لەگەڵ رەنج - ژیری دەستکرد دەبێتە هۆی خۆشبەختی یان تێکدانی جیهان و مرۆڤایەتی؟
لەگەڵ رەنج - ژیری دەستکرد دەبێتە هۆی خۆشبەختی یان تێکدانی جیهان و مرۆڤایەتی؟
"كۆكردنەوەی هەموو زیرەكییەكانی دنیا لەنێو ئامێرێكدا و پێدانەوەی بە مرۆڤەكان لە كەمترین ماوەدا".مامۆستایەكی زانكۆ كە میوانی بەرنامەكەبوو بەو جۆرە پێناسەی ژیری دەستكردی كرد، ئەو بە گومان بوو كە لەم قۆناخەدا ژیری دەستكرد بتوانێ وەك مرۆڤ بیر بكاتەوە و گوتی "ئەوە تاوەكو ئێستا جێگەی گفتوگۆیە".
لەبارەی ژیریی دەستكرد، پرسیارێك لە بەرنامەكەدا خرایە روو ئایا دەكرێت یاسا و رێنمایی بۆ ژیری دەستكرد دابنرێت؟ لەلای ئەو مامۆستایەی زانكۆ وەڵامەكە نەخێرە، چونكە "پێشكەوتنەكەی ژیریی دەستكرد زۆر لەوە خێراترە یاسای بۆ دابنرێت".
لەدەستدانی بەشێك لەو كارانەی ئێستا مرۆڤ دەیكەن بۆ داهاتوو بەهۆی ژیریی دەستكردەوە یەكێكە لەو مەترسییانەی ئێستا هەیە، بەڵام بۆچوونی پێچەوانەی ئەوەش لەبەرنامەكەدا خرایە روو، دەبێت چەند كار بەهۆی ژیریی دەستكردەوە لەدەست بدرێت؟ بەڵام لە هەمانكاتدا ئەگەری ئەوەش هەیە كە ژیریی دەستكرد چەندین دەرفەتی دیكەی كار بڕەخسێنێت، وەك میوانێكی بەرنامەكە گوتی "لەوانەیە ژیریی دەستكرد چەندین كاری نوێمان بۆ بدۆزێتەوە كە ئەمڕۆ هەر بیرمان لێنەكردبێتەوە".
ئایا دەبێت كورد وەك نەتەویەكی بێ دەوڵەت، بۆ ئێستا و داهاتوو چی بكات تاوەكو بەباشی لەگەڵ ژیریی دەستكرد هەڵبكات؟ لە وەڵامی ئەو پرسیارە گوترا لەئێستاوە لەسەر ئاستی تاك و زانكۆكانیش كاری باش لەو بوارەدا كراوە هەروەك میوانێكی بەرنامەكە دەڵێت "لە زانكۆی كوردستان سەرەتایەكی باش بۆ كاركردن لەسەر ژیری دەستكرد دەستیپێكردوە".
نائامادەیی زمانی كوردی و بوونی شێوەزاری جیاواز لەنێو ژیریی دەستكرد یەكێكی دیكە بوو لەو گرفتانەی لە بەرنامەكەدا باس كرا، بەشێكی زۆری ئەوانەی قسەیان لەو پرسەدا كرد جەختیان لەوە كردەوە كە دەبێت كتێبخانەی كوردی بە دیجیتاڵی بكرێت.
"زیانێكی ژیریی دەستكرد ئەوەیە تاوانی ئەلیتكرۆنی پێدەكرێت". ئەوە سەرنجی قوتابییەكی زانكۆ بوو كە لە بەرنامەكەدا ئامادە بوو، وەڵامی یەكێك لەمیوانەكان بۆ ئەو سەرنجە ئەوە بوو "هەرشتێك Al تێكیبدات هەر بە Al دەتوانرێ‌ت چاكبكرێتەوە". شارەزایەكی بواری ژیری دەستكرد داوای لە دایك و باوكان كرد بۆ باشی ئایندەی نەوەكانیان لەئێستاوە منداڵەكانیان فێری (كۆدینگ) بكەن.
كۆمپیوتەرێك وەك مرۆڤ زیرەك بێت
د.عەبدولباست كامل، ئەندازیاری پڕۆگرامسازی و مامۆستا لە زانكۆی كۆیە وەك یەكەم كەس كە لەبەرنامەكەدا قسەی كرد ئەوەی خستە روو زانایانی بواری ئایتی بەو جۆرە دەستیان بەزیرەكیی دەستكرد كردوە بیریان لەوە كردووەتەوە كە كۆمپیوتەرێك دروست بكەن وەك مرۆڤ زیرەك بێت بۆ ئەوەش بەشێكی زۆری زیرەكییەكانی دنیای تێدا كۆبكەنەوە و گوتی "هەموو ئەو هەوڵانە سەریگرت، بەڵام شتێك كە تاوەكو ئێستا جێگای گفتوگۆیە ئەوەیە ئایا ژیریی دەستكرد دەتوانێ وەك مرۆڤ بیر بكاتەوە ئەوە هێشتا یەكلایی نەبووەتەوە". لە هەنگاوەكانی دواتری ژیریی دەستكرد هەوڵێكی دیكەش هەبوو كە ئایا دەمانەوێ زیرەكیی دەستكرد لە مرۆڤ زیرەكتربێت؟ ئێستا بەكردار لەهەندێ بواردا زیرەكیی دەستكرد زۆر باش چووەتە پێشەوە بەڵام گرفتێكی زیرەكیی دەستكرد ئەوەیە ناتوانێ سەلماندنی ماتماتیكی بەشێوەیەكی باش بكات "دەتوانێ سەلماندن بكات، بەڵام بەشێوەیەكی باش نا".
حكومەت تاوەكو چەند ئامادەیە؟
مامۆستاكەی زانكۆی كۆیە باس لەوەش دەكات، سێكتەری تەكنەلۆجیا لە وڵاتەكەماندا وەكو پێویست نەچووەتە پێشەوە و كارەكان بە رێگەی تەكنەلۆجیا ناكرێن. د.عەبدولباست دەپرسێ "ئایا چەند لە دەزگەكانی حكومەت كارەكانیان بەرێگەی تەكنەلۆجیا دەكەن؟، وەڵامەكە روونە كەمترینە، هەر لەبەر ئەوەشە تاوەكو ئێستا یاسا‌و رێنمایی بۆ ژیریی دەستكرد دەرنەكراوە".
بەبڕوای د.عەبدولباست كامل، پێویست ناكات مرۆڤ لەئێستاوە لە ژیریی دەستكرد بترسێ، چونكە "مرۆڤ توانای خۆ گونجاندنی هەیە لە هەموو بوارێكدا لەگەڵ هەموو شتە نوییەكان". گرفتێكی ژیریی دەستكرد وەك د.عەبدولباست كامل هێمای بۆ دەكات ئەوەیە كە سەرچاوەی نییە، بەڵام گۆگڵ سەرچاوەی هەیە. ئەو دەشڵێت "ئەگەر وەك كورد بمانەوێ لە بواری ژیری دەستكرد پێشبكەوین دەبێت كاری یەكەممان رێكخستنەوەی كێتبخانەی كوردی بێت، دەبێت كتێبخانەكانمان بە
دیجیتاڵی بكەین و گەنجان فێری خوێندنەوەی دیجیتاڵی بكرێن".
گرفتێكی ژیری دەستكرد ئەوەیە كە دەتواندرێ گۆڕانكاری لە دەنگ و وێنەی كەسەكاندا بكات و بەو جۆرەش خەڵكی لە دژی یەكتری بەكاربهێنن، بەڵام ژیریی دەستكرد چارەسەری بۆ ئەوەش هەیە، هەر وەك د.عەبدولباست كامل دەڵێت "هەرشتێك Al تێكیبدات هەر Al یش دەتوانێ چاكی بكاتەوە".دوایین قسەكانی د.عەبدولباست كامل، تكایەك بوو لە خێزانەكان بەوەی لەئێستاوە منداڵەكانیان فێری كۆدین بكەن "بۆ ئەوەش بەرنامەی زۆر باش هەیە و خێزانەكان دەتوانن سودی لێوەربگرن".
یاسا دانان بۆ ژیریی دەستكرد سەختە
ئایا دەكرێت لەئێستاوە یاسا‌و رێنمایی بۆ بەكارهێنانی ژیریی دەستكرد دەربكرێت، وەڵامی ئەو پرسیارە لەلای د.پۆڵا فەتاح، كە توێژەری زیرەكیی دەستكرد و مامۆستای زانكۆیە لە زانكۆی سەڵاحەدین نەخێرە، چونكە وەك ئەو دەڵێت "ژیریی دەستكرد پێشكەوتنەكەی زۆر لەوە خێراترە یاسای بۆ دابنرێت".
ترس لە لەدەستدانی كار بەهۆی ژیریی دەستكردەوە لەلای د.پۆڵا فەتاح حاڵەتێكی ئاسایی نییە، ئەو باسی لەوە كرد دوای هاتنی ئینتەرنێت، نەك كار كەمی نەكرد، بەڵكو چەندین كاری نوێی وەك بڵۆگەر و چەندین كاری دیكەش پەیدا بوون، بۆیە ترس لە ژیریی دەستكرد باش نییە ئەو گوتیشی "لەوانەیە ژیریی دەستكرد چەندین كاری نوێمان بۆ بدۆزێتەوە كە ئەمڕۆ هەر بیری لێناكەینەوە". د.پۆڵا فەتاح لەگەڵ ئەوەیە كە قوتابییانی زانكۆكان بۆ توێژینەوەكانیان سوود لە ژیریی دەستكرد وەربگرن و دەڵێت "زۆر ئاساییە قوتابییەكانم چاتجیپیتی بەكاربهێنن، ئەبێت چاتجیپیتی وەهایان لێبكات زیرەكتریشبن".
ئەو مامۆستایەی زانكۆی سەڵاحەدین جەخت لەوە دەكاتەوە كە پێویستە كورد ژێرخانێكی بەهێزی ئەلیكترۆنی بۆ ژیریی دەستكرد هەبێت و دەشڵێت "راستە ژێرخانێكی ئەلیكترۆنیمان هەیە، بەڵام تەواو نییە و گرفتی زۆرە".
دوورین لەوەی ئامادەبین
هەرچەندە لە زانكۆكانی كوردستان گەنجی زۆر زیرەك هەن بۆ گرنگی پێدان بەژیریی دەستكرد، بەڵام سەباری ئەوەش لەلای د.پۆڵا فەتاح "لەم قۆناخەدا زۆر دوورین لەوەی ئامادەبین بۆ Al". د.پۆڵا جەخت لەوە دەكاتەوە ئەگەر كورد بیەوێ بمێنێتەوە دەبێت زۆر بەباشی بچێتە نێو Al بۆ ئەوەش وەكد.پۆڵا دەڵێت "دەبێت زمانێكی رێكخراوی كوردیمان بۆ Alهەبێت".
د.پۆڵا دەڵێت دەكات لە زانكۆی كوردستان سەرەتایەكی باش بۆ كاركردن لەسەر ژیریی دەستكرد دەستیپێكردوە بۆ نموونە لە زانكۆی كوردستان و زانكۆی سەڵاحەدین داتا سەنتەر و سەنتەری Al هەیە ئەوەشی بە هەنگاوێكی باش زانی بۆ پێشكەوتن لەو بوارەدا، بەڵام ئەوەی بۆ ئەو جێگەی داخە ئەوەیە كە لەنێو ژیریی دەستكرد زمانی كوردی وەكو پێویست ئامادە نییە ئەو گوتی "ئەگەر وریا نەبین چەندین زاراوەی زمانی كوردی هەیە دەمرێ، دەبێت ئەوەش روون بێت
بەبێ رێكخستنەوەی كتێبخانەی كوردی لەژیریی دەستكرددا پێشناكەوین، دەبێت لە هەموو شێوەزارە جیاوازەكانی زمانی كوردی زمانێكی زانستی دروست بكەین، ئەركی ئەكادیمییای زمانی كوردییە كە كار بۆ رێكخستنەوەی زمانی كوردی
بكات".
لە كۆتایی قسەكانی د.پۆڵا فەتاح، ئەوەشی روونكردەوە شەڕەكانی داهاتوو هەمووی بە درۆن دەكرێت، كە ژیریی دەستكرد رۆڵێكی باڵای تێدا دەبینێ ئەو دەشڵێت "ئەوەی لە داهاتوودا Al نەبێت، دەكوژرێت". زمانی كوردی لەنێو ئینتەرنێت.
ئەڤین قادر، وەك خاوەنی كۆمپانیا لە بواری تەكنەلۆژیای دیجیتاڵی لە بەرنامەكەدا میوان بوو باسی لەوە كرد لەنێو ئینتەرنێت بەرێژەی %0.1 زمانی كوردی هەیە، ئەمەش رێژەیەكی زۆر كەمە بەتایبەت ئەگەر بەراوردی بكەین بە
زمانەكانی دیكە بۆ نموونە رێژەی زمانی فارسی لەنێو ئینتەرنێتدا 1. 2% و زمانی ئینگلیزیش 25% و زیاتریشە زمانی چینی 19%و زیاتریشە. ئەڤین قادر جەخت لەوە دەكاتەوە كە پێویستە كورد زمانێكی ستاندار دروست بكات ئەو گوتیشی "لە هەموو وڵاتێكدا دەزگەی وشەسازی هەیە دەبێت ئێمەش ئەوەمان هەبێت، بەداخەوە زمانی كوردی لەنێو ئینتەرنێت
پاشەكشەی كردووە، هەر بۆیە بەئاسانی ناتوانین بە نووسینی كوردی لەنێو ئینتەرنێت بابەت بدۆزینەوە".
ئەڤین قادر دەڵێت نائامادەبوونی زمانی كوردی لەنێو ئینتەرنێت پەیوەندی بە خەمساردی كورد خۆیەوەیەتی ئەو دەشڵێت "دەبێت گەنجانی كورد خوێندەواریی دیجیتاڵییان زیاد بكەن، چونكە هەنگاوی یەكەمیان فێربوونی خوێندەواریی دیجتاڵییە". ئەو رەخنە لە خاوەن كۆمپانیا و سەرمایەداری كورد دەگرێت بەوەی لە بواری كاركردنیاندا كەمترین گرنگی بە تەكنەلۆژیا دەدەن و گوتی "زۆر كەس كە كۆمپانیایەك دادەمەزرێنن بڕوایان بەوە نییە وێبسایتێكی خۆیان هەبێت".
ژیریی دەستكرد هەلی كار زیاد دەكات یان كەم؟
یەحیا لەزگین چالی، بەڕێوەبەری كۆمپانیایەكی ژیریی دەستكردە لەبەرنامەكەدا میوان بوو ئەوەی خستە روو، كە ژیریی دەستكرد بۆ دەست كەوتنی كاری نوێ یان لە دەستدانی كار هەر بەهۆی ژیریی دەستكردەوە بەپێی وڵاتەكان دەگۆڕێت ئەو گوتی "دەتوانین بە ژیریی دەستكرد هەلی كار دروست بكەین، بەتایبەت لە كوردستان ئەگەری ئەوە هەیە كە ژیریی دەستكرد كار زیاد بكات، بەڵام رەنگە بۆ وڵاتێكی وەكو ئەمریكا دەرفەتی كار كەم بكاتەوە".
یەحیا لەزگین چالی جەخت لەوە دەكاتەوە كە ئایندەی ژیریی دەستكرد لە كوردستاندا زۆر گەشە دەشڵێت "بەڵام دەبێت هەوڵی زۆریشی لەگەڵدا بێت". خاوەنی ئەو كۆمپانیایەی بواری ژیریی دەستكرد ئەوە ناشارێتەوە كە نەك هەر ژیریی دەستكرد، بەڵكو "ئینتەرنێتیش مرۆڤ تەمبەڵ دەكات بەتایبەتی مێشك".
هەر بەپێی قسەی یەحیا لەزگین چالی، ئیشكردن لە بواری Al لە كوردستاندا زۆر كەمە لەو بڕوایەشدایە ئەو فلتەرانەی لەسەر ژیریی دەستكرد دانراون رێگر بوون لە پێشكەوتنی زیاتری ژیریی دەستكرد.
گرفتی زمانی كوردی لەگەڵ ژیریی دەستكرد
عەبدولهادی رواندزی، مامۆستا لە زانكۆی كوردستان- هەولێر و هەڵگری بڕوانامەی ماستەر لە بواری ژیریی دەستكرد وەك میوانێكی دیكەی بەرنامەكە لە خەمی زمانی كوردیدا بوو، ئەو ئەوەی بەگرفت زانی كە زمانی كوردی پێڕەوێكی بۆ زمانێكی ستاندارد نییە، هەربۆیە بەپێویستی دەزانێ بۆ ژیریی دەستكرد زمانێكی ستاندارد هەبێت ئەو گوتی "بۆ ئەوەی بەئاسانی لەگەڵ ژیریی دەستكرد هەڵبكەین دەبێت وشەی ستاندارد دروست بكەین، دەكرێت بەهۆی ژیریی دەستكردەوە زمانەكەمان بپارێزین، بەراستی ژیریی دەستكرد بووەتە هۆی هێشتنەوەی چەندین زمانی دنیا دەبێت ئێمە وانەیەك لەوانەوە فێربین".
عەبدولهادی رواندزیی گلەیی لە بەشێك لە نووسەرانیش هەبوو بەوەی كتێبەكانیان نادەنێ تاوەكو بیخەنە نێو ژیریی دەستكردەوە گوتیشی "كە چاتجیپیتی هات بۆ زمانی ئینگلیزی 15بلیۆن وشە بوو، ئێمە بۆ زمانی كوردی یەك بلیۆن وشەمان دروست كرد".
عەبدولهادی رواندزیی ئاماژە بەوەش دەكات كە لە دەزگە فەرمییەكانی هەرێمی كوردستان توێژینەوە لە بواری ژیریی دەستكردا كەمە، بەڵام هەوڵی تاكەكەسی زۆر هەیە ئەو دەشڵێت "70 ساڵ لەمەوبەر بە زمانی ئینگلیزی توێژینەوە لەسەر
ژیریی دەستكرد كراوە". جێگەی مامۆستا ناگرێتەوە
ئارا میران، كە وەك مامۆستایەكی زانكۆی بەریتانی نێودەوڵەتی لە هەولێر لەبەرنامەكەدا بەشدار بوو جەختی لەوە كردەوە كە ژیریی دەستكرد چەند پێشكەوتوو بێت هیچ كاتێك ناتوانێت جێگەی مامۆستا بگرێتەوە، هەرچەندە وەك ئارا میران باسی دەكات، لە وڵاتانی پێشكەوتوو بەنموونە لە فیلەندا ژیریی دەستكرد پاڵپشتیەكی زۆر باشی پڕۆسەی خوێندنی كردووە ئەو گوتیشی "بێ‌گومان ژیریی دەستكرد كاتمان بۆ دەگەڕێنێتەوە و ئاسانكاریی بۆ مامۆستا‌و قوتابیان دەكات و واش لە خوێندكار دەكات بەدوای زانیاری زیاتردا بگەڕێت".
ئارا میران، جەخت لەوە دەكاتەوە كە دەبێت ژیریی دەستكرد لەپەروەردەوە دەستپێبكات و دواتر بۆ بازاڕی كار بگوازرێتەوە.ئەو ئامۆژگاری قوتابیانیش دەكات كە هیچ شەرم لەوە نەكەن كە ژیری دەستكرد لە راپۆرتەكانیاندا بەكاربهێنن و دەڵێت "بەداخەوە قوتابی شەرم دەكات بڵێ ژیری دەستكردم بەكارهێناوە، لەكاتێكدا بە رێژەیەك دەبێت ئاسایی بێت هەر
بۆنموونە لەبەغدا رێگەدراوە 25% ژیریی دەستكرد لە توێژینەوەی زانستیدا بەكاربێت، بۆیە پێویستە لە هەرێمی كوردستانیش یاسا و رێنمایی بۆ ژیری دەستكرد دەربكرێت".
لە دوای كۆرۆنا خەڵكی ئاشنا بوون
مامۆستاكەی زانكۆی بەریتانی نێودەوڵەتی لە هەولێر ئەوەشی روونكردەوە كە هەرچەندە مێژووی ژیری دەستكرد كۆنە، بەڵام لە دوای كۆرۆنا وە زیاتر خەڵكی پێی ئاشنابوون و گوتیشی "زۆر گەشبینم بە ئایندەی ژیری دەستكرد، چونكە
پاڵپشتییەكی فراوانی خوێندنی كردووە، ئەوەش گرنگترین كارە". هەر بەپێی گێڕانەوەكانی ئەو مامۆستایەی زانكۆ لە قوتابخانەكانی چین رۆبۆت دانراوە بۆ هەڵسانگاندنی ئاستی زیرەكی خوێندكاران ئەو گوتی "لەو وڵاتە رۆبۆت لەسەر
ئاستی زیرەكی خوێندكاران راپۆرت دەداتە مامۆستا‌و دایك و باوكانیش".
ئارا میران جەختی لەوە كردەوە كە دەبێت دان بەوەدا بنێین ژیریی دەستكرد ئێستا و داهاتووش لەگەڵمان دەبێت "بۆیە پێویستە هەموو ئامادەكارییەكی بۆ بكەین، بەجۆرێك لە داودەزگاكاندا یاسا و رێنمایشی بۆ دەربكرێت".
"كۆكردنەوەی هەموو زیرەكییەكانی دنیا لەنێو ئامێرێكدا و پێدانەوەی بە مرۆڤەكان لە كەمترین ماوەدا".مامۆستایەكی زانكۆ كە میوانی بەرنامەكەبوو بەو جۆرە پێناسەی ژیری دەستكردی كرد، ئەو بە گومان بوو كە لەم قۆناخەدا ژیری دەستكرد بتوانێ وەك مرۆڤ بیر بكاتەوە و گوتی "ئەوە تاوەكو ئێستا جێگەی گفتوگۆیە".
لەبارەی ژیریی دەستكرد، پرسیارێك لە بەرنامەكەدا خرایە روو ئایا دەكرێت یاسا و رێنمایی بۆ ژیری دەستكرد دابنرێت؟ لەلای ئەو مامۆستایەی زانكۆ وەڵامەكە نەخێرە، چونكە "پێشكەوتنەكەی ژیریی دەستكرد زۆر لەوە خێراترە یاسای بۆ دابنرێت".
لەدەستدانی بەشێك لەو كارانەی ئێستا مرۆڤ دەیكەن بۆ داهاتوو بەهۆی ژیریی دەستكردەوە یەكێكە لەو مەترسییانەی ئێستا هەیە، بەڵام بۆچوونی پێچەوانەی ئەوەش لەبەرنامەكەدا خرایە روو، دەبێت چەند كار بەهۆی ژیریی دەستكردەوە لەدەست بدرێت؟ بەڵام لە هەمانكاتدا ئەگەری ئەوەش هەیە كە ژیریی دەستكرد چەندین دەرفەتی دیكەی كار بڕەخسێنێت، وەك میوانێكی بەرنامەكە گوتی "لەوانەیە ژیریی دەستكرد چەندین كاری نوێمان بۆ بدۆزێتەوە كە ئەمڕۆ هەر بیرمان لێنەكردبێتەوە".
ئایا دەبێت كورد وەك نەتەویەكی بێ دەوڵەت، بۆ ئێستا و داهاتوو چی بكات تاوەكو بەباشی لەگەڵ ژیریی دەستكرد هەڵبكات؟ لە وەڵامی ئەو پرسیارە گوترا لەئێستاوە لەسەر ئاستی تاك و زانكۆكانیش كاری باش لەو بوارەدا كراوە هەروەك میوانێكی بەرنامەكە دەڵێت "لە زانكۆی كوردستان سەرەتایەكی باش بۆ كاركردن لەسەر ژیری دەستكرد دەستیپێكردوە".
نائامادەیی زمانی كوردی و بوونی شێوەزاری جیاواز لەنێو ژیریی دەستكرد یەكێكی دیكە بوو لەو گرفتانەی لە بەرنامەكەدا باس كرا، بەشێكی زۆری ئەوانەی قسەیان لەو پرسەدا كرد جەختیان لەوە كردەوە كە دەبێت كتێبخانەی كوردی بە دیجیتاڵی بكرێت.
"زیانێكی ژیریی دەستكرد ئەوەیە تاوانی ئەلیتكرۆنی پێدەكرێت". ئەوە سەرنجی قوتابییەكی زانكۆ بوو كە لە بەرنامەكەدا ئامادە بوو، وەڵامی یەكێك لەمیوانەكان بۆ ئەو سەرنجە ئەوە بوو "هەرشتێك Al تێكیبدات هەر بە Al دەتوانرێ‌ت چاكبكرێتەوە". شارەزایەكی بواری ژیری دەستكرد داوای لە دایك و باوكان كرد بۆ باشی ئایندەی نەوەكانیان لەئێستاوە منداڵەكانیان فێری (كۆدینگ) بكەن.
كۆمپیوتەرێك وەك مرۆڤ زیرەك بێت
د.عەبدولباست كامل، ئەندازیاری پڕۆگرامسازی و مامۆستا لە زانكۆی كۆیە وەك یەكەم كەس كە لەبەرنامەكەدا قسەی كرد ئەوەی خستە روو زانایانی بواری ئایتی بەو جۆرە دەستیان بەزیرەكیی دەستكرد كردوە بیریان لەوە كردووەتەوە كە كۆمپیوتەرێك دروست بكەن وەك مرۆڤ زیرەك بێت بۆ ئەوەش بەشێكی زۆری زیرەكییەكانی دنیای تێدا كۆبكەنەوە و گوتی "هەموو ئەو هەوڵانە سەریگرت، بەڵام شتێك كە تاوەكو ئێستا جێگای گفتوگۆیە ئەوەیە ئایا ژیریی دەستكرد دەتوانێ وەك مرۆڤ بیر بكاتەوە ئەوە هێشتا یەكلایی نەبووەتەوە". لە هەنگاوەكانی دواتری ژیریی دەستكرد هەوڵێكی دیكەش هەبوو كە ئایا دەمانەوێ زیرەكیی دەستكرد لە مرۆڤ زیرەكتربێت؟ ئێستا بەكردار لەهەندێ بواردا زیرەكیی دەستكرد زۆر باش چووەتە پێشەوە بەڵام گرفتێكی زیرەكیی دەستكرد ئەوەیە ناتوانێ سەلماندنی ماتماتیكی بەشێوەیەكی باش بكات "دەتوانێ سەلماندن بكات، بەڵام بەشێوەیەكی باش نا".
حكومەت تاوەكو چەند ئامادەیە؟
مامۆستاكەی زانكۆی كۆیە باس لەوەش دەكات، سێكتەری تەكنەلۆجیا لە وڵاتەكەماندا وەكو پێویست نەچووەتە پێشەوە و كارەكان بە رێگەی تەكنەلۆجیا ناكرێن. د.عەبدولباست دەپرسێ "ئایا چەند لە دەزگەكانی حكومەت كارەكانیان بەرێگەی تەكنەلۆجیا دەكەن؟، وەڵامەكە روونە كەمترینە، هەر لەبەر ئەوەشە تاوەكو ئێستا یاسا‌و رێنمایی بۆ ژیریی دەستكرد دەرنەكراوە".
بەبڕوای د.عەبدولباست كامل، پێویست ناكات مرۆڤ لەئێستاوە لە ژیریی دەستكرد بترسێ، چونكە "مرۆڤ توانای خۆ گونجاندنی هەیە لە هەموو بوارێكدا لەگەڵ هەموو شتە نوییەكان". گرفتێكی ژیریی دەستكرد وەك د.عەبدولباست كامل هێمای بۆ دەكات ئەوەیە كە سەرچاوەی نییە، بەڵام گۆگڵ سەرچاوەی هەیە. ئەو دەشڵێت "ئەگەر وەك كورد بمانەوێ لە بواری ژیری دەستكرد پێشبكەوین دەبێت كاری یەكەممان رێكخستنەوەی كێتبخانەی كوردی بێت، دەبێت كتێبخانەكانمان بە
دیجیتاڵی بكەین و گەنجان فێری خوێندنەوەی دیجیتاڵی بكرێن".
گرفتێكی ژیری دەستكرد ئەوەیە كە دەتواندرێ گۆڕانكاری لە دەنگ و وێنەی كەسەكاندا بكات و بەو جۆرەش خەڵكی لە دژی یەكتری بەكاربهێنن، بەڵام ژیریی دەستكرد چارەسەری بۆ ئەوەش هەیە، هەر وەك د.عەبدولباست كامل دەڵێت "هەرشتێك Al تێكیبدات هەر Al یش دەتوانێ چاكی بكاتەوە".دوایین قسەكانی د.عەبدولباست كامل، تكایەك بوو لە خێزانەكان بەوەی لەئێستاوە منداڵەكانیان فێری كۆدین بكەن "بۆ ئەوەش بەرنامەی زۆر باش هەیە و خێزانەكان دەتوانن سودی لێوەربگرن".
یاسا دانان بۆ ژیریی دەستكرد سەختە
ئایا دەكرێت لەئێستاوە یاسا‌و رێنمایی بۆ بەكارهێنانی ژیریی دەستكرد دەربكرێت، وەڵامی ئەو پرسیارە لەلای د.پۆڵا فەتاح، كە توێژەری زیرەكیی دەستكرد و مامۆستای زانكۆیە لە زانكۆی سەڵاحەدین نەخێرە، چونكە وەك ئەو دەڵێت "ژیریی دەستكرد پێشكەوتنەكەی زۆر لەوە خێراترە یاسای بۆ دابنرێت".
ترس لە لەدەستدانی كار بەهۆی ژیریی دەستكردەوە لەلای د.پۆڵا فەتاح حاڵەتێكی ئاسایی نییە، ئەو باسی لەوە كرد دوای هاتنی ئینتەرنێت، نەك كار كەمی نەكرد، بەڵكو چەندین كاری نوێی وەك بڵۆگەر و چەندین كاری دیكەش پەیدا بوون، بۆیە ترس لە ژیریی دەستكرد باش نییە ئەو گوتیشی "لەوانەیە ژیریی دەستكرد چەندین كاری نوێمان بۆ بدۆزێتەوە كە ئەمڕۆ هەر بیری لێناكەینەوە". د.پۆڵا فەتاح لەگەڵ ئەوەیە كە قوتابییانی زانكۆكان بۆ توێژینەوەكانیان سوود لە ژیریی دەستكرد وەربگرن و دەڵێت "زۆر ئاساییە قوتابییەكانم چاتجیپیتی بەكاربهێنن، ئەبێت چاتجیپیتی وەهایان لێبكات زیرەكتریشبن".
ئەو مامۆستایەی زانكۆی سەڵاحەدین جەخت لەوە دەكاتەوە كە پێویستە كورد ژێرخانێكی بەهێزی ئەلیكترۆنی بۆ ژیریی دەستكرد هەبێت و دەشڵێت "راستە ژێرخانێكی ئەلیكترۆنیمان هەیە، بەڵام تەواو نییە و گرفتی زۆرە".
دوورین لەوەی ئامادەبین
هەرچەندە لە زانكۆكانی كوردستان گەنجی زۆر زیرەك هەن بۆ گرنگی پێدان بەژیریی دەستكرد، بەڵام سەباری ئەوەش لەلای د.پۆڵا فەتاح "لەم قۆناخەدا زۆر دوورین لەوەی ئامادەبین بۆ Al". د.پۆڵا جەخت لەوە دەكاتەوە ئەگەر كورد بیەوێ بمێنێتەوە دەبێت زۆر بەباشی بچێتە نێو Al بۆ ئەوەش وەكد.پۆڵا دەڵێت "دەبێت زمانێكی رێكخراوی كوردیمان بۆ Alهەبێت".
د.پۆڵا دەڵێت دەكات لە زانكۆی كوردستان سەرەتایەكی باش بۆ كاركردن لەسەر ژیریی دەستكرد دەستیپێكردوە بۆ نموونە لە زانكۆی كوردستان و زانكۆی سەڵاحەدین داتا سەنتەر و سەنتەری Al هەیە ئەوەشی بە هەنگاوێكی باش زانی بۆ پێشكەوتن لەو بوارەدا، بەڵام ئەوەی بۆ ئەو جێگەی داخە ئەوەیە كە لەنێو ژیریی دەستكرد زمانی كوردی وەكو پێویست ئامادە نییە ئەو گوتی "ئەگەر وریا نەبین چەندین زاراوەی زمانی كوردی هەیە دەمرێ، دەبێت ئەوەش روون بێت
بەبێ رێكخستنەوەی كتێبخانەی كوردی لەژیریی دەستكرددا پێشناكەوین، دەبێت لە هەموو شێوەزارە جیاوازەكانی زمانی كوردی زمانێكی زانستی دروست بكەین، ئەركی ئەكادیمییای زمانی كوردییە كە كار بۆ رێكخستنەوەی زمانی كوردی
بكات".
لە كۆتایی قسەكانی د.پۆڵا فەتاح، ئەوەشی روونكردەوە شەڕەكانی داهاتوو هەمووی بە درۆن دەكرێت، كە ژیریی دەستكرد رۆڵێكی باڵای تێدا دەبینێ ئەو دەشڵێت "ئەوەی لە داهاتوودا Al نەبێت، دەكوژرێت". زمانی كوردی لەنێو ئینتەرنێت.
ئەڤین قادر، وەك خاوەنی كۆمپانیا لە بواری تەكنەلۆژیای دیجیتاڵی لە بەرنامەكەدا میوان بوو باسی لەوە كرد لەنێو ئینتەرنێت بەرێژەی %0.1 زمانی كوردی هەیە، ئەمەش رێژەیەكی زۆر كەمە بەتایبەت ئەگەر بەراوردی بكەین بە
زمانەكانی دیكە بۆ نموونە رێژەی زمانی فارسی لەنێو ئینتەرنێتدا 1. 2% و زمانی ئینگلیزیش 25% و زیاتریشە زمانی چینی 19%و زیاتریشە. ئەڤین قادر جەخت لەوە دەكاتەوە كە پێویستە كورد زمانێكی ستاندار دروست بكات ئەو گوتیشی "لە هەموو وڵاتێكدا دەزگەی وشەسازی هەیە دەبێت ئێمەش ئەوەمان هەبێت، بەداخەوە زمانی كوردی لەنێو ئینتەرنێت
پاشەكشەی كردووە، هەر بۆیە بەئاسانی ناتوانین بە نووسینی كوردی لەنێو ئینتەرنێت بابەت بدۆزینەوە".
ئەڤین قادر دەڵێت نائامادەبوونی زمانی كوردی لەنێو ئینتەرنێت پەیوەندی بە خەمساردی كورد خۆیەوەیەتی ئەو دەشڵێت "دەبێت گەنجانی كورد خوێندەواریی دیجیتاڵییان زیاد بكەن، چونكە هەنگاوی یەكەمیان فێربوونی خوێندەواریی دیجتاڵییە". ئەو رەخنە لە خاوەن كۆمپانیا و سەرمایەداری كورد دەگرێت بەوەی لە بواری كاركردنیاندا كەمترین گرنگی بە تەكنەلۆژیا دەدەن و گوتی "زۆر كەس كە كۆمپانیایەك دادەمەزرێنن بڕوایان بەوە نییە وێبسایتێكی خۆیان هەبێت".
ژیریی دەستكرد هەلی كار زیاد دەكات یان كەم؟
یەحیا لەزگین چالی، بەڕێوەبەری كۆمپانیایەكی ژیریی دەستكردە لەبەرنامەكەدا میوان بوو ئەوەی خستە روو، كە ژیریی دەستكرد بۆ دەست كەوتنی كاری نوێ یان لە دەستدانی كار هەر بەهۆی ژیریی دەستكردەوە بەپێی وڵاتەكان دەگۆڕێت ئەو گوتی "دەتوانین بە ژیریی دەستكرد هەلی كار دروست بكەین، بەتایبەت لە كوردستان ئەگەری ئەوە هەیە كە ژیریی دەستكرد كار زیاد بكات، بەڵام رەنگە بۆ وڵاتێكی وەكو ئەمریكا دەرفەتی كار كەم بكاتەوە".
یەحیا لەزگین چالی جەخت لەوە دەكاتەوە كە ئایندەی ژیریی دەستكرد لە كوردستاندا زۆر گەشە دەشڵێت "بەڵام دەبێت هەوڵی زۆریشی لەگەڵدا بێت". خاوەنی ئەو كۆمپانیایەی بواری ژیریی دەستكرد ئەوە ناشارێتەوە كە نەك هەر ژیریی دەستكرد، بەڵكو "ئینتەرنێتیش مرۆڤ تەمبەڵ دەكات بەتایبەتی مێشك".
هەر بەپێی قسەی یەحیا لەزگین چالی، ئیشكردن لە بواری Al لە كوردستاندا زۆر كەمە لەو بڕوایەشدایە ئەو فلتەرانەی لەسەر ژیریی دەستكرد دانراون رێگر بوون لە پێشكەوتنی زیاتری ژیریی دەستكرد.
گرفتی زمانی كوردی لەگەڵ ژیریی دەستكرد
عەبدولهادی رواندزی، مامۆستا لە زانكۆی كوردستان- هەولێر و هەڵگری بڕوانامەی ماستەر لە بواری ژیریی دەستكرد وەك میوانێكی دیكەی بەرنامەكە لە خەمی زمانی كوردیدا بوو، ئەو ئەوەی بەگرفت زانی كە زمانی كوردی پێڕەوێكی بۆ زمانێكی ستاندارد نییە، هەربۆیە بەپێویستی دەزانێ بۆ ژیریی دەستكرد زمانێكی ستاندارد هەبێت ئەو گوتی "بۆ ئەوەی بەئاسانی لەگەڵ ژیریی دەستكرد هەڵبكەین دەبێت وشەی ستاندارد دروست بكەین، دەكرێت بەهۆی ژیریی دەستكردەوە زمانەكەمان بپارێزین، بەراستی ژیریی دەستكرد بووەتە هۆی هێشتنەوەی چەندین زمانی دنیا دەبێت ئێمە وانەیەك لەوانەوە فێربین".
عەبدولهادی رواندزیی گلەیی لە بەشێك لە نووسەرانیش هەبوو بەوەی كتێبەكانیان نادەنێ تاوەكو بیخەنە نێو ژیریی دەستكردەوە گوتیشی "كە چاتجیپیتی هات بۆ زمانی ئینگلیزی 15بلیۆن وشە بوو، ئێمە بۆ زمانی كوردی یەك بلیۆن وشەمان دروست كرد".
عەبدولهادی رواندزیی ئاماژە بەوەش دەكات كە لە دەزگە فەرمییەكانی هەرێمی كوردستان توێژینەوە لە بواری ژیریی دەستكردا كەمە، بەڵام هەوڵی تاكەكەسی زۆر هەیە ئەو دەشڵێت "70 ساڵ لەمەوبەر بە زمانی ئینگلیزی توێژینەوە لەسەر
ژیریی دەستكرد كراوە". جێگەی مامۆستا ناگرێتەوە
ئارا میران، كە وەك مامۆستایەكی زانكۆی بەریتانی نێودەوڵەتی لە هەولێر لەبەرنامەكەدا بەشدار بوو جەختی لەوە كردەوە كە ژیریی دەستكرد چەند پێشكەوتوو بێت هیچ كاتێك ناتوانێت جێگەی مامۆستا بگرێتەوە، هەرچەندە وەك ئارا میران باسی دەكات، لە وڵاتانی پێشكەوتوو بەنموونە لە فیلەندا ژیریی دەستكرد پاڵپشتیەكی زۆر باشی پڕۆسەی خوێندنی كردووە ئەو گوتیشی "بێ‌گومان ژیریی دەستكرد كاتمان بۆ دەگەڕێنێتەوە و ئاسانكاریی بۆ مامۆستا‌و قوتابیان دەكات و واش لە خوێندكار دەكات بەدوای زانیاری زیاتردا بگەڕێت".
ئارا میران، جەخت لەوە دەكاتەوە كە دەبێت ژیریی دەستكرد لەپەروەردەوە دەستپێبكات و دواتر بۆ بازاڕی كار بگوازرێتەوە.ئەو ئامۆژگاری قوتابیانیش دەكات كە هیچ شەرم لەوە نەكەن كە ژیری دەستكرد لە راپۆرتەكانیاندا بەكاربهێنن و دەڵێت "بەداخەوە قوتابی شەرم دەكات بڵێ ژیری دەستكردم بەكارهێناوە، لەكاتێكدا بە رێژەیەك دەبێت ئاسایی بێت هەر
بۆنموونە لەبەغدا رێگەدراوە 25% ژیریی دەستكرد لە توێژینەوەی زانستیدا بەكاربێت، بۆیە پێویستە لە هەرێمی كوردستانیش یاسا و رێنمایی بۆ ژیری دەستكرد دەربكرێت".
لە دوای كۆرۆنا خەڵكی ئاشنا بوون
مامۆستاكەی زانكۆی بەریتانی نێودەوڵەتی لە هەولێر ئەوەشی روونكردەوە كە هەرچەندە مێژووی ژیری دەستكرد كۆنە، بەڵام لە دوای كۆرۆنا وە زیاتر خەڵكی پێی ئاشنابوون و گوتیشی "زۆر گەشبینم بە ئایندەی ژیری دەستكرد، چونكە
پاڵپشتییەكی فراوانی خوێندنی كردووە، ئەوەش گرنگترین كارە". هەر بەپێی گێڕانەوەكانی ئەو مامۆستایەی زانكۆ لە قوتابخانەكانی چین رۆبۆت دانراوە بۆ هەڵسانگاندنی ئاستی زیرەكی خوێندكاران ئەو گوتی "لەو وڵاتە رۆبۆت لەسەر
ئاستی زیرەكی خوێندكاران راپۆرت دەداتە مامۆستا‌و دایك و باوكانیش".
ئارا میران جەختی لەوە كردەوە كە دەبێت دان بەوەدا بنێین ژیریی دەستكرد ئێستا و داهاتووش لەگەڵمان دەبێت "بۆیە پێویستە هەموو ئامادەكارییەكی بۆ بكەین، بەجۆرێك لە داودەزگاكاندا یاسا و رێنمایشی بۆ دەربكرێت".
به‌شی بكه لە
