چوارڕێیانی بەتەمای خوا
چونكە كۆمەڵگا پێكدێت لە كۆمەڵێك تونێل و رێگا، زۆرجار ئەو رێگایانە یەكتر دەبڕن، زۆرجار دەبن بە دووڕێیان و زۆر جاریش تونێلەكان لە تاریكاییدا رێگا لە رێبوارەكان ون دەكەن. دەنگە ونبووەكان ئەوانەن كە ناتوانن لەسەر هیچ رێگایەك رووە و ئامانج بڕۆن، ئەوانەن كە لەسەر شۆستەكان چاوەڕوانی كاروانێك دەكەن بێت و لەگەڵ خۆیاندا بیانبات. تۆ بە دڵنیاییەوە یەكێكیت لەوانەی زۆرجار بەگەڵ كاروانەكان كەوتووی، یان لە نیوەی رێگا دابەزیوی، یان ون بووی یان پەشیمان بوویتەوە لە رێگاكەت و جارێكی دیكە لەسەر شۆستەیەكی دیكە درێژە بە مانەوە دەدەیت و دیسانەوە بەدەم بۆڵەبۆڵەوە چاوەڕوانی كاروانێكی تر دەكەی.
كۆمەڵگای مۆدێرن، لە روخساردا مامەڵە لەگەڵ تاك دەكات، بەڵام لەناوەڕۆكدا مل بۆ فشاری گرووپ كەچ دەكات. میدیاكان، شاشەكان و هەموو ئەوەی دەیبیستی، فوو بە تاكدا دەكەن، تاكیش لەو مەیدانە كراوەیەدا زۆرجار دۆنكیشیۆت ئاسا خۆی لێ دەگۆڕێ، بەڵام ئەنجام تەنها رووبەڕووبوونەوەیە لەگەڵ سێبەری شتەكان نەك خودی كەرەستەكان. بابەتەكان هەرچییەك بن، سێبەرەكانیان یان گەو‌رەتر لە بارستایی خۆیان یان بچوكتر دەردەكەون، بۆیە هیچ كات ناتوانین بە دروستی پێشبینی ئەوە بكەین كە روودەدات.
كۆمەڵگای مۆدێرن لەسەر بنەمای ئینتیما بۆ گرووپ تاكەكان پۆلێن دەكات، هەموو ئینتیمایەكیش بۆ گرووپێك بەشداری دەكات لە دروستكردنی شوناس، ئەو شوناسە شێوەی پیازی هەیە و كرۆكەكەی بە چەندین توێكڵ دەورە دراوە. رەگەز، ئاین، نەتەوە، رەنگ، زمان، پیشە، داهات و دەیان رەهەندی دیكە دەتوانن بەشدار بن لە پێكهێنانی شوناسی تاكەكەسێكدا. لە زیهنی گشتیشدا زۆربەی شوناسەكان حوكم و پێناسەی لەپێشینەیان لەلایەن كۆمەڵگا و سیستەمەوە بۆ كراوە. بۆ نموونە لە كۆمەڵگایەكی ئەوروپیدا، ئەگەر دەستدرێژی بكرێتە سەر ژنێكی رەشپێستی موسوڵمان، ئەوا شوناسی ئەو ژنە وەك قوربانی چەند بەرابەر قورسترە لە هەمان ژنی سپی و كریستیانی ئەوروپی كە دەستدرێژی دەكرێتە سەر. چونكە لە كەیسی یەكەمدا، رەشپێست بۆخۆی سەر بە گرووپی شوناسێكی قوربانیە، موسڵمانبوون گرووپی دووەمی ئەو شوناسەیە لەناو زۆرینەیەكی كریستیاندا، ژنبوون و دەستدرێژی قۆناغی سێهەمە كە هەردوو كەیسەكە تیایدا وەك مرۆڤ هاوبەشن. لێرەدا مەبەست لە هێنانەوەی ئەو نموونەیە ئەوەیە، بزانین لەودیو شوناسەكانەوە، لەودیو پێناسە باوەكانەوە، دوو ژن كە هەردووكیان قوربانیی یەك تاوانن، بە هەموو جیاوازییەكانیانەوە چۆن دەتوانن ببن بە یەك گرووپ و بەیەكەوە بەرگری لە مافی خۆیان بكەن؟
هێزی ئەو دوو قوربانییە لەوێدا خۆی نیشان دەدات كە لە خاڵێكدا دەگەن بە یەك. با ئەو خاڵە ناوبنێین (چوارڕێیان)، تاكەكان سەر بە گرووپ و شوناس و پاشخانی جیاوازن، ئەگەر بە تەنها بمێننەوە، دەبێت لە رۆخی شۆستەكان بۆڵەیان بێت، ئەگەر بەگەڵ كاروانەكان بكەون نازانن لەكوێ دادەبەزن یان كوێ خاڵی گەیشتنە. چوارڕێیان، شوێنی بەیەكگەیشتنی گرووپە كۆمەڵایەتییە جیاوازەكانە بە پاشخان و شوناسی جیاوازەوە، بەڵام لە دەوری ئامانجێكی هاوبەش.
ئەو حیكایەتەی سەرەوە پێماندەڵێت، یەكێك لە گرفتەكانی ژیانی ئێستای مرۆڤی كورد لە باشووری كوردستان ئەوەیە رێگاكان یان لە تونێلی تاریكدا ون دەبن، یان لاتەریب بە تەنیشت یەكەوە دەڕۆن و ناگەن بە یەك. كۆمەڵگای سیاسی زاڵە بەسەر كۆمەڵگای مەدەنیدا، رێگاكانی كۆمەڵگای سیاسی تەریب بەتەك یەكەوە دەڕۆن، نە ترافیكیان هەیە نە چوارڕێیان. كۆمەڵگای باشووری كوردستان بۆ ئەوەی بتوانێت هێزی بەگژداچوونەوەی لاوازییەكانی خۆی هەبێت، دەبێت لە چەندین چوارڕێیاندا رێگاكان بگەنەوە بە یەكتری. لە چوارڕێیانەكاندا، گرووپەكان دەتوانن بەتەك یەكەوە ئامانج و خواستی هاوبەش لەنێوان خۆیاندا دەستنیشان بكەن. ئەگەر گۆڕانێك و یەكێتییەك و پارتییەك، لە سێ شاری جیاواز، بە سێ زاراوەی جیاواز و لە سێ حزبی جیاوازەوە هاتبن، سێ شوناس و گرووپبەندی وایان لێدەكات هەریەكەیان بە رێگایەكدا بڕۆن، بەڵام ئەوانە بۆ ئەوەی تەنها وەك سێ گرووپی دابڕاوی سیاسی نەمێننەوە، دەبێت لە شوێنێكدا كە ئێمە ناومانناوە چوارڕێیان، بگەن بە یەك. لەو چوارڕێیانەدا گڵۆپی سوور و سەوز هەیە، تێپەڕینێكی سەلامەت و پەڕینەوە بۆ كەناری ئارامی، پێویستی بەوە هەیە كە هەمووان لەوە تێبگەن وەزیفە و ئاماژەكانی پشتی چرا سەوز و سوورەكان چین، رێگاكان بۆ خەتیان بۆ كێشراوە، چی یاساییە و چی سەرپێچی؟ ئەگەر هەمووان لەوە تێگەیشتن، ئەوە مانای ئەوەیە كە لە چەندین شتدا هاوبەشن و بۆ پاراستنی ئەو هاوبەشییەش رێز لە یاساكان دەگرن.
ئەنجام؛ كۆمەڵگای مۆدێرن، هەڵگری پێناسە و شوناس و پۆلێنبەندییەكی ئاڵۆزە، لە پشتی گرووپەكانەوە، تاكەكان بە خواست و ئامانج و هەڵوێستی جۆراوجۆرەوە ئامادەییان هەیە. بۆئەوەی رێگاكان بمانبەنەوە بۆ لای ئامانجەكانمان، نابێت تەریب و تاریك، بەبێ یەكتربڕین بەتەك یەكەوە بڕۆن، دەبێ لە چوارڕێیانەكاندا رووبەڕووی یەكتر ببنەوە و یاساكانی تێپەڕبوون بەناو یەكدا و لەگەڵ یەك بناسن و دانی پێدا بنێن. ئەركی كۆمەڵگای مەدەنی و پەروەردە و ناوەندە ئەكادیمییەكانی هەرێمی كوردستانە، ئیش بۆ ناساندن و فراوانكردنی چوارڕێیانەكان بكەن.