چارەنووسی پرۆژەی فراوانکردنی بەرهەمهێنانی 250 ملیۆن پێی سێجا گازی کۆرمۆر

رۆژی 19ـی ئابی 2024 کۆمپانیای دانەگاز بە فەرمی و بە راگەیێندراوێک [i] لە بازاڕی دارایی ئەبوزەبییەوە (ADX) کۆتایی بە گرێبەستی کارکردنی کۆمپانیای ئینەرفلێکسی کەنەدی هێنا، کە کاری لە تەواوکردنی پڕۆژەی گازی کۆرمۆر KM250 دەکرد، بەڵام تاوەکو ئێستا، باس نەکراوە کێ پڕۆژەکە تەواو دەکات و کەی تەواو دەکرێت؟

 

پڕۆژەی زیادکردنی ئاستی بەرهەمهێنانی گاز لەلایەن دانەگاز و هاوبەشەکانییەوە لە کێڵگەکانی کۆرمۆر و چەمچەماڵ بۆ ساڵی 2019 دەگەڕێتەوە، لەکاتی واژۆکردنی "رێککەوتنی 20 ساڵەی فرۆشتنی گاز" [ii] لەگەڵ حکومەتی هەرێمی کوردستان، بەڵام بەهۆی کۆرۆنا و بەردەوامیی هێرشە درۆنییەکانەوە، چەندین ساڵە کارەکانی راگیراوە و تەواوناکرێت، دوایین هێرشی درۆنی کە لە نیسانی ئەمساڵدا بوو، بووە هۆی کشانەوەی کۆمپانیاکە، چونکە جگە لە زیانی ماددی، بووە هۆی گیانلەدەستدانی چەند کرێکارێکی کۆمپانیاکەش.

 

پڕۆژەیەکی سەروو 800 ملیۆن دۆلاری کە سێ لەسەر چواری کارەکانی تەواوکراوە، بەجێبدەهێڵدرێت یان ئەمساڵ تەواو دەکرێت، لێرەدا هەڵوەستە لەسەر زیادبوونی بەرهەمهێنانی گازی سرووشتی هەرێمی کوردستان دەکەین و بەدوای ئەوەدا دەگەڕین 'ئایا زیادبوونی ئەم بەرهەمە کە لەنێوخۆ و دەرەوەی هەرێمی کوردستان خواستی لەسەر هەیە، دەرفەتە یان ئاڵنگارییە لەم ناوچەیە و لە داهاتوودا؟'

 

 

پڕۆژەی KM250 لە کێڵگەی گازی کۆرمۆر بە گوژمەی 806 ملیۆن دۆلار دروستدەکرێت، کە ویلایەتە یەکگرتووەکانی ئەمریکا بڕی 250 ملیۆن دۆلاری وەک قەرز بۆ دابینکرد کاتێک لە کانوونی یەکەمی 2020، لەلایەن کۆمپانیای ئیکستیرانی ئەمریکییەوە دەستکرا بە پڕۆژەکە. دواتر لە 2022 ئەم کۆمپانیایە لەلایەن ئینەرفلێکسەوە کڕدرا و دووبارە دەستکرا بەتەواوکردنی پڕۆژەکە. پێویستە ئاماژە بەوەش بکەین لە سەرەتاوە هەردوو کۆمپانیای بیلستەر و هاڤاتیکی تورکی وەک بەڵیندەری دووەم لەگەڵ ئیکستیران کارەکانیان جێبەجێ دەکرد.

 

ئێستا، زیاتر لە سێ لەسەر چواری پڕۆژەکە تەواوکراوە، ئەگەر ئەو کارانەی دیکەی ماویەتی تەواو بکرێن، رۆژانە بەرهەمهێنانی 250 ملیۆن پێی سێجا گازی دیکە لە کێڵگە گازییەکانی کۆرمۆر و چەمچەماڵەوە زیاتر دەبێت، کە ئەمەش بڕێکی زۆرە، هەرچەندە پلانی فراوانبوونەکە لەسەرەتادا بۆ 500 ملیۆن پێ سێجا گازی رۆژانە بووە، بۆ ئەوەی ئاستی بەرهەمهێنانی گاز لە هەرێمی کوردستان بگەیێنرێتە 1 ملیار پێی سێجا لەرۆژێکدا.

 

بەپێی زانیارییەکان لەماوەی رابردوودا کارکردن لە پڕۆژەکە لەلایەن دانەگاز و هاوبەشەکانییەوە بەردەوام بووە، بەڵام وەک ئەو رۆژانە نییە کە سەروو 1500 کرێکاری کۆمپانیای ئینەرفلیکس و بەڵێندەرەکانی کاریان لە بنیاتنانی پڕۆژەکەدا دەکرد، هەرچەندە ئینەرفلێکس ئاماژە بەوە دەکات رێژەی 85%ـی کاری پڕۆژەکەی تەواوکردووە، بەڵام بەپێی زانیارییەکان رێژەکە لەسەروو 75%ـەوەیە و کارەکانی وەک بیناسازی، دانانی ئامێر و کەرەستەکانی پرۆسەی بەرهەمهێنانی گاز، کڕینی ئامێرەکان تەواوبووە، بەڵام کاری زۆر وردی وەک بەستنەوەی کێبڵ و وایەر و کارەبایی پڕۆژەکە ماون، ئەمەش وردە و کاتی دەوێت هەرچەندە کارەکە رێژەیەکی زۆریش نەبێت.

 

کۆمپانیای ئینەرفلێکس لە راپۆرتی چارەکی یەکەمی 2024ـدا [iii] ئاماژە بە کەمبوونەوەی داهاتی کۆمپانیاکە دەکات بەهۆی دواکەوتن و زیادبوونی خەرجیی پڕۆژەی گازی KM250ـی کوردستان، کە بە EH Cryo ناسراوە. کۆمپانیاکە لەو بارەیەوە دەڵێت "کۆمپانیاکە پێشبینی زیادبوونی تێچووی خەمڵێنراوی تەواوکردنی پڕۆژەکە دەکات، ئەمەش وادەکات 41 ملیۆن دۆلار زیانمان لێبکەوێت." 

 

لەلایەکی دیکەوە باس لە هاتنی کۆمپانیای هاڤاتیکی تورکی دەکرێت بۆ تەواوکردنی پڕۆژەکە، کە پێشووتریش بەڵیندەری دووەمی جێبەجێکردن بووە لەم پڕۆژەیەدا، ئەگەر ئەم کۆمپانیا تورکییە راستەوخۆ پڕۆژەکە لە دانەگاز و هاوبەشەکانییەوە وەربگرێت، ئەوا نابێت ئەوەش نادیدە بگرین کە کۆمپانیای هاڤاتیک لە ساڵانی رابردوودا بنیاتنەری هەر سێ ویستگەی کارەبای هەولێر، سلێمانی و دهۆک بووە و، نزیکەی ساڵێک زیاتریشە میکانیزمی نوێی پارەدان بۆ ئەو گازەی ویستگەکان بەکاریدەهێنن و کۆمپانیای دانەگاز دابینی دەکات، هاتووەتە ئاراوە.

 

 

زیادکردنی بەرهەمهێنانی 250 ملیۆن پێی سێجا گاز لە ماوەیەکی زەمەنی لەو شێوەدا ئەگەر کارەکانی تەواوبکرێت ئەوا بە مانای یەک لەسەر شەشی کۆی ئەو پڕۆژانەی عێراق دێت بۆ بەرهەمهێنانی گاز لەگەڵ تۆتال ئینرجیی فەرەنسی، بەیکر هیوزی ئەمریکی و سی ئین پی سی چینی و کۆمپانیای نێوخۆی کردوویەتی کە لەماوەی ساڵی رابردوو و چوار ساڵی داهاتوودا بڕیار وایە بکەونە بواری جێبەجێکردنەوە.

 

ئەمەش سەرەڕای بەردەوامیی چیرۆکی سووتانی گاز و پیسکردنی ژینگەکەی بەو گازەی لەگەڵ نەوتدا بەرهەمدێت کە ئێستاش رێژەی 35%ـی کۆی گازی بەرهەمهێنراوی عێراق پێکدەهێنێت و، رۆژانە بڕی 1.19 ملیار پێی سێجا گاز بەفیڕۆ دەدات، کە لەوڕووەشەوە دووەم وڵاتە لەسەر ئاستی جیهان.

 

زیاتر لە دوو دەیەیە، عێراق نەیتوانیوە و نەهێڵراویشە پەرە بەرهەمهێنانی گاز بدات، سەرەڕای دەیان واژۆ لەگەڵ گەورە کۆمپانیا جیهانییەکان و گۆڕینی شێوازی گرێبەستەکان، بەڵام درێژەی بە هاوردەکردنی گاز داوە و گازەکەی خۆی بەفیڕۆداوە، کە ئەگەر ئەم شێوەیە بەردەوام بێت و گرووپە چەکدارەکان نەهێڵن پڕۆژەکان تەواوبکرێن، ئەوا چیرۆکی پشت بنیاتنانی ویستگەکانی بەرهەمهێنانی کارەبا بە گاز پێش بیرکردنەوە لە دابینکردنی سەرچاوەی گاز لەساڵانی رابردوو بەڕوونی ئاشکرا و دەردەکەوێت.

 

هەرێمی کوردستان قۆناخێکی نوێ لە بەرهەمهێنانی گاز و سوودوەرگرتن لە گازی هاوەڵ هێناوەتە ئاراوە، بۆیە دامەزراوەی کاپیترۆ کە یەکێک لەو دامەزراوانەی سەرنجیان لەسەر کەمکردنەوەی دەردانی دووانەئۆکسیدی کاربۆن و یارمەتیدەری حکومەت و کۆمپانیاکانە بۆ کەمکردنەوەی سووتانی گازی هاوەڵ، باس لە نموونەکەی بەرهەمهێنانی گاز لە کێڵگەی حەسیرە لە گەرمیان دەکەن و، راپۆرتی نەتەوەیەکگرتووەکان لەبارەی "کەمکردنەوەی سووتانی گازی هاوەڵ لە وڵاتانی عەرەبی" [iv] ئاماژە بەوە دەکات هەرێمی کوردستان بە گرێبەستی هاوبەشیکردن لە بەرهەمهێنان، سووتانی گازی هاوەڵی قەدەخەکردووە.

 

بەپێی داتاکانی دامەزراوەی زانیاریی وزەی ویلایەتە یەکگرتووەکانی ئەمریکا (2024) eia، لەڕووی گازەوە هەرێمی کوردستان پشکی گەورەی لە کۆی بەرهەمهێنانی گاز لە عێراق بەردەکەوێت و، پێکدەهێنێت کە ئێستا دەگاتە یەک لەسەر چواری کۆی گازی هاوەڵی بەرهەمهێنراو لە هەموو عێراق. هەروەها ئەگەر ئەم پڕۆژەیەش تەواوبکرێت و ئاستی بەرهەمهێنانی بگاتە ئەو ئاستەی کۆمپانیاکە پلانی بۆ داناوە، ئەوا لەماوەیەکی دیاریکراودا نیوەی کۆی گازی بەرهەمهێنراوی عێراق لە هەرێمی کوردستانەوە دەبێت. هەموو ئەمانەش لەکاتێکدایە عێراق بەردەوامە لە سووتاندنی گازی هاوەڵ و تاوەکو ئێستا نەتوانراوە سەرنجی وەبەرهێنانی بیانی بۆ وەبەرهێنان لەم سێکتەرەدا رابکێشێت بە قازانجی رێژەی سەروو 32% بۆ کۆمپانیاکان، وەک لە گەڕی پێنج پڵەس و شەشەمی گرێبەستە نەوتی و گازییەکاندا بینیمان و بڕیاری سەردانی وەزیری نەوتی عێراق بۆ ئەمریکا بۆ هێنانی سەرمایەگوزاری ئەمریکی بۆ 10 کێڵگەی گازی لە داهاتوودا. 

 

 

بڕیاربوو پڕۆژەکە لە نیسانی 2023 تەواو بێت، بەڵام خرایە نیسانی 2024 و دواتریش خرایە نیوەی دووەمی ئەمساڵەوە، ئێستاش باس لە کۆتایی 2024 دەکرێت، هەرچۆنێک بێت، پڕۆژەکە لە رابردوودا بەهۆی هێرشی میلیشیاکانەوە دواکەوت، بەڵام ئێستا پرسیارەکان ئەمانەن: ئایا لە عێراق کێ دژی تەواوکردنی و زیادکردنی بەرهەمهێنانی گازە بۆ هەرێمی کوردستان و تەواوی عێراق؟ ئەمریکییەکان کە 250 ملیۆن دۆلاریان بە قەرز داوەتە دانەگاز، دەست لە تەواوکردنی هەڵدەگرن؟ پێدانی پڕۆژەی بەرهەمهێنانی گاز و نەوت لە نێوەڕاست و باشووری عێراق بە کرێسینت پێترۆڵیوم چ کاریگەرییەکی لەسەر تەواوکردنی پڕۆژەکە و فراوانبوونی لە داهاتوودا دەبێت؟ تەواوکردنی ئەم پڕۆژەیە تاوەکو چ رادەیەک پەیوەندیی بە وادەی نزیکبوونەوەی نوێکردنەوەی گرێبەستی نێوان ئێران و تورکیا بۆ گاز هەیە؟ ئایا دانەگاز چ دەکات بۆ تەواوکردنی پڕۆژەکە، خۆی بەمشێوە خاوەی ئێستا تەواوی دەکات یان هاوبەشی دیکە دەهێنێت بۆ تەواوکردنی کارەکانی لە ئەم ساڵدا؟ 

 

لە کۆتاییدا، ئینەرفلێکس ئاماژە بەوە دەکات سەرەڕای هەڵسەنگاندنی رەوشەکە و هەموو بژاردەکان بۆ کارکردن، بەڵام شوێنی پڕۆژەکە سەلامەت نییە، ئەمەش ئەنجامێکە کە لەلایەن شارەزایانی ئەمنییەوە پاڵپشتی دەکرێت، کەواتە چ دەکرێت بۆ رەواندنەوەی ئەو ترسە ئەمنییە و رەخساندنی رەوشێکی وەها، کە کۆمپانیاکان بتوانن پڕۆژەکە تەواو بکەن؟ باچاوەڕوان بین...

 

 

 

 

Iraq Business News. (2021, April 26). Dana Gas resumes $600m expansion in Iraq

 

EnerĔex Ltd., E. (2024). Q1 Quarterly Report. In Management’s Discussion and Analysis (pp. 20–24).