بۆچی ئەردۆغان پەلەی نییە سەردانی عێراق بکات؟

 

زیاتر لە سێ مانگە لەنێوان بەغدا و ئەنقەرە گفتوگۆیەکی چڕ سەبارەت بە سەردانی رەجەب تەیب ئەردۆغان، سەرۆککۆماری تورکیا بۆ عێراق بەردەوامە. لە 25ـی مانگی رابردوودا، محەممەد شیاع سوودانی، سەرۆکوەزیرانی عێراق، پێشوازی لە عەلی رەزا گیونەی، باڵیۆزی تورکیا لە عێراق کرد و پێکەوە باسی ئەو دۆسیانەیان کرد کە سەرۆککۆماری تورکیا دەخوازێت دانوستانیان لەسەر بکەن.

 

بەپێی زانیارییەکانی منیش، چوار دۆسیەی سەرەکی، کە پێکەوە گرێدراون و جۆرێک لە (تەبەعیەت - دێپاندانس) لەنێوانیاندا هەیە، کرۆکی ئەم سەردانەی ئەردۆغان پێکدەهێنن. ئەو دۆسیانەش بریتین لە: پرسی پارتی کرێکارانی کوردستان (پەکەکە)، پرسی هەناردەکردنەوەی نەوتی هەرێمی کوردستان، پرسی ئاوی دیجلە و فورات و چوارەمیشیان کە زۆر گرنگ و جددی نییە، بریتییە لە پڕۆژەی رێگەی گەشە.

 

با سەرەتا لە دوو راستیی کۆنکرێتییەوە دەستپێبکەین. ئێستا و لێرەدا تورکیا بەدەست قەیرانێکی ئابووریی یەکجار سەختەوە دەناڵێنێت و دراوی تورکی رۆژ لەدوای رۆژ بەهاکەی بەشێوەیەکی دراماتیکی دادەبەزێت، ئەمەش وایکردووە کۆی ژێرخانی ئابووریی وڵات گورزی کاریگەری بەربکەوێت. لەکاتێکدا عێراق، بەهۆی بەرزبوونەوەی نرخی نەوت، نەک بەهۆی ئامادەبوونی ژێرخانێکی ئابووریی بەهێز و کاراوە، سەدان ملیار دۆلاری لەبەردەستدایە و ئەو گرفتانەی نییە کە رووبەڕووی تورکیا بوونەتەوە. ئەمەش وادەکات بەغدا هەست بە جۆرێک لە بێباکی لەبەرامبەر تورکیا بکات و بە تاسە و ئارەزوویەکی گەورەوە لە چاوەڕوانیی ئەردۆغاندا نەبێت، بەڵام هەموومان دەزانین ئەو دۆخەی ئێستای عێراق لەرزۆک و کاتییە و لەگەڵ دابەزینی نرخی نەوت، کۆی پەیوەندییەکانی هێز لەنێوان ئەنقەرە و بەغدادا گۆڕانکارییان بەسەردا دێت.

 

راستیی دووەمیش بریتییە لەوەی تورکیا لە وەرزی نوێی دیپلۆماسیدا، دەخوازێت تەواوی پەیوەندییەکانی لەگەڵ وڵاتانی کەنداو، ئیسرائیل، میسر و ئێراندا ئاساییبکاتەوە، هەر لەم چوارچێوە گشتییەشدایە کە ئەردۆغان دەخوازێت سەردانی عێراق بکات، هەروەک چۆن سەردانی بەشێکی زۆر لەو وڵاتانەی دیکەی کردووە. گرفتەکە لەوەدایە هیچ یەکێک لەو وڵاتانەی ناویان هێنرا، خاوەنی هەمان دۆسیەی ئاڵۆز و مێژوویی نین لەگەڵ تورکیادا، ئەمەش وادەکات سەرۆککۆماری تورکیا کاتی زیاتر وەربگرێت و پەلەنەکات لە فڕین بەرەو بەغدا.

 

 

ئامادەیی سەربازی و سیاسیی پارتی کرێکارانی کوردستان لە عێراق و هەرێمی کوردستان، یەکەم پرانسیپی بیناکاریی سرووشتی پەیوەندییەکانی تورکیایە بە عێراق و هەرێمی کوردستانەوە، ئەم پرانسیپە ئاراستەی کۆی ستراتیژییەت و سیاسەتی تورکیا سەبارەت بە بەغدا و هەولێر دەکات.

 

تورکیا تەواو وشیارە بەوەی، پارتی کرێکارانی کوردستان لە عێراق تەنها کۆمەڵێک گەریلا نین بە شاخەکانی قەندیلەوە، بەڵکو بەشێکن لە (میحوەرێکی) جێیۆپۆلیتیک کە پێکهاتووە لە ئێران، حەشدی شەعبی، حیزبوڵڵای لوبنان، رژێمی ئەسەد، حوسییەکانی یەمەن و دەتوانین بڵێین ئەمریکییەکان و ئەوروپییەکانیش، لە چوارچێوەی جەنگ دژی تیرۆریزمی داعشدا، بەتایبەتی لە رۆژئاڤای کوردستاندا و بەشێوەیەکی پەراوێزی، هاوکاریی ناڕاستەوخۆی ئەم میحوەرە دەکەن.

 

بەرپرسێکی گەورەی عێراق پێیگوتم: بۆ هەر گەریلایەک، تورکیا درۆنێکی ئامادەکردووە و تەنانەت دەزانێت ژمارەی پێڵاوەکانیشیان چەندە. رەنگە ئەم زانیارییە زیادەڕەویی تێدابێت، بەڵام گومان لەوەدا نییە کە تورکیا وشیارە بەوەی، بە بەرچاوی حکومەتی عێراقەوە، پارتی کرێکارانی کوردستان لە قەندیلە، لە شنگالە، لە مەخموورە و لە چەندین شار و شارۆچکەی دیکەی عێراق و هەرێمی کوردستانە و ئامادەیی و چالاکی جۆراوجۆری هەیە.

 

بەپێیی ئەو زانیارییانەی بە من دەگەن، شاندی دانوستاندنی تورکیا بە فەرمی داوایان لە عێراقییەکان کردووە، هەروەک چۆن حکومەتی عێراق، پاش رووخانی بەعس، رێکخراوی موجاهیدنی خەڵقی چەککرد و لە عێراق دەریکردن، رێک لەسەر هەمان میتۆد و بە هەمان شێوە و لە هەمان چوارچێوەدا، پارتی کرێکارانی کوردستان چەک بکات و لە عێراق دەریان بکات. گرفتەکە لەوەدایە؛ حکومەتی عێراق بەهیچ شێوەیەک لە هەلومەرجێکی وادا نییە بتوانێت ئەم بەڵێنە بە تورکیا بدات و گەرەنتیی ئەوەش بدات کە جێبەجێی بکات. بۆ ئەوەی بتوانێت وەڵامی ئەم داواکارییە بداتەوە، دەبێت لەیەککاتدا ئێران و حەشدی شەعبی و لە پەراوێزیشدا ئەمریکا و ئەوروپا رازیبکات. ئەمەش ئێستا و لێرەوە زیاتر لە خەونێکی موستەحیل دەچێت تا گریمانەیەک بۆ جێبەجێکردن.

 

 

لە 25ـی ئاداری 2023ـدا، ژووری بازرگانیی نێودەوڵەتی کە بەشێکی لەنێو دادگەی پاریسدایە، سکاڵایەکی عێراقی دژی تورکیای یەکلاییکردەوە و لەو بەروارەوە هەناردەکردنی نەوتی هەرێمی کوردستان لە ڕێگەی تورکیاوە راگیرا و لەوەش زیاتر، تورکیا دەبێت ملیارێک و 500 ملیۆن دۆلار قەرەبووی عێراق بکاتەوە، هەروەها سکاڵایەکی دیکەی عێراق لە هەمان دادگە دژی تورکیا تۆمارکراوە و گریمانەی ئەوە دەکرێت؛ ئەمجارە، بۆ قەرەبووکردنەوەی عێراق، باجەکەی بۆ تورکیا زۆر سەختتر و قورستر بێت. 

 

راگرتنی هەناردەکردنی نەوتی هەرێمی کوردستان، زیانی گەورەی هەم لە عێراق و هەم لە تورکیاش داوە. بۆ هەر بەرمیلێکی رەوانەکراو، تورکیا 3.5 دۆلار قازانج دەکات و عێراقیش مانگانە بەلای کەمەوە ملیارێک دۆلاری دەستدەکەوێت. لێرەوە، هەر مانگێک لە دواکەوتنی هەناردەکردنەوەی نەوتی هەرێمی کوردستان، واتە لەدەستدانی سەرمایەیەکی گەورە بۆ هەردوو دەوڵەتەکە. گرفتەکە لەکوێدایە و بۆ چارەسەر ناکرێت؟

 

ئەو زانیارییانەی لە پشت کەوالیسەکانی دانوستاندنەوە، بە دڵۆپ دڵۆپ دێنەدەرەوە ئەمانەن: تورکیا دوو داوای گەورە لە حکومەتەکەی سوودانی دەکات. یەکەم بەهەر رێگەیەک بووە، عێراق بە فەرمی لەو یەک ملیار و 500 ملیۆن دۆلارەی ئاماژەمان پێدا خۆشبێت. دووەمیش عێراق ئەو سکاڵایەی لە پاریسە و هێشتا یەکلایینەکراوەتەوە بە فەرمی بکشێنێتەوە، کە عێراق ئەم دوو مەرجەی جێبەجێکردن، تورکیا راستەوخۆ دەرگای جەیهانی بۆ دەکاتەوە و هەناردەکردنەوەی نەوتی هەرێمی کوردستان دەستپێدەکاتەوە.

 

گرفتەکە لەوەدایە، سەرەڕای ئەوەی هەموو مانگێک بەلای کەمەوە یەک ملیار دۆلار لە راگرتنی نەوتی هەرێمی کوردستان زیان دەکات، عێراق بەهیچ شێوەیەک قبوڵی نییە ئەو دوو داواکارییەی ئەنقەرە جێبەجێ بکات. لەوەش زیاتر، رادیکاڵەکانی نێو ئیتار، پێیانوایە خاڵی بەهێزی هەرێمی کوردستان بریتییە لە دۆسیەی نەوت و بە سڕکردنی ئەم دۆسیەیە، ئیدی هەولێر قورساییەکەی جارانی نامێنێت و کۆمەڵگەی نێودەوڵەتی وەک جاران مامەڵەی لەگەڵدا ناکات. لە دۆخێکی ئاوادا، چەند ئەنقەرە و بەغدا لە قوڕاوی دۆسیەی یەکەمدا چەقیون، هێندەش لە دۆسیەی دووەمدا بلۆک بوون و هیچ ئاسۆیەکی کراوە لەبەردەمیاندا نییە.

 

 

لەبەرامبەر ئەو دوو دۆسیەی سەرەوەدا، تورکیاش دوو دۆسیەی گەورەی بەدەستەوەیە و بەردەوام وەک کارتی فشار بەکاریان دەهێنێت و ئەنجامەکانیشیان بێگومان لەسەر عێراق و عێراقییەکان یەکجار کارەساتاوین. دۆسیەی یەکەم بریتییە لە ئاو و دووەمیشیان بریتییە لە پڕۆژەی رێگەی گەشە.

 

زۆربەی زۆری راپۆرتە نێودەوڵەتییەکان، بەتایبەتی راپۆرتەکانی نەتەوە یەکگرتووەکان، باس لەوە دەکەن؛ ئەگەر گرفتی ئاو چارەسەر نەکرێت، ئەم وڵاتە لە تینوویێتیدا دەخنکێت. تەنها لەم ساڵدا، تورکیا 70%ـی ئاوی دیجلە و فوراتی گرتووەتەوە و هیچ خواستێکیشی نییە بەشە ئاوی عێراق زیادبکات، تاوەکو بەغدا هەردوو دۆسیەی نەوتی هەرێمی کوردستان و پرسی پارتی کرێکارانی کوردستان یەکلایی نەکاتەوە.

 

لەوەش زیاتر، تورکیا هیچ خواستێکی نییە ئاسانکاری بۆ جێبەجێکردنی پڕۆژەی ڕێگەی گەشە، کە پڕۆژەی خودی سەرۆکوەزیرانی ئێستای عێراقە، بکات بەبێ یەکلاییکردنەوەی ئەو دوو دۆسیەیەی سەرەوە و عێراقییەکانیش تەواو هۆشیارن بەوەی؛ تەنها لەڕێگەی تورکیاوە دەتوانن رێگەی گەشە، کە بڕیارە رۆژهەڵاتی نێوەڕاست بە ئەوروپاوە ببەستێتەوە، جێبەجێبکەن و بەبێ هاوکاریی تورکیاش ئەم پرۆژەیە هەرگیز رووناکی نابینێت.

 

 

لە وەرزی نوێی پەیوەندیی بە دونیای دەرەوەدا، رەجەب تەییب ئەردۆغان دەخوازێت، تەواوی گرفتەکانی لەگەڵ وڵاتانی ناوچەکەدا یەکلاییبکاتەوە و، تائاستێکی بەرزیش سەرکەوتنی بەدەستهێناوە. هەر لە سعودیە تا دەگاتە ئیسرائیل، دیپلۆماسیەتی تورکی خۆی بنیاتناوەتەوە، بەڵام راستییەکی دیکە هەیە کە عێراق، سعودیە نییە، ئیسرائیل و میسر و تەنانەت سووریاش نییە. هەموو شتەکان لە عێراقدا ئاڵۆزن. عێراق قوڕاوێکی یەکجار گەورەیە، هەر کەس و لایەن و دەوڵەتێک پێی تێخست، تێیدا دەچەقێت، با ئەو کەس و لایەن و دەوڵەتەش، ویلایەتە یەکگرتووەکانی ئەمریکا بێت، کە گەورەترین زلهێزی بێڕکابەرە. 

 

لەنێو ئەم هەلومەرجە ئاڵۆزەدایە، کە رەجەب تەیب ئەردۆغان، دەیەوێت هاوکێشەکە تەواو سادەبکاتەوە و بە عێراقییەکان بڵێت: پارتی کرێکارانی کوردستان و نەوتی هەرێم لەبەرامبەر دۆسیەی ئاو و رێگەی گەشەدایە. بەڵام لەڕاستیدا شانسی بلۆکبوونی هەر چوار دۆسیەکە و شکستی کۆی ئەو چارەسەرانەی پێشنیازکراون، زۆر بەرزتر و بەهێزترن تا گەیشتن بە ئەنجامێک کە وەڵامی لایەنی کەمی چاوەڕوانییەکانی ئەنقەرە و بەغدا بداتەوە. لە دۆخێکی ئاواشدا، دواخستنی سەردانەکەی رەجەب تەیب ئەردۆغان بۆ بەغدا و هەولێر، گریمانەیەکی کراوەیە و ئەگەر لە باشترین دۆخیشدا ئەنجامبدرێت، تەنها سەردانێکی پرۆتۆکۆلی دەبێت و پاش گەڕانەوەی بۆ ئەنقەرە، هەلومەرجە بابەتییەکە وەک خۆی دەمێنێتەوە و هیچ لەو دۆخە تراژیدییە ناگۆڕێت، کە باڵی بەسەر پەیوەندییەکانی نێوان تورکیا و عێراقدا کێشاوە.