گەر وڵاتێك هەبێ لە دنیادا كە نموونەی خۆبنیاتنانەوە و هەستانەوە بێ لە پاش كارەسات، چ كارەساتی دەسكردی مرۆڤ بێ وەك جەنگ، یان كارەساتی سرووشتی، ئەوە ژاپۆنە. هەموومان چیرۆكی سەركەوتووی هەستانەوەی ژاپۆنمان بیستووە لە دوای جەنگی دووەمی جیهانی، بەڵام چیرۆكی شاری كۆبێ، كە بەهۆی زەوی لەرزەیەكەوە بیست ساڵ لەمەوپێش تەواوی شارەكە لەگەڵ زەوی یەكسان بوو، لای كەم كەس زانراوە.
شاری كۆبێ 520 كیلۆمەتر لە باشووری تۆكیۆی پایتەختە و دانیشتووانەكەی زیاد لە یەك ملیۆن و 500 هەزار كەسن. ئەم شارە بەهۆی بەندەرێكەوە سەدان ساڵە بەڕووی جیهاندا كراوەتەوە و هەر ئەمەش وای لێكردووە ببێتە شارێكی فرە نەتەوە و رەنگ و ئاین. ئێستاش یەكێكە لەشارە دەوڵەمەندەكانی ژاپۆن بەهۆی پیشەسازی و داهێنانەوە لە زۆربەی بوارە جیاوازەكاندا.
كۆبێ بەرەبەیانی رۆژی 17ی كانوونی دووەمی 1995 بومەلەرزەیەك بەپێوەری 7.3ی رێختەر لێی داو لەماوەی چەند چركەیەكدا زیاد لە 80%ی شار و باڵەخانە و ژێرخانی ئابووری و خزمەتگوزاری وێران كرد. لە سەردانێكمدا بۆ ئەم شارە، گوتەبێژی شارەوانی كۆبێ، بەڕێز یۆشیهیرۆ هەیاشی بەمنی گوت "ئەوەی ئەو شارە لەماوەی سەد ساڵدا دروستی كردبوو، لەماوەی چەند چركەیەكدا لەناوچوو. لەماوەی پازدە خولەكدا لەدوای زەوی لەرزەكە، شەست ئاگر لە شارەكە كەوتەوە و زۆربەی شارەكەی سووتاند. بێ وێنە بوو لە مێژووی ژاپۆندا. ژمارەی كارمەندەكانمان بەشی نەدەكرد، بۆیە كارمەندی حكومیمان لە شارەكانی دیكەوە هێنا. 480 ئاگر كوژێنەوە و 6254 ئۆتۆمبیلی ئاگركوژێنەوەمان بۆ هاتن."
شاری كۆبێ، كە ئێستا داهاتی ساڵانەی 60 ملیار دۆلارە و بەشدارێكی زۆر گرنگە لە ئابووریی وڵاتی ژاپۆندا، بەخێراییەكی كەموێنە خۆی بونیاد نایەوە و كەوتەوە سەرپێ. بەڵام بەشێوەیەكی باشتر و بەهێزتر و كارەساتەكەیان گۆڕی بۆ وانەیەك بۆ داهاتوو. "زۆر فێر بووین لەو كارەساتەی لە كۆبێ روویدا". هەیاشی دەیگوت "لەماوەی دوو ساڵدا هەموو وێرانكارییەكان ئاوەدان كرانەوە و لەماوەی پێنج ساڵدا ژیان لەم شارە ئاسایی بووەوە. ئەمەش خێراترین پرۆسەی ئاوەدانكردنەوە بووە لە مێژوودا. باڵەخانەی خودی شارەوانی وێران بوو، كارەكان لەشوێنێكی دیكەوە بەڕێ دەكران."
گوتەبێژەكەی شارەوانی كە بەناوی قایمقامیەتی ئەو شارەشەوە قسەی دەكرد، دەیگوت كە پاش كارەساتی زەوی لەرزەكە، لەماوەی پازدە هەفتەدا خزمەتگوزاریی ئاوی خواردنەوە گەڕێنراوەتەوە بۆ خەڵك و لەو رۆژە بەدواوە كار دەكەن بۆ دروستكردنی ژێرخانێكی وەها كە بەرگەی هەموو جۆرە كارەساتێكی وەك زەوی لەرزە و لافاو بگرێت. زەوی لەرزەكە بڕی پازدە تریلیۆن یەن كە دەكاتە نزیكەی 150 ملیار دۆلار زیانی بە شاری كۆبێ گەیاند و ئاوەدانكردنەوەشی هەمان بڕی تێچوو.
هەیاشی دەیگوت: "بەهۆی زەوی لەرزەكەوە زۆر خەڵك ئێرەیان بەجێهێشت و هەندێ لە دانیشتووانەكەمان لەدەستدا، بەڵام ئێستا، هەموو لەناوخۆ و جیهانیش دەزانن كە شارەكە بەهێز بووە، بۆیە كەس ناڕوات. زۆر جار ئەو پرسیارەمان لێدەكەن، بەتایبەت لە رۆژهەڵاتی ناوەڕاست، بۆ ناگوازنەوە بۆ شوێنێكی دیكە، بەڵام وەڵاممان ئەوەیە: ئێمە ئێرە دروست دەكەینەوە."
یەكێك لەلایەنە دیارەكانی ئەم شارە دەوڵەمەند و سەركەوتووە، ئەوەیە كە لە دانیشتووانێكی یەك ملیۆن و 500 هەزار كەسی، تەنیا پازدە هەزار كارمەندی مووچەخۆری حكومیی هەیە، ئەوەش دەكاتە كەمتری لەسەدا یەك. ئەوی دیكە هەموو لەكەرتی تایبەت كار دەكەن. هۆكارێكی دیكەی هەستانەوە و خۆدروستكردنەوەی كۆبێ، بەشداریكردن و لەخۆبوردەیی خەڵكەكەیەتی. هەروەك بەڕێز هەیاشی دەیگوت "بۆ سەركەوتنی ئەم پلانانەش پێویستە هەموو كەس بەشدار بن. خەڵك دەبێ خانووی بەهێزتر و باشتر دروست بكەن. هاوكاری دراوسێكانیان بكەن."
ئێستا دابینكردنی ئاو و ئاوەڕۆ و تەندرووستی لە شاری كۆبێ لەسەدا سەدە. تۆڕێكی نوێی بۆڕی ئاو بەدرێژایی دەیان كیلۆمەتر و بەقوڵایی چل مەتر لەژێر زەوی دروستكراوە. سیستمێكی وەها سەركەوتوو دروستكراوە بۆ ئاوەڕۆ كە لەسەدا سەد سوود وەردەگیڕێ لە ئاوی زێراب. دووبارە دەپاڵێورێ. یەكەم قۆناغی ئاوەكە بەكار دێتەوە لەناو حەمام و سەرئاوی شوێنە گشتییەكان. هەروەها بۆ ئاودانی درەخت و پاركەكان. لەپرۆسەكەدا غازێكی لێ بەرهەم دەهێنرێت بۆ سووتەمەنی سیازدە هەزار ئۆتۆمبیل و پاسی گەورە و ئەو پاشماوەیەشی كە دەنیشێتە بن ئاوەكە وشك دەكرێتەوە و وەك مادەی پیترۆكیمیایی بەكاردێت بۆ كشتوكاڵ.
بەرپرسەكەی شارەوانی دەیگوت ئەم ئەزموونە تەنانەت لە ژاپۆنیش نوێیە و "ئەگەر جارێكی دیكە كارەسات رووبدات، لە ماوەی چوار هەفتەدا خزمەتگوزاری دەگەڕێنینەوە. بۆ چوار هەفتە؟ چونكە جاری پێشوو هاووڵاتیان دوای چوار هەفتە دەستیان كرد بە گلەیی و گازندە لەحكومەت."
لەدوای كارەساتە وێرانكەرەكە، كۆبێ نەك هەر وانەیەك فێر بوو بۆ بەهێزكردنی بیناسازی و ژێرخانی شار، بەڵكو ئەزموونێكی وەهاش فێر بوون كە بتوانن لەحاڵەتی لەم شێوەیەدا هاوكاریی ناوچەكانی دیكەی ژاپۆن و وڵاتانی دیكەش بكەن. هەیاشی خۆی دووجار لەكاتی زەوی لەرزەی شاری ئیستەنبوڵ و واندا چووبووە توركیا بۆ بەخشینی شارەزایی و رێنمایی.
بەرپرسانی شار بۆ ئایندە پلانیان وایە كە داینەمۆی ئابووریی كۆبێ لە پیشەسازیی قورسەوە بگۆڕن بۆ توێژینەوە و داهێنان لە بوارە جیاوازەكاندا، بەتایبەت بواری داهێنان لەبواری پزیشكیی بایۆمێدیكاڵ.
هەمیشە ئەو پرسیارە دەكرێت، نەك تەنیا لەلایەن خەڵكی رۆژهەڵاتی ناوەڕاستەوە، بەڵكو لەسەرتاسەری دنیا، كە هۆكاری سەركەوتن و پێشكەوتنی ژاپۆن لەچیدایە. رەنگە وەڵامێكی ئەم پرسیارە لە قسەكانی بەڕێز میتسوهیتۆ ئۆنۆ، بەڕێوەبەری رۆژهەڵاتی ناوەڕاست لە رێكخراوی بازرگانی دەرەوەی ژاپۆندا بێت كە دەیگوت "سەرچاوەی مرۆیی گرنگترە لەسەرچاوەی سروشتی. توانای داهێنان گرانبەهاترە لە سامانی سروشتی. لەمێژە ژاپۆنییەكان توانای داهێنان و دروستكردنیان هەبووە و هەر گەلێك توانای داهێنانی هەبێ جێی خۆی دەكاتەوە لە دنیادا".
وڵاتانی دیكەش باس لە گرنگیی خوێندن و پەروەردە دەكەن بۆ پێشكەوتنی وڵات، بەڵام وەك بەڕێز ئۆنۆ دەیگوت، جیاوازییەكە ئەوەیە "لە ژاپۆن خاوەن دكتۆرا و بڕوانامەكان راستەوخۆ لەگەڵ كرێكارەكان كار دەكەن. بەڵام لە هەموو جێیەكی دیكەی جیهان ئەم گرووپە شوێن و چینێكی جیاوازی خۆیان هەیە".
ئۆنۆ دەیگوت نابێ هیچ وڵاتێك نائومێد ببێت و هەموو گەلێك توانای خۆدروستكردنی هەیە. "دەكرێ هەموو گەلێك جارێكی دیكە هەستێتەوە سەرپێ. جەنگ وڵات و جەستە وێران دەكات، بەڵام هەتا مرۆڤ مابێ، هەتا توانا و عەقڵ مابێ، دەكرێ جارێكی تر هەستیتەوە سەرپێ."
کۆمێنتەکان
وەک میوان کۆمێنتێك بنووسە یان وەرە ژوورەوە و هه‌موو خزمەتگوزارییەکان به‌كاربێنه
کۆمێنتێک دابنێ