۆ کەمکردنەوەی 220 هەزار رەنگە عێراق نەتوانێت وەک خۆی پابەندبێت، ئەوەش بۆ خاتری پڕکردنەوەی پێداویستیی نێوخۆ.

 

هەرێمی کوردستانیش بە ئەرێنی یان نەرێنی کاریگەریی بڕیارەکەی پێدەگات، ئەگەر نرخی نەوت دابەزێت و ئەم هەنگاوەی ئۆپێک پڵەس وەک خۆی کاتی نەکرد و گوشاریش هەبوو کە دەبێت 220 هەزار بەرمیل کەمبکاتەوە، رەنگە گوشار بۆ کوردستان بهێنێت، هەرچەندە وەک عومەر ئەحمەد کە خۆی پسپۆڕی بواری نەوتە پێیگوتم کە پەیوەندییەکانی وەزارەتی نەوتی فیدراڵ و هەرێمی کوردستان هێندە ئاسایی نین کە کێشەکانیان لەسەر بابەتێکی تەکنیکی لەم جۆرە بێت.

 

بەڵام بۆ کوردستان کە رۆژانە کەمتر لە 450 هەزار بەرمیل نەوت بەرهەمدەهێنێت و 30 هەزار بەرمیلیشی لە پێداویستی نێوخۆدا بەکاردەهێنێت ، ئەگەر هەر بەرمیلێک 5 دۆلار بەرز ببێتەوە، ئەوا مانگانە 60 ملیۆن دۆلاری زیاتری دەستدەکەوێت کە دەتوانێت کونجێکی بۆ پڕ بکاتەوە، هەر بۆیە پێشبینی دەکرێت بڕیارەکە وەک زیادبوونی داهات لە قازانجی کوردستان بێت.