پرسى دەستبەرداربوونى پەکەکە لە خەباتى چەکداریى

ئەم بانگەوازەى رەجەب تەیب ئەردۆغان، سەرۆککۆمارى تورکیا و دەوڵەت باخچەلى، سەرۆکى پارتى بزووتنەوەی نەتەوەیی (مەهەپە) ئێستا دەیکەن، بۆ ئەوەى پەکەکە دەستبەردارى چەکەکانیان بن، تازە نییە. بەدرێژایى دوو دەیەى رابردوو هەرکاتێک رووداو و پێشهاتێک لەناوچەکە دا روویاندابێت، کە هەلومەرجێکى بۆ ورووژاندنى پرسى کورد هێنابێتە ئاراوە، تورک ئەم بەیت و بالۆرەیەیان وەکو مەرج و ماکى چارەسەریی پرسى کورد خستووەتەڕوو. لەکاتێکدا لەڕووی کردارییەوە هیچ هەنگاوێکیان بەو ئاراستەیە نەناوە نەوەک پەکەکە، بەڵکو تەنها یەک گەریلاش بخەنە بەردەم ئەو پرسیارەوە: 'ئایا، هێشتا پێویستە چەکم پێبێت؟' 

 

خەسڵەتێک بەسەر کۆى وێناى کورددا زاڵە، کە میللەتێکى شەڕانگێز نین. هیچ گەلێک بەئەندازەى کورد ژیاندۆست نییە. کورد عاشقى تفەنگ نییە و لەخۆڕا نەیداوەتە ئەو شاخ و کێوانە. بزووتنەوەى چەکداریی کورد لە کۆن و ئێستاش دا هەڵقوڵاوى هەلومەرج و قۆناخێک بووە، وەکو پێویستییەک بۆ مانەوە دەستى داوەتە چەک. سەربارى نابەرانبەریی هێزى کورد و هێزى دەوڵەتى نەتەوە داگیرکەرەکانى ناوچەکە، بەڵام ئەوەى کوردى هێشتووەتەوە، چەکەکەى دەستى بووە. لە هەرکات و دەرفەتێکیشدا پێى وابووبێت رێگەیەکى دیکە هەیە بۆ خەبات، چەکەکانى بێدەنگ کردووە. 

 

ئێستاش، کە پێشکەوتنەکانى تەکنەلۆژیاى سەربازیى و چەکى زیرەک گەیشتوونەتە ئاستێک، رۆبۆت و درۆن و مووشکى دوورمەودا، شەڕەکان یەکلادەکەنەوە. لەگەڵ ئەوەش دا کە خەباتى چەکداری لەتەواوى دونیادا کەوتووەتەژێر پرسیارەوە، بەڵام هێشتا پێویستیی مانەوەى چەکى دەستى کورد، پێویستییەکى حەتمییە. کورد دەبێت کاتێک دەستبەردارى چەکەکەى بێت، ئەو ئامانجانەى بەدیهات بن کە لەپێناویاندا چەکى بۆ هەڵگرتبوو. 

 

تورکیا و هەریەک لە دەوڵەتانى دیکەى داگیرکەرى کوردستان، کاتێک ئەو مافەیان هەیە بە کورد بڵێن دەستبەردارى خەباتى چەکدارى بە، کە هەلومەرجێکیان رەخساندبێت کورد پێویستى بەچەک نەبێت. یان لانیکەم بەشى ئەوە زەمینەى خەباتى سیاسیان بۆ کورد هێشتبێتەوە، کە پێى وابێت بە خەباتى سیاسى و مەدەنى دەتوانێت بۆ مافەکانى تێبکۆشێت. بەڵام دەوڵەتێک نەوەک دەستبەردارى داگیرکاریى نەبووبێت، بەردەوامیش بێت لە هەوڵەکانى بۆ پاکتاوکردنى گەلى کورد، داواش بکات کورد دەست بۆ چەک نەبات بۆ بەرگرى لەخۆکردن، رێک وەک ئەوە وایە گورگێک گللەیى لە نێچیرەکەى بکات، بۆچى رادەکەیت کاتێک من دەمەوێ، بتخۆم.

 

پێچەوانەى هەریەک لە دەوڵەتانى عیراق، سووریا و ئێران، تورکیا دەرفەتى ئەوەى بۆ رەخسابوو بتوانێت لەگەڵ بزووتنەوەى مەدەنیی سیاسى کورد لە تورکیا، لەدەرەوەى بزووتنەوە چەکدارییەکەى باکوور رێگەچارەیەک بۆ کێشەى کورد بدۆزێتەوە، بەجۆرێک هەلومەرج و پێویستى خەباتى چەکدارى بەکۆتا بێنێت. بەڵام نەک ئەوەى نەکرد، بەڵکوو ئەو کوردانەشى ناچارکرد کە باوەڕیان بە خەباتى مەدەنى و سیاسى هەبوو، ئاراستەکە بدەنەوە دەست ئەو بزووتنەوە چەکدارییەى، تورکیاى گیرۆدەى دەرد کردووە. 

 

بزووتنەوەى سیاسیی کورد لە بەشەکانى دیکەى کوردستان، بریتی بووە لەو حیزب و کارەکتەرە سیاسییانەى بە شاخەکانەوە بوون. واتا بزووتنەوەى سیاسى و بزووتنەوەى چەکداریى یەک شت بوون. لەدەرەوەى ئەم بزووتنەوە چەکدارییە، هیچ کوردێک لەژێر هیچ ناوێکدا نەیتوانیووە نوێنەرایەتیی پرسى کورد بکات لەگەڵ دەوڵەتانى نەتەوەى سەردەستە. تەنانەت، چەند کوردێکى دڵسۆز و بەخەمیش بووبێت بۆ پرسى نەتەوەکەى، هەر مامەڵەکردنێکى لەگەڵ دەوڵەت، وەک جۆرێک لە خیانەت ناوزەد کراوە. 

 

بەڵام لە تورکیا شان بەشانى بزووتنەوەى چەکداریی کورد، بزووتنەوەیەکى سیاسیی مەدەنیی کوردیش هەبووە. چەندین حیزب لەژێر ناو و ئایدۆلۆجیاى جیاواز، هەروەها چەندین کارەکتەرى سیاسیی سەربەخۆش هەبوون، وەک کورد خەباتى سیاسیان کردووە. کەس ناتوانێ لە نیشتمانپەروەریى و گیانفیدایى لەیلا زانا، ئەحمەد تورک، سەڵاحەدین دەمیرتاش، عوسمان بایدەمیر و دەیان ناوى دیکە کەم بکاتەوە، لەبەرئەوەى لەدەرەوەى بزووتنەوەى چەکداریی کورد لە باکوور، خەباتى سیاسییان کردووە. 

 

تورکیا دەیتوانى لەگەڵ ئەو رەوت و ئاراستە سیاسییانەى باکوورى کوردستان، پرسى چارەسەرى کێشەى کورد بەرێتە پێشەوە، مافى یەکسان بۆ گەلانى تورکیا بڕەخسێنێت، کورد لانى کەم بە نیوەى مافە نەتەوەیى و نیشتمانییەکانى بگەیشتایا، پێویستى بەوە نەبوو تورکیا داوا بکات دەستبەردارى خەباتى چەکدارى بێت، ئەوکات بزووتنەوە چەکدارییەکە خۆى دەخستە بەردەم ئەو پرسیارەوە 'ئایا بوون و مانەوەى چەک پێویستە؟' بەڵام تورکیا ئەوەى نەویست. 

 

گومان دەکرێت ئاراستەیەک لەنێو دەوڵەت و سوپاى تورکیا، بەرژەوەندییان لەوەدابێت ئەم پرسە بەو جۆرە بمێنێتەوە و بەردەوام بێت. ئەگینا کورد لە باکوورى کوردستان، لە دەرەوەى خەباتى چەکداریی، ئامادەى گرتنەبەرى هەموو رێگە ئاشتى و دیموکراسى و سیاسییەکانن و، بەلایەنى کەمى دەستەبەرکردنى مافەکانیش رازی بوون. ئەوەى دەرگەکانى دیکەى بەڕووى کورددا داخستووە، دەوڵەتە. 

 

بۆ مێژوو؛ دەبێت ئەوە بگوترێت کاتێ پارتى داد و گەشەپێدان (ئاکپارتی) هاتنە سەر دەسەڵات و بانگەشەی ئەوەیان کرد دەرگا بەڕووی چارەسەریی پرسى کورد دەکەنەوە. بە ملیۆنان کورد پشتیوانیی ئاکپارتیان کرد، چوونە ریزەکانى ئەو حیزبەوە و بوونە ئەندامی. لە هەڵبژاردنەکان دا دەنگیان پێدان و بەشى نزیکەى 80 ئەندامى پەرلەمان، لە ناوچە کوردییەکانەوە بە دەنگى کورد چوونە پەرلەمان، بەڵام زۆرى نەبرد نائومێد بوون. لە دەرەوەى ئاکپارتیش لە هەر خوولێکى پەرلەماندا هەرجارە و بەناوێکەوە حیزبێک وەک نوێنەرایەتى یاخود نزیک لە پرسى کورد، خۆى وێناکردبێت، ملیۆنان کورد لەدەورى کۆبوونەتەوە. چونکە باوەڕیان بە رێگەى دیموکراسى و ئاشتى هەبووە بۆ بەدەستهێنانى شتێک لە مافەکانیان. بەڵام هەموو جارەکان، دەوڵەت دەرگەکانى داخستووە. 

 

کارەکتەرى سیاسیی کورد نەماوە چەندینجار نەخرابێتە زیندانەوە، لە هەر خوولێکى پەرلەماندا چەندین ئەندامى کورد لە پەرلەمانى تورکیا، پارێزبەندییان لێ وەرگیراوەتەوە و دادگایى کراون و لە زیندانەکان دا تووندکراون. لە ساڵى 2014ـوە بۆ ئێستا، نزیکەى 200 سەرۆک شارەوانیی کورد کە بە هەڵبژاردن بوونەتە سەرۆکشارەوانى، لە پۆستەکانیان لادراون و (قەیووم) لە شوێنینان دا دانراوە. 

 

لەم چرکەساتەشدا، کە هەردوو حیزبى دەسەڵاتدار (ئاکپارتى و مەهەپە)، ئەردۆغان و باخچەلى وەک ترۆپى دەسەڵاتى حیزب و حکومەت، کە پرسى چارەسەرى کوردیان هێناوەتەوە ئارا و داواى چەکدانانى بێمەرج لە پەکەکە دەکەن. کە پێدەچێت عەبدوڵا ئۆجەلانیشیان لە زیندانى ئیمرالى گەیاندبێتە ئەو باوەڕەى قۆناخى خەباتى چەکدارى کۆتایى پێبهێنێت و بانگەوازى دەستبەرداربوونى چەک لە پەکەکە بکات، بەڵام ئێستا لە ناوخۆی تورکیا لە هەمووکات زیاتر دەرگەکانیان بەڕووی خەباتى سیاسى و مەدەنیدا داخستووە. پرۆسەى دوورخستنەوەى سەرۆکشارەوانییەکان و دانانى قەیووم لە شوێنیان، لەهەموو سەردەمەکانى پێشوو چڕتر و بەرفراوانتر کردووە. 

 

لە رۆژئاواى کوردستانیش درۆن و فڕۆکەى تورکیا رۆژانە هێرش دەکەنە سەر ناوچە کوردییەکان و خوێنى ژن و مناڵى کورد دەڕێژن، بەپشتیوانى و رێنمایى تورکیا، گرووپە چەکدارە ئیسلامییە تووندڕەوەکانى ئۆزبەکى،  ئەفغانى، چیچانى و تاوەکو ئیگۆرییە چینییەکان، شانبەشانى عەرەب و تورکمانى سووریاى بەرداوەتە گیانی کورد و پەلامارى ناوچە کوردییەکان دەدەن. هەموو هەوڵێکى خستووەتەگەڕ بۆ ئەوەى چەک لەدەستى کورد نەمێنێت و بخرێنە ژێر دەستى ئەو گرووپانەوە، کە چەندین تاوانى کۆمەڵکوژیان ئەنجام داوە. 

 

لە باشووریش بەدەر لەوەى بە قووڵایى دەیان کیلۆمەتر سوپاى هێناوەتە نێو جوگرافیاى هەرێمى کوردستانەوە، رۆژانەش بەبەرچاوى دونیا، خوا و خەڵکەوە بە درۆن لە شوێنە جیاجیاکانى هەرێمى کوردستان هاووڵاتى شەهید دەکات. هیچ گومان و شارەواییەکیش لەوەدا نییە لە ژوورە داخراوەکان و کۆبوونەوەى پشت پەردەى نێودەوڵەتى و هێزگەلە هەرێمایەتییەکانیش، خەریکى پیلانگێڕییە لەدژى کورد. لەم هەلومەرج و چرکەساتەدا، لە هەموو کاتێک زیاتر باسى برایەتیی کورد و تورک دەکات و داواى ئەوە دەکات کورد کۆتایى بە خەباتى چەکدارى بهێنێت. 

 

پێویستە کورد بە گشتى و پەکەکە بەدیاریکراوى، لە هەمووکات زیاتر ئاگایان لەم پیلانگێڕییانە بێت، نابێت بکەونە ژێر کاریگەریى سۆز بۆ رابەرەکەیان لە ئەگەرى ئەوەى داواى چەکدانان لە گەریلا بکات، کورد دەبێت کاتێک چەک دابنێت، کە پێویستى بە خەبات نەمابێت بۆ گەیشتن بە مافەکانى.